मार्च महिना महिलाका विषयमा बहस, छलफल, वकालत, सेलिब्रेट गरेर मनाइने महिना हो भनिन्छ । महिलासँग सम्बन्धित घरेलु समस्यादेखि लिएर कैयौं मुद्दा उजागर पनि भई नै रहेका छन् । हुन त एकथरी मानिस रिसाउन सक्छन्, नेपालमा लेख्ने र दुखेसो पोख्ने अरू कुनै अस्त्र छैन भनेर । त्यस्तै परे डलरे, पश्चिमा पनि भन्दिन सक्छन् । तर धर्मविरोधी पनि नभईकन र सबै कुरा पश्चिमले भनेअनुसार गर्नुपर्छ नभनीकन हामीले भन्नुपर्ने धेरै कुरा रहेछन् । विशेष गरेर महिलाका सन्दर्भमा ।
विश्वमै महिलाका सवालबारे जति पनि बोल्न सक्ने भएका छौं, यो परिवर्तन सजिलै आएको होइन । महिला पृथ्वीका मानिस वर्गमै पर्ने भए पनि समयक्रमसँगै घरेलु र कमसल रूपमा हेरिने व्यवहार समाजले गर्दै आएको हो । अझै पनि महिलाका कैयौं मुद्दा ठाउँठाउँमा बल्झिरहेकै छन् । महिला मुक्तिका लागि आन्दोलन पनि भइरहेकै छन् ।
संयुक्त राष्ट्रसंघको तथ्यांकअनुसार संसारमा तीन जनामा एक जना महिला शारीरिक हिंसा, कुटपिट तथा बलात्कारमा पर्ने गरेका छन् । हिंसाको सधैं प्रतिरोध नै गरिन्छ, जबसम्म यसबारे सोचिन्न या यसको विरुद्ध कदम चालिन्न । महिला, ट्रान्सजेन्डर, सिसजेन्डरलगायतमाथि हुने हिंसा र दमनको विरोधस्वरूप नयाँ ढंगको आन्दोलन चलिरहेको छ ।
यात्राले व्यक्तिपिच्छेका फरकफरक जीवनशैलीबारे जानकार हुन मद्दत पुर्याउँछ । घरबाट बाहिर निस्कने भन्नेबित्तिकै व्यक्तिले पहिरन बदल्छ । महिलाहरू अलि समय लगाएरै सजधज गर्छन् । यद्यपि सजधजको मामिलामा पंक्तिकारको चाहिँ कहिल्यै ढंग पुग्न सकेको छैन ।
विश्वमै महिलाहरूको स्थिति दोस्रो दर्जाको छ । महिलालाई कम श्रेणीको मान्ने सामाजिक संरचना छ । हिंसामा कोही पनि पर्न हुँदैन, चाहे महिला होस् या पुरुष । तर, हामी यस्तो सामाजिक संरचनामा छौं कि पुरुष हिंसामा पर्यो भने आश्चर्यचकित हुने अनि महिलाको कुरा आउँदा ‘त्यही त्यस्ती’ या ‘आइमाईले अलिअलि त भोग्नैपर्छ नि’ भन्ने गरिन्छ ।
लैंगिक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियान चलिरहेको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघको आह्वानमा २५ नोभेम्बरदेखि १० डिसेम्बरसम्मका १६ दिनलाई प्रत्येक वर्ष लैंगिक हिंसाविरुद्ध अभियानका रूपमा नेपालसहित विश्वभरि नै मनाइँदै आएको छ । विश्वभरि नै करिब तीन महिलामा एक जना आफ्नो जीवनकालमा हिंसामा परेका हुन्छन् । प्राकृतिक विपत्ति लगायतमा पनि महिलाहरू नै बढी जोखिममा पर्ने गरेका छन् ।
एक दिन फेसबुक स्क्रोल गर्दै थिएँ, भारतीय अभिनेत्री दीपिका पादुकोणको अन्तर्वार्तामा आँखा परे, जो आफूले ‘मी टाइम’ लाई सधैं प्राथमिकतामा राख्ने गरेको बताउँदै थिइन् । अभिनेत्रीहरूलाई आफ्नो सौन्दर्य र अभिनयमा बढी नै केन्द्रित हुनुपर्ने हुँदा सधैंको ऐनायुक्त जिन्दगीभन्दा अलिकति पर रहेर केही क्षण बिताउन ‘मी टाइम’ को फर्मुला उपयुक्त नै होला ।
‘छोरी राम्री थिई । ऊ त्यो फोटोमै हेर्नुस् न । पढ्दै पनि थिई । केटा पक्षबाट कुरा आयो । केटा इन्जिनियर हो, हामीलाई दाइजो केही चाहिँदैन पनि भने । आफन्तजनसँग सरसल्लाह, रिनपान गरेर छोरीको विवाह गराइदिएका थियौं ।’ यति भनेपछि आरती साहका आमाबाबु अगाडि बोल्न सकेनन् । मधेशको यो परिवारलाई दाइजोको कुराले जीवनभर नमेटिने पीडा दिएको छ ।
सहरबजारमा महिलाहरूले ठेलागाडा घिसार्दै तरकारी बेचिरहँदा प्रहरीले लखेट्दाको दृश्य साह्रै दुःखदायी हुन्छ । गाउँघरमा पनि घाँस, पराल र दाउराको भारी बोकिरहेका, गाईबस्तु चराइरहेका र अन्य घरायसी काममा पनि भ्याई–नभ्याई काम गरिरहेको देखिन्छ । ती कामले महिलालाई कत्तिको आत्मसम्मान दिएको छ त ?
अक्टोबर १८ लाई दास प्रथाविरुद्धको अन्तर्राष्ट्रिय दिवसका रूपमा मनाइन्छ । व्यक्तिगत सम्पत्ति राख्ने चलन सुरु भएपछि, बीसौं शताब्दीको अन्त्यसम्म दास प्रथा विश्वमा कायम थियो । सामान्य भाषामा भन्दा मान्छेले मान्छेलाई सताउने, दबाउने र यातना दिने व्यवस्था हो यो । उचित पारिश्रमिकबेगर कठिनभन्दा कठिन काम गराएर एक मान्छेले अर्को मान्छेलाई दास बनाई स्वामित्व लिने अभ्यास वा प्रणाली अझै नेपाली समाजमा कुनै न कुनै रूपमा विद्यमान छ ।
