नबिथोलिएको गन्तव्य
बर्दिया — गौतम बुद्धका कारण लुम्बिनी प्रदेश विश्वभर परिचित छ । बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनीलाई केन्द्र मानेर प्रदेशका पर्यटन प्रवर्द्धनका योजना सञ्चालन भइरहेका छन् । बुद्ध सम्बन्धित पुरातात्त्विक सम्पदाले पश्चिम नवलपरासी, रूपन्देही र कपिलवस्तुको महत्त्व बढ्दो छ । प्रदेशमै रहेको बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज दुर्लभ पाटे बाघका कारण चर्चामा छ । बाघ अवलोकनका लागि प्रदेशको पश्चिम कुनास्थित बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज घुम्न आउने धेरै छन् ।
मुलुकको संघीय राजधानीबाट टाढा रहेको बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जमा प्रशस्त सम्भावना छन् । यो निकुञ्ज बाघका साथै अहिलेसम्म नबिथोलिएको गन्तव्य पनि हो । यहाँ आउने पर्यटकले एकैपटक दर्जनौं वन्यजन्तु, पन्छी र प्राकृतिक सम्पदा अवलोकन गर्न सक्छन् । यहींबाट बबई र कर्णाली नदी बग्छन् । निकुञ्ज जलचरको बासस्थान पनि हो । घना जंगल, सयौं थरी वनस्पति र ठूला फाँट यहाँ मनमोहक लाग्छन् । निकुञ्ज चुरे शृंखलासम्म फैलिएकाले अपार जैविक विविधता पनि रहेको छ । एकै स्थानमा प्राकृतिक विविधतामा रमाउन चाहनेका लागि यो निकुञ्ज उत्कृष्ट गन्तव्य बन्दै आएको छ ।
बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जमा बाघ, गैंडा, हात्तीलगायत संरक्षित वन्यजन्तु रहेका छन् । क्षेत्रफलका हिसाबले बर्दिया तराईको सबैभन्दा ठूलो निकुञ्ज हो । यो एक दशकयता बाघ गन्तव्य बन्दै गएको छ । यहाँको प्राकृतिक मनोरम दृश्य हेर्न पर्यटक जिप, पैदल, कर्णालीमा र्याफ्टिङ, फिसिङ र तोकिएको निश्चित ठाउँमा क्याम्पिङ गर्छन् । घना जंगल, सुनसान फायरलाइन र त्यसमा पनि वन्यजन्तु, पन्छी, जलचर प्राणी डल्फिन हेर्न पाउँदा यसको मजा बेग्लै रहेको सुर्खेत वीरेन्द्रनगरका पर्यटक जितबहादुर मल्लले बताए ।
निकुञ्जको शान्त, प्राकृतिक दृश्यले जोसुकै पर्यटकलाई लोभ्याउने गरेको उनले सुनाए । वर्षौंदेखि सञ्चालित हात्ती सफारी भने अहिले यहाँ रोकिएको छ । पशु अधिकारवादी र वन्यजन्तु संरक्षणकर्मीले हात्तीमा मानिस चढाउँदा उसलाई पीडा हुने भएकाले हात्ती सफारी रोक्न आग्रह गरेका हुन् । कोभिड संक्रमण सुरु भएयता बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जले हात्ती सफारीमा रोक लगाएको हो । जिप र पैदल सफारी निरन्तर छ ।
बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जको घाँसे मैदान सानो भएका कारण सफारीमा आएका पर्यटकले सहजै वन्यजन्तुको अवलोकन गर्न पाउँदा हर्षित हुने गरेको संरक्षणकर्मी हेमन्त आचार्यले बताए । ‘जिप चढेर आएका पर्यटक ओर्लेर पैदल घुम्ने गरेका छन्,’ उनले भने, ‘यहाँ चरा र हात्तीको बथान, बाघ, गैंडालगायत हूलका हूल चित्तल, बाह्रसिंगे सहजै हेर्न पाउँदा पर्यटक रमाउँछन् ।’ निकुञ्ज अवलोकनका लागि ३० वटा निजी जिप पर्यटन व्यवसायीसँग छन् । जिप सफारीमा ६ जनाका लागि ९ हजार ५ सय र १० जनाका लागि १२ हजार ५ सय रुपैयाँ लिने गरिएको छ । जिप भाडा, गाइड, राजस्वसमेत जोडेर उक्त रकम लिने गरेको पर्यटन व्यवसायी रामजी थापाको भनाइ छ । पैदलभन्दा जिप चढेर रमाउने पर्यटक बढी रहेको उनले सुनाए ।
बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जको बबई उपत्यका अहिले पर्यटकका लागि नयाँ गन्तव्य बनेको छ । यहाँबाट सूर्योदय र सूर्यास्तको दृश्य निकै मनमोहक देखिन्छ । यहाँकी मुना महतारा पाँच वर्षदेखि पथप्रदर्शनमा रमाइरहेकी छन् । उनका अनुसार यहाँ आउने धेरैजसो पर्यटकमा बाघ हेर्ने चाहना हुन्छ । पर्यटक आवागमन बढ्दै गएपछि यहाँ अहिले सुविधासम्पन्न आधुनिक होटल खुलेका छन् । ‘डेढ दशकअघिसम्म फुसले छाएका घर–टहरालाई नै होटलका रूपमा प्रयोग गर्नुपर्थ्यो,’ पर्यटन व्यवसायी रामबहादुर शाहीले भने, ‘अहिले सुविधासम्पन्न होटलमा बास बस्न पाउँदा पर्यटक पनि प्रफुल्लित छन् ।’ ०२६ सालमा ३ सय ४८ वगकिमि क्षेत्रफललाई समेटेर तत्कालीन राजा महेन्द्रले यस क्षेत्रलाई शाही सिकार सुरक्षित वन घोषणा गरेका थिए । राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन लागू भएपछि ०३१ सालमा यसलाई कर्णाली वन्यजन्तु आरक्षका रूपमा घोषणा गरिएको बर्दिया निकुञ्जका पूर्वसंरक्षण अधिकृत रमेशकुमार थापाले बताए ।
०४० सालमा तत्कालीन राजा वीरेन्द्रद्वारा बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज घोषणा गरिएको हो । बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज चितवनपछि दोस्रो वन्यजन्तुमा आधारित पर्यटकीय गन्तव्य हो । बर्दियामा पर्यटकीय गतिविधि टाइगर टप्स होटलले ०४५ सालदेखि सुरु गरेको पूर्वसंरक्षण अधिकृत थापाले जनाए । ‘पर्यटकीय सेवाअन्तर्गत गाडीमा बसेर घुम्ने, हात्ती सफारी, पैदल भ्रमण, जंगल क्याम्पिङ गरी रात बिताउने चलन थियो,’ उनले भने, ‘अहिले हात्ती सफारी बन्द भए पनि र्याफ्टिङ, फिसिङलगायतमा रमाइलो गर्दै पर्यटक रमाइरहेका छन् ।’
प्रचारप्रसार र सुविधाविहीनताका कारण बाँके राष्ट्रिय निकुञ्ज ओझेलमा पर्दै आएको छ । स्थापनाको १२ वर्ष बितिसक्दा पनि यस क्षेत्रको विकास र पर्यटकीय सुविधा सहज र सुलभ नरहेका कारण पर्यटक आकर्षित हुन नसकेका हुन् । बर्दियासँग जोडिएको यस निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्रमा कुनै पर्यटकीय होटल छैनन् । निकुञ्ज क्षेत्रमा व्यवसायीले लगानी नगर्दा यो क्षेत्र ओझेलमा परेको बाँके निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत श्यामकुमार साहको भनाइ छ ।
बाँके राष्ट्रिय निकुञ्जमा अहिले पनि २५ वटा बाघ छन् । ५ सय ५० वर्गकिमि क्षेत्रफलमा फैलिएको यो निकुञ्जमा पुग्ने जोकोही पर्यटकले सहजै बाघ अवलोकन गर्न सक्छन् । तर, प्रचारप्रसार र सेवासुविधाको सहज पहुँच नरहेका कारण यहाँ आन्तरिक र विदेशी पर्यटक ज्यादै कम मात्रामा आउने गरेका छन् । बाँके राष्ट्रिय निकुञ्जले गत वर्षदेखि हात्ती सफारी पुनः सञ्चालनमा ल्याएको छ ।
प्रकाशित : माघ २२, २०७९ ०८:२९
