छालाको स्याहार

जाडोमा लगाइने ऊनीका लुगा र अत्यधिक प्रयोग गरिने तातोपानीले पनि छालालाई असर गर्छ । धेरै तातोपानीले छालामा भएका प्राकृतिक तेललाई नष्ट गर्छ र छाला थप सुक्खा बनाउँछ । प्राकृतिक तेल बनाउने ग्रन्थीहरू कम हुनाले हातको छाला फुट्ने समस्या बढी हुन्छ । जाडोमा छाला सुक्खा हुने, ओठ फुट्ने, छाला निस्किने र घाउ हुने सम्भावना बढी देखिन्छन् ।

एक्जेमा : एक्जेमा संसारका धेरै मानिसमा देखिने छालाको ‘इन्फ्लामेटोरी’ रोग हो । चिसो मौसममा छालामा पानीको मात्रा कम हुन्छ । यसले आफ्नो संरचना कायम राख्‍न नसक्ने र बाहिरी वातावरणका कारण कीटाणुले छालामा संक्रमण गर्ने हुँदा मुख्यत: सुक्खा छालामा यो रोग देखिन्छ ।

चिसोबाट बच्न हिटर वा आगो नजिक बसिरहने बानीले छालामा थप सुक्खापन निम्त्याउँछ । यसरी सुक्खा भएको छालामा ‘जेरोटिक एक्जेमा’ देखिन्छ । छाला चिलाउने, पोल्ने, बिझ्ने र फुस्रो भई छालाका पत्र निस्किने र घाउ हुने हुन्छ ।

सुक्खा हावा र ऊनीका लुगाले बालबालिका र वयस्कमा ‘एटोपिक एक्जेमा’ देखिन्छ । करिब ८० प्रतिशत बालबालिका ६ वर्षको उमेर पार गर्नुअघि नै यो रोगबाट पीडित हुने गर्छन् । वंशाणुगत रूपमै एटोपिक रोगको जोखिम भएका व्यक्तिमा रुघाखोकी लागिराख्ने, श्वासप्रश्वासमा समस्या भई दमको लक्षण देखिने र खानपिनको एलर्जी जस्ता समस्या देखिन्छन् ।

एटोपिक एक्जेमाका आउने–जाने लक्षण लामो समय चल्छ । तीव्र रूपमा छाला रातो हुने, पानीफोका आउने, पानी बगिरहने जस्ता लक्षण देखिन्छन् भने समयसँगै छाला बाक्लो र कालो हुने, धर्सा देखिने, कत्ला निस्किने, घाउ हुने र लामो समय रातोपना देखिइरहने हुन्छ । छाला ओसिलो पार्न र बाहिरी कीटाणुलाई छिर्न नदिन भ्यासलिन वा मोइस्चराइजर लगाइराख्नुपर्छ । कीटाणुको संक्रमण रोक्न एन्टिसेप्टिक प्रयोग गर्ने, चिलाउन कम गर्ने (एन्टी हिस्टमिन) औषधि र चिकित्सकको सल्लाहबमोजिम अन्य औषधि सेवन गर्नुपर्छ ।

जाडोयाममा कपालका तेल निकाल्ने ग्रन्थी बढी सक्रिय हुँदा चाया पर्छ । जसका कारण कपाल, आँखीभौँ, कान पछाडिको भाग, छाती, काखी र कास चिलाउने, रातो हुने, मसिना कत्ला निस्किने र फाट्ने हुन्छ । यसलाई ‘सेबोरिक एक्जेमा’ भनिन्छ । यसको समाधानका लागि नुहाउँदा एन्टिफंगल स्याम्पुको प्रयोग गर्नुपर्छ ।

चिलब्लेन्स : हातखुट्टाका औंला रातो हुनु, सुन्निनु, पानीफोका र पिपका फोका आउनु चिलब्लेन्सका लक्षण हुन् । कोभिड संक्रमणमा पनि यस्तै लक्षण देखिन्छन् । युवामा चिलब्लेन्स धेरै देखिन्छ । चुरोट सेवन गर्ने, दुब्लो मानिस, आरोही, चिसोमा काम गरिराख्नुपर्ने किसान, घरायसी काम गरिराख्नुपर्ने महिला, रक्तक्यान्सर र बाथ रोगका बिरामीलाई पनि यो रोग बढी देखिन्छन् ।

चिलब्लेन्स भएका व्यक्ति चिसोसँगको सम्पर्कमा पुग्नासाथ केही घण्टामै हातखुट्टाका औंला र कान चिलाउने, पोल्ने, सुन्निने, छाला रातो/प्याजी रंगको देखिन्छ । यस्तो लक्षण २४ घण्टाभन्दा बढी रहन्छ । संक्रमण गम्भीर हुँदा पानीफोका, पिपका फोका आउने र ती फुटेर घाउ हुने सम्भावना हुन्छ ।

छालालाई चिसो हावा, पानीबाट बचाउनुपर्छ । त्यसका लागि पूरा शरीर ढाक्ने गरी लुगा, पन्जा, मोजा लगाउने र बेलाबेला मोइस्चराइजर लगाइराख्ने गर्नुपर्छ । व्यायामले रक्तसञ्चार गराउँछ र शरीरको तापक्रम सन्तुलनमा राख्छ । नाइट्रोग्लिसरिन, स्टेरोइड मलम लगाउने र संक्रमण अलि जटिल भएमा रक्तनली फैलाउने औषधि चिकित्सकको सल्लाहबमोजिम खाने गर्नुपर्छ ।

सेराइसिस : शरीरमा रातो टाटा आउने र सेतो चाँदी जस्तो कत्ला निस्किने भएमा त्यो सेराइसिस वा कत्ले रोग हुन सक्छ । यो जाडो मौसममा विस्तार हुन्छ । दीर्घ रूपमा यसले छालाका साथै हाडजोर्नी र नङमा असर पुर्‍याउँछ । भ्यासलिन वा कुनै पनि तेल भएको मोइस्चराइजर लगाइराख्नुपर्छ । साथै स्टेरोइड मलम, क्याल्सिपोट्रिओल मलम, प्रकाशका माध्यमबाट गरिने थेरापी (फोटो थेरापी) र चिकित्सकको सल्लाहबमोजिम अन्य औषधि सेवन गर्नुपर्छ ।

जाबे रोग : चिसो हावापानी वा चिसो वातावरणको सम्पर्कले छालामा रातो डाबर आउने, सुन्निने र चिलाउने हुन्छ । यसमा कमिलाले टोकेजस्तो डाबर देखिन्छ । चिसोसँग छालाको सम्पर्क हटाएपछि १ देखि २ घण्टामा यो आफैं हराउँछ ।

विन्टर इच : जाडोमा छाला सुक्खा हुँदा चिलाउने र कन्याउँदा घाउ हुने हुन्छ । जाडो मौसममा लगाइने उलनको कपडा तथा आगो/हिटरका कारण पनि छाला सुक्खा भई चिलाउने समस्या बढी देखिन्छ ।

डन्डीफोर : छाला सुक्खा भएपछि छालामा तेलको पत्र बनाइराख्ने ग्रन्थी बढी सक्रिय हुन्छन् । तिनै ग्रन्थी बन्द हुँदा डन्डीफोर देखिन्छ । साथै, चिसो हावाले कपालको ओस सोसेर कपाललाई थप सुक्खा बनाउँछ र कपाल टुक्रिने र झर्ने समस्या हुन्छ । यस्तोमा कपालमा नियमित जैतुन/नरिवलको तेल प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

रोकथाम गर्न

• भ्यासलिन वा कुनै पनि तेल भएको मोइस्चराइजर लगाइराख्ने । यसले छालामा तेलको पत्र बनाई छालामा पानीको मात्रा बनाउन सघाउँछ ।
• धेरै तातोपानीले छालामा भएका प्राकृतिक तेल नष्ट गर्ने भएकाले मनतातो पानीले थोरै समय लगाएर नुहाउने ।
• सम्भव भएसम्म कोठाको हावा ओसिलो बनाउन ‘रूम ह्युमिडिटिफियर’ प्रयोग गर्ने । हावा ओसिलो भइराखेमा छाला सुक्खा हुन पाउँदैन र छाला फुट्ने सम्भावना कम हुन्छ ।
• छालालाई सकेसम्म बाहिरी हावा र धूलोबाट बचाउने । प्रशस्त पानी पिउने ।

(छाला, यौन तथा कुष्ठरोग विशेषज्ञ डा. पुडासैनी निजामती कर्मचारी अस्पतालमा कार्यरत छन् ।)