यस आम निर्वाचनका चार पक्ष विमर्शयोग्य छन् । एक— आदर्श, सिद्धान्त, सांगठनिक कौशल र राजनीतिक उपादेयताजस्ता महत्त्वपूर्ण कसीमा पतित भए भनिएका मौजुदा ठूला दलका दलाधीश फेरि एक पटक मतदाताबाट अनुमोदित भए । दुई— संघीय संसद्का लागि प्रतिस्पर्धामा रहेका उम्मेदवारहरू कुनै ठोस राष्ट्रिय संकल्प, महत्त्वपूर्ण ऐन–नीति र प्रस्ट कार्यक्रमका आधारमा चुनावमा सहभागी भएनन् ।
भारतका धेरै सहर सुकिला देखाउने उद्देश्यले सडक किनारमा सामान बेच्ने र छाप्रा बनाउने सयौं मान्छेलाई धपाइयो । कहिलेकाहीँ केही महिनासम्म सडक फराकिला र चिल्ला देखिए, र कुनै बेला दुईचार वर्षसम्म त्यही थिति रह्यो । तर, समय अन्तरालमा सडक किनारमा फेरि सामान बेच्नेहरू आए, छाप्राहरू बने । सम्भवतः स्थानीय अर्थतन्त्र स्वयंले सडक किनारका हकर र छाप्रा खोज्यो र उनीहरू फर्के ।’
नेपालमा चुनाव लागेपछि केवल चुनाव लाग्छ, अन्य सबै विषय मुलतबी पर्छन् । कवि श्यामलको ‘लुतो’ कविताको सान्दर्भिकता पुष्टि गर्दै यस पटक फेरि चुनावको दसैं सुरु भएको छ । कवि भन्छन्— लुतो लागेपछि, केवल लुतो लाग्छ । नेता र कार्यकर्ता, अगुवा र बुद्धिजीवीको ठूलो हिस्सा मत र सिट गनेर बसेको छ । नेताहरू पैसा जोहो गर्न, आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्न र अन्य दाउपेच परिकल्पना गर्नमा व्यस्त छन् । निर्वाचन प्रक्रियासँगै जोडिनुपर्ने कैयौं विषय आम विमर्शमा छैनन् ।
ओसामु दजाई जापानका पुराना र प्रसिद्ध साहित्यकार हुन् । जापानबाहिर र खास गरी नेपाल र भारतजस्ता मुलुकमा दजाई धेरै पढिएका वा चर्चा गरिएका लेखक भने होइनन् । हिन्दी आमवृत्तकी अध्येता फ्रान्सेस्का ओर्सिनीले हिन्दीका कथाकार ज्ञानरञ्जनको संस्मरण पढ्दा थाहा पाइन्, सन् १९५० को दशकमा इलाहाबादमा उच्च शिक्षा लिन बसेका ज्ञानरञ्जन ओसामु दजाईका कथा पढिरहेका थिए ।
प्राज्ञिक दुनियाँमा ‘इन्टिलेक्चुअल हिस्ट्री’ अर्थात् बौद्धिक इतिहासबारे बहस उर्लने, साम्य हुने र फेरि बौरिने क्रम सुरु भएको धेरै भयो । केही वर्षपहिले ‘ग्लोबल इन्टिलेक्चुअल हिस्ट्री’ नाममा बौद्धिक इतिहासबारे फेरि एक चरण विमर्शहरू चले ।
राष्ट्र भनिने अवधारणामा जति गर्व, आस्था र पहिचानजनित चाहना जोडिएका हुन्छन्, भयको उपस्थिति पनि उति नै जबर्जस्त हुन्छ । दुई ढुंगाबीच चेपिएर तरुलकै पहिचान पनि गुम्ला र अर्कै केही भइएला भन्ने पिरलो नेपालीपनको द्योतक हुन पुगेको त्यसै होइन । नेपाली भाषा (खस/पर्वते) को मियोमा बाँधिएको नेपालको आमवृत्तमा कसैले जाँगर चलाएर बृहत् शोध गरे सम्भवतः चिन्ता, उत्कण्ठा र भयको सबैभन्दा ठूलो अंश भेट्नेछ । बाहिरिया भनिएकाहरूसँग डर, भित्रैका थुप्र ‘अन्य’ सँग उत्तिकै त्रास । भयग्रस्त मनोदशामा आफ्नो प्रतिरक्षाका खातिर गरिएका केही काम दिगो संकथन र संस्थासम्म बन्न पुगेका प्रशस्त उदाहरण भेटिन्छन् ।
नेपाली (पर्वते/खस) भाषाका लेखक–साहित्यकारले हिन्दी र बंगालीमा समेत लेख्न थालेका थिए भने के हुन्थ्यो ? सम्भवतः नेपाल, भारत, र अन्यत्रका हिन्दी र बंगाली भाषाका पाठकको ठूलो संख्यामा नेपाली जीवन, समाज र संस्कृतिबारे सूचना र ज्ञान, चासो र चिन्ता प्रसार हुन्थ्यो । सम्भवतः यी भाषामार्फत नेपालकै परिचय अझै फराकिलो र गहिरो हुन्थ्यो । कतिपय हिन्दी वा बंगालीमा लेखिएका त्यस्ता नेपाली साहित्यले अङ्ग्रेजी भाषामा अनुवाद हुने अवसर पनि छिटै पाउँथे कि ?
करिब दुई महिनाअघि जानेमानेका अर्थविद् स्वर्णिम वाग्लेरचित किताब ‘अतृप्त अवसर’ प्रकाशित भयो । वाग्लेको व्यक्तित्वबाट प्रभावित एवं उनका विश्लेषण रुचाउने पाठकले सो प्रकाशनलाई सुखद माने ।
करिब दुई दशक पहिलेको घटना हो । काँकरभिट्टा बसपार्क छेउको सार्वजनिक जमिन निजीमा रूपान्तरण गर्ने जबर्जस्त प्रयत्न भए । विवादमा पारिएको खाली जमिनको एक अंशमा बगैंचा बनाउने र त्यहाँ महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको सालिक स्थापना गर्ने योजना बनाइयो ।
झापाको चारआलीबाट इलामतर्फ लाग्दा पहाडको चढाइ सुरु हुनुअघि समतल मैदानभन्दा केही अग्ला तर पहाड नभइसकेका ठाउँहरू आउँछन् । बुधबारेबाट उत्तर लागेपछि भेटिने बर्ने र कोलबुङजस्ता ठाउँ तराई र पहाडका दोसाँध हुन् । अलिकति चिया बगान, साना पसलसहितका चोक, कतै बारी र कतै बाक्ला रूख लगाइएको यो भेग उष्णतम मौसममा पनि शीतल देखिन्छ ।
