केही वर्षयता सार्वजनिक स्वास्थ्य क्षेत्रका केही पक्षको सुधारका निम्ति डाक्टर गोविन्द केसीको अनशन–संघर्ष चर्चित हुँदै आएको छ । पटकपटक सरकारसँग सम्झौता हुँदै फेरि अनशन गर्ने क्रम निरन्तर छ । तत्काल समाधान भएजस्तो देखिए पनि यस समस्याको नाभि कारण अन्त्य नभएकाले यो सिलसिला कहिलेसम्म जारी रहने हो, अहिले कसैले भन्न सक्दैन ।
राजनीतिमा पूर्णकालीन कार्यकर्ता बनेर हिँड्ने क्रममा विसं २०४३ को अन्त्यतिर सिन्धुपाल्चोकको हैबुङ गाउँ आसपासको एक गुरुङको घरमा बास पर्यो । शरीरमा कम्पन छुट्ने गरी हनहनी ज्वरो आएको थियो । त्यहाँ आधुनिक औषधि प्राप्त हुने कुनै सम्भावना थिएन । मेरो हालत देखेपछि घरकी वृद्ध महिलाले कराहीमा घिउ तताइन्, त्यसपछि कालो रिठ्ठाको गेडा फुटाएर गुदी तातो घिउमा केहीबेर भुटिन् ।
निरन्तर महिला बलात्कारका बीभत्स घटनाहरूको शृंखलामा बझाङकी बाह्र वर्षीया सम्झना कामीको बलात्कार र हत्याको एक किस्ता दुःखद कथा थपियो । थोरै संवेदना र मधुरो चिच्याहट सडकदेखि संसद्सम्म सुनिन थाल्यो ।
नेवार भाषामा वाग्मती उपत्यकाको नाम हो- स्वनिगः । यस रचनामा त्यही स्वनिगःको सत्त्वबारे सहलह अर्थात् सल्लाह गर्न खोजिएको छ । इतिहासलाई केलाउँदा स्वनिगः अर्थात् वाग्मती उपत्यकाको सभ्यता नेवार जातिले निर्माण गरेको सभ्यता हो ।
संसार त्यही दिन अपरिमित सुन्दर देखिनेछ, जब संसारका श्रमजीवी महिलाहरूले त्यो सुन्दरता देख्ने समय आउनेछ किनकि समाजको सबैभन्दा कुरूप पीँधमा उनीहरू छन् । त्यसै गरी दक्षिण एसियाको जात व्यवस्थामा आधारित समाज त्यति बेला मात्र न्यायपूर्ण, प्रगतिशील र मानवीय बन्नेछ, जुन दिन यहाँका दलितहरूले न्याय र मानवता बिनासर्त अनुभूति गर्नेछन् ।
नेपाली समाजमा विगत सत्तरी वर्षमा राजनीति, समाजशास्त्र लगायतका क्षेत्रमा निर्माण हुन पुगेका पुराना शब्दहरूका अतिरिक्त नयाँ अर्थलाई समावेश गर्न रुचि नदेखाउने नेपाल (राजकीय) प्रज्ञा प्रतिष्ठानद्वारा प्रकाशित शब्दकोशमा पुस्ताको अर्थ सीमित गरिए पनि आम समाजमा पुस्ता भन्नाले एकै समयमा रहेका फरकफरक उमेर समूहका मानिसलाई बुझिन्छ ।
निर्मला पन्तको बलात्कार र हत्याको मुद्दाले सिंगै देशको ध्यान खिच्यो । हाकाहाकी सदृश्य प्रहरी नै लागेर लासलाई पखाल्दै प्रमाणहरू नष्ट गर्ने स्तरसम्मको काम भयो । तर, अदालतले प्रहरीलाई सफाइ दियो । सरकारले बलात्कार विकसित देशमा पनि हुने गरेको तर्कसमेत गर्यो र संसदीय एक समितिकी सभापतिले त सरकारलाई असफल पार्न बलात्कारका घटना गराइएको भन्नसम्म भ्याइन् ।
नेपाली सिनेमा र एकाध नाटकमा समेत विगत तीस वर्षदेखि क्रियाशील कलाकार राजेश हमाल सिनेमा क्षेत्रका महानायक हुन् वा होइनन् भन्नेबारे त्यस क्षेत्रमा रुचि राख्नेहरूबीच तात्तातो बहस चल्यो । सिनेमा क्षेत्रले उत्पादन गर्ने वैचारिकी र विभिन्न भाष्यका सम्बन्धमा नेपालका विश्वविद्यालयहरू र आम बौद्धिक जमात मूलतः सधैंजसो मौन रहँदै आएका छन् ।
गत असार २० गते ललितपुर जिल्लाको खोकनामा स्थानीय समुदायका पन्ध्र जना र प्रहरीतर्फ चार जना घाइते हुने गरी झडप भयो । काठमाडौं–तराई द्रुतमार्ग निर्माणका निम्ति सरकारले अधिग्रहण गर्ने निर्णय गरेको ३०० रोपनी जग्गामा स्थानीय समुदायले गर्न थालेको रोपाइँ रोक्न प्रहरीले प्रयत्न गर्दा त्यस्तो स्थिति बनेको थियो ।
दुई वर्षदेखि संसद्को समितिमा विवादित रूपमा अड्केर बसेको नागरिकता विधेयकलाई राज्यव्यवस्था तथा सुशासन समितिले बहुमतका आधारमा पारित गरी संसद्मा प्रस्तुत गरेको छ । यससँगै विधेयकका केही गम्भीर विषयमाथि पक्ष र विपक्षमा स्वाभाविक रूपमा बहस पनि सुरु भएको छ ।सत्ताधारी दलका केही नेता र कतिपय स्वघोषित देशभक्तहरू अब नागरिकता विधेयकमा हुन लागेको विवादित व्यवस्थालाई देशभक्तिको अनिवार्य उपकरणका रूपमा व्याख्या गर्न उत्रेका छन् र ती बुँदाको विपक्षमा उभिनेलाई ‘राष्ट्रघात’ को कित्ताबन्दीतिर धकेल्न उद्यत छन् ।
