खबरमा भनियो– कोरोना संक्रमितको उपचार जनता आफैंले गर्नुपर्नेछ, राज्य पछि हट्यो । सर्वत्र आलोचना भयो । फेरि अर्को खबर आयो– होइन, विपन्न संक्रमितको उपचार राज्यले गर्छ, अरूले आफैं गर्ने । विपन्नता परिभाषित छैन । विपन्नले विपन्न भएको पुष्टि गर्नसम्म यहाँ पहुँच चाहिन्छ । त्यसैले पछिल्लो खबर पत्याउन सकिएन, आलोचना भने जारी छ ।

संसारभरका हजारभन्दा बढी व्यक्ति एवं संस्थाको हस्ताक्षरसहित करिब पाँच महिनाअघि सार्वजनिक गरिएको एक अनौठो खुलापत्रको आह्वान थियो, ‘अब आर्थिक वृद्धि होइन, यो अवधारणा खारेज गर्न (डिग्रोथ) तिर लागौं ।’

लोकतन्त्र जबकिलुटेराहरूको बगैंचामा मात्रैफुल्ने दुर्लभ फूलको नाम भएको छ... ।– विनोदविक्रम केसी

समयले तेर्स्याएका जटिलता र चुनौतीको सामना गर्न नसक्ने राजनीति दोहनको उपक्रम बन्छ । मौजुदा दलीय अभ्यास मूलतः शक्तिको आडमा स्रोतको दोहन गरेर मुठ्ठीभर मान्छे मोटाउने उद्यम मात्रै हो । त्यसभन्दा अलग जति राजनीतिक गतिविधि छन्, ती अपवाद हुन् । अपवादहरू क्षणिक आनन्दका लागि उपयोग गरिने मीठा उदाहरण हुन सक्छन्, बस ।

संघीय व्यवस्थापछि जिल्ला गौण हुन्छ भन्ने आम बुझाइ थियो । संघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारहरू आफ्ना विशिष्ट पहिचान, स्वायत्तता, अधिकार र आपसी समन्वयका आधारमा सञ्चालित हुन्छन् भन्ने अनुमान थियो । तर, प्रदेश र स्थानीय सरकारलाई गौण बनाउन जिल्लाको उपादेयता अक्षुण्ण मात्र राखिएन, सीडीओ नामका स–साना राजाहरू पनि कायम रहे ।

धेरै पुरानो घटना होइन । निजी विद्यालयमा बिहान नियमित हुने ‘एसेम्बली’ नामको कर्मकाण्ड सकेर सबै शिक्षक एउटै कोठामा भेला भए । तोकिएको कक्षामा जानुअघि चक, डस्टर र हाजिरपुस्तिका लिए । आफ्नो पनि हाजिर जनाउनलाई टेबलमा राखिएको ठूलो खातामा हस्ताक्षर गरे । केही शिक्षक कक्षातिर हिँड्न थाले, अरू कुशलक्षेम गर्न थाले ।

काँकरभिट्टामा नाकाकस्सी छ । कोरोना–त्रासका कारण सिमानामा साविकजस्तो आवतजावत छैन तर केही प्रक्रिया पूरा गरेर मान्छे, सवारीसाधन र सामान ओहोरदोहोर गरिरहन्छन् । प्रक्रिया छलेर चल्ने गतिविधि पनि उत्तिकै चलिरहेका छन् भन्ने गफ गल्लीगल्लीमा सुनिन्छ ।

नेपाल–भारत सम्बन्ध अहिले सुमधुर छैन । दुई छिमेकीबीच उत्पन्न समस्या हल गर्ने पर्याप्त प्रयत्नहरू नभएको सहजै बुझ्न सकिन्छ । सतहमा आएका अभिव्यक्ति र देखिएका गतिविधिले आशावादी बन्न दिँदैनन् । पर्दापछिल्तिर कुनै फरक तरंग छ भने सत्ताको सुमेरु घुमिरहेका ‘खास नागरिक’ बाहेक अरूलाई त्यो थाहा हुँदैन ।

यस घडी नेपालको दलीय राजनीति केही थान कलाविहीन प्रहसन रचेर बसेको छ । यो स्तम्भ लेख्दै गर्दा काठमाडौंको माइतीघर मण्डला र झापाको बिर्तामोडमा प्रधानमन्त्री केपी ओलीको पद जोगाउने घोषित उद्देश्यसाथ प्रदर्शन गरिँदै छ ।

जात व्यवस्थाको हिंस्रक अनुहार फेरि एकपटक उदांगो भयो । एकपछि अर्को दलित युवाको हत्या, जातीय अपराधलाई ढाकछोप गर्ने राजनीतिक चलखेल र पढालेखा बाहुन–क्षत्रीको उल्लेख्य पंक्तिले व्यक्त गरेको दलितद्वेषी, जातिवादी र नस्लवादी मतले नेपाली समाजको विभाजित रूप प्रकट गर्‍यो ।