कुनै सार्वजनिक पदमा निर्वाचित पुरुषको असामयिक मृत्यु हुँदा खाली हुने पदमा उक्त व्यक्तिको श्रीमतीलाई निर्वाचनमा उम्मेदवार बनाउने चलन नेपाललगायत दक्षिण एसियाको राजनीतिमा एउटा प्रवृत्तिकै रूपमा व्यवहारकृत छ । मदन भण्डारीको मृत्युपछि वर्तमान राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीको सक्रिय राजनीतिमा पदार्पण यही प्रवृत्तिको ज्वलन्त परिघटना थियो ।
शारीरिक होस् या बौद्धिक, श्रम नै संस्कृतिको जननी मानिन्छ । खास प्रकृतिको श्रमबाट जन्मिन पुगेको संस्कृतिले फेरि आफैं नयाँ संस्कृतिलाई जन्म दिन थाल्छ । मानव जीवनमा निरन्तर यसरी प्रत्येक श्रमको नयाँ तरिकासँगै नयाँ संस्कृतिको पनि निरन्तर जन्म हुँदै जान्छ अनि पुरानो र जीवनको प्रगतिसँग मेल नखाने संस्कृति हराउँदै जान्छ ।
नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनमा दशकौंदेखि आदर्शवाद (आइडिअलिज्म) वा धर्मवादको विकल्पका रूपमा भौतिकवादको पक्षमा जुटेका, त्यसैमा आधारित राजनीतिका निम्ति अकल्पनीय कष्टहरूसमेत व्यहोरेका र भौतिकवादी दार्शनिक प्रणालीको व्याख्याता नेताका रूपमा चर्चितहरू त्यतिबेला नै क्रमश: धार्मिक वा धर्मसापेक्ष बन्दै गएको गज्जबको दृश्य प्रकट हुने गरेको छ, जतिबेला उनीहरू देशको परम्परागत सत्ताधारी पुँजीवादी राजनीतिको खेलाडी बन्ने मैदानमा उत्रिन थाल्दछन् ।
हालसालै संघीय संसद्मा प्रत्यक्षतर्फबाट एक जना सांसद पुर्याउन सफल नेपाल मजदुर किसान पार्टीको महाधिवेशन सम्पन्न भयो । सो महाधिवेशनले सधैँझैँ आफ्ना अध्यक्ष नारायणमान बिजुक्छेलाई पुन: अध्यक्ष बनायो । केही महिनाअगाडि नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (मशाल) को पनि महाधिवेशन भएको थियो र त्यसले पनि आफ्ना सधैँभरिका महासचिव मोहनविक्रम सिंहलाई पुन: पार्टी महासचिव बनायो ।
पच्चीस वर्षअगाडि अर्थशास्त्रीहरू नेपाली समाजको वर्गीय बनावटको चित्रात्मक तुलना पहाडको घैंटो जस्तो भएको बताउँथे । पहाडको घैंटोको मुख सानो, पेट लामो अनि पिंध सानो । मुख सानो अर्थात् सामन्त, दलाल तथा नोकरशाही पुँजीपति वर्ग थोरै । पेट अलि लामो अर्थात् सबैभन्दा ठूलो भाग, त्यसलाई उनीहरूले निम्नमध्यम वर्गको आकार बुझाउन प्रयोग गरेका थिए ।
अफ्रिकामा गोराहरू आउँदा उनीहरूसँग बाइबल थियो, हामीसँग थियो जमिन । उनीहरूले भने, ‘लौ, प्रार्थना गरौं !’ हामीले आँखा बन्द गर्यौं । जब आँखा खोल्यौं, हामीसँग बाइबल थियो अनि उनीहरूसँग जमिन ।’ नोबेल शान्ति पुरस्कारप्राप्त इसाई चिन्तक, दक्षिण अफ्रिकाका डेसमन्ड टुटुको मानिने बहुचर्चित यो भनाइले उपनिवेशवादले धर्मलाई कसरी उत्पीडित लुट्ने औजार बनायो भन्ने ऐतिहासिक तथ्य छर्लंग पार्छ ।
पुँजीवादी व्यवस्थालाई नै आफ्नो लक्ष्य र आदर्श मान्ने पार्टीहरूमा नेपालमा पुँजीवादी क्रान्ति सम्पन्न भयो कि भएन भन्नेबारे कुनै गम्भीर बहस पाइँदैन । पुँजीवादी व्यवस्था किन अरूभन्दा सही छ भन्ने दार्शनिक र राजनीतिक गुरुतर्क अगाडि सार्ने ल्याकत भएका विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाहरूको अभावले नै सम्भवतः ती पार्टीमा यस विषयको बहस थान्को लागेको होला ।
मानव अधिकार अभियन्ता कृष्ण पहाडीले हालै एक अन्तर्वार्तामा भनेका छन्, ‘राजतन्त्र खोल्लिएको अन्डाजस्तै भएकाले फालिएको हो, फेरि त्यो सडेको अन्डालाई भान्सामा ल्याउन सकिँदैन ।’ शिरदेखि पाउसम्मै नागरिक अभियानका अगुवा मान्न सकिनेमध्येका पहाडीको यो निष्कर्ष त्यस्तो बेलामा अभिव्यक्त भएको छ, जुन बेला खोल्लिएको ‘अन्डा’ को गन्धको हरक अलि बढी नै आएको छ ।
पूर्वकम्युनिस्ट तथा पूर्वप्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईले नयाँ पत्रिकामा हालै ‘को आदिवासी ? को खस–आर्य ?’ शीर्षक लेख छपाए, जसको मुख्य कसरत भने खस–आर्य जातिको श्रेष्ठता प्रमाणित गर्नमा केन्द्रित छ । त्यो बाबुराम भट्टराई व्यक्तिबाट लेखिए पनि हिजोदेखि आजसम्मका हिन्दु उच्च जातबाट विकसित नकारात्मक सत्ताधारीहरूको मुख्य वैचारिक सत्त्व व्यक्त भएकाले त्यसबारे गम्भीर मन्थन जरुरी छ ।
आधिकारिक र औपचारिक वार्ता प्रक्रिया थालनीमा उपेक्षा, असंवैधानिक रूपमा पार्टीमाथि प्रतिबन्ध, व्यापक रूपमा गिरफ्तारी र सर्लाही एवं भोजपुरमा सुनियोजित रूपमा मच्चाइएको हत्याकाण्डलाई मात्र पनि एक ठाउँमा राखेर विश्लेषण गर्दा वर्तमान सरकार विप्लवी नेकपालाई युद्धका निम्ति आमन्त्रण गरिरहेको अन्तर्य बुझ्न सजिलै सकिन्छ ।
