पप संगीतमा नेपालीपनको खोजी

सम्मान थाप्ने क्रममा उनले भने, ‘पहिला हामी पश्चिमा बाजा बजाएर विशुद्ध नेपाली गीत गाउँथ्यौं । तर, अहिलेको गीतको उच्चारण मलाई पच्दैन । ‘टिमीले मलाई’ जस्ता शब्द सुन्दा मीठो त सुनिएला तर त्यसमा नेपालीपन हुँदैन,’ विष्ट भन्छन् ।

आखिर पप संगीतमा यस किसिमको अभ्यासको थालनी कहिले भयो त नेपाली भाकाका आधुनिक, फिल्मका गीत, पश्चिमा पप र भारतीय पप संगीतबाटै १९८० तिर नयाँ विधा सुरु भयो, त्यो हो नेपाली पप । ‘पपुलर म्युजिक भनेको संस्कृतिजस्तै हो, परिवर्तन भइरहन्छ । प्रविधिसँगै परिवर्तन हुँदै आउँछ । नेपालमा रेडियो नेपालले रेकर्ड गर्न थालेसँगै पप संगीत प्रसारण हुन थालेको हो ।

आधुनिक गीत भनियो, पप संगीत भनियो,’ इथ्नोम्युजिकोलोजिस्ट लोचन रिजाल बताउँछन् । रेडियो नेपाल स्थापना हुनुअघि गाउँ–गाउँमा चलेको (पपुलर) भाका, गन्धर्वले गाउने लोकगीत नै लोकप्रिय थिए । लोचनका अनुसार १९७० मा पश्चिमबाट हिप्पी आउँदा, पप संगीतमा बज्ने इलेक्ट्रिक गितार, ड्रमदेखि स्याक्सोफोन भित्रियो । किङ रिचर्डहरू नेपाल आएको भन्ने सुनियो । त्यसपछि आधुनिक संगीतमा रकदेखि ब्लुज संगीत मिसिँदै आयो । अहिले त पश्चिमतिर चलिरहेकै संगीत नेपाली पप संगीतमा सुनिने गरेको रिजालको भनाइ छ ।

पप संगीतको आफ्नै शैली हुन्छ । दोहोरिरहने कर्ड, झट्ट सम्झिन सकिने धुन र लय पपभित्रका थुप्रै विधाले यी तत्त्व पछ्याउँछन् । धेरैले मन पराउने संगीत हो यो, युवा पुस्ताले रुचाउने विधा । रेडियो कान्तिपुरमा पप विधातर्फको अवार्ड उचाल्ने ‘सारंगी’ बोलको गीतलाई नै हेरौं । ११ महिनाअघि युट्युबमा सार्वजनिक गरिएको सुशान्त केसीको यो गीतले अहिलेसम्म आधा करोड भ्युज प्राप्त गरिसकेको छ । गीतलाई अत्यधिक युवा दर्शकले रुचाइदिएका छन् । गीतको लय र धुनले दर्शकको मन यसरी जित्यो कि युट्युबमा सार्वजनिक भएदेखि गीतले ओभरल ट्रेन्डिङको बाटो समायो । पिपुल्स च्वाइस अवार्ड जितेको ‘जे छौ तिमी’ ले पनि उस्तै तहल्का पिटेको छ ।

प्रविधिको विकाससँगै २००० बाट पप संगीतमा भने विष्टले भनेजस्तै विकृति देखिएको हो । ‘यथार्थमा विश्वकै संगीतमा परिवर्तन भइसक्यो । विश्वभर नयाँ बाजाहरू आएका छन् । हरेक किसिमको बाजा बजाउन सकिने सुविधा छ अहिले । रेकर्डिङ प्रविधिमै परिवर्तन भइसक्यो,’ पप सम्राट भन्छन्, ‘तर, गीत गाउने शैलीमा पहिला साधना बढी हुन्थ्यो । केही बिगि्रँदा रि–रेकर्ड गर्नुपर्ने, त्यसैले त्यतिबेला हाम्रो खटाई लामो हुन्थ्यो । अहिलेका युवा पुस्तालाई त्यो हिसाबमा एकदमै सहज छ । तर, अहिलेको पुस्ताको गाउने शैली अलि बढी पश्चिमातिर ढल्किएको छ ।’

विष्ट अहिलेको युवा पुस्ताले पश्चिमा बाजा मात्रै नभई गाउने शैलीदेखि लवज नै पछ्याउन थालेसँगै पप संगीतबाट नेपालीपन हराउँदै गएको हो । ‘विदेशीले नेपाली बोल्यो भने कस्तो हुन्छ ? त्यस्तै लवजमा गीत गाइन्छ । यसरी अर्काको शैली होइन, आफ्नो शैली निर्माण गर्न सक्नुपर्‍यो । म नै हुनुपर्‍यो, अर्काको कपी गरेर चर्चामा आउनु क्षणिक हो । मिलियन भ्युज पाइएला । त्यस्तो संगीत पप होइन । अंग्रेजी बाजा बजाइए पनि स्वरमा नेपालपन दिन सकियो,’ विष्ट भन्छन्, ‘शब्द बिगार्ने काम २००० बाट सुरु भएको हो । टिमी मलाई किन नबोलेको ? त्यो त पूरा विदेशीले बोलेजस्तो सुनियो नि । हाम्रो आफ्नो नेपाली भाषा छैन । अर्काको शैली चोर्दा संगीत पनि चोरेको जस्तो भयो ।’

विष्ट नेपालीको आफ्नै मेलोडी रहेको बताउँछन् । ‘मेरो मौनतामा भन्ने गीत अंग्रेजी गीत गाएजस्तै छ त ? गाउने शैलीमा नेपालीपन छ । हो, हामीले बिटल्सहरूबाट पप गीत सुन्दै आयौं । रक एन्ड रोल सुन्दै आयौं । तर, अहिले पश्चिमा बाजा मात्रै होइन अंग्रेजी शैलीमै गाइन्छ । हो, अहिलेको युवाको स्पर एकदम मीठो छ । तर, उनीहरूले शब्द र मेलोडीमा काम गर्नुपर्‍यो । यी पक्षलाई सपार्दै अगाडि बढ्नुपर्‍यो । पश्चिमा बाजालाई प्रयोग गर्दा नेपालीपन राख्नुपर्‍यो । अनि मात्र विश्वमा हाम्रो नेपाली संगीत पुग्छ,’ उनले सुनाए ।

लोचन भने बढ्दो प्रविधिसँगै नेपाली पप संगीतलाई नयाँ स्वरूप दिलाउन सकिने धारणा राख्छन् । ‘ज्ञान, सिर्जनाकै आधारमा पनि संगीतमार्फत नेपाली पप संगीतलाई विश्वमा पुर्‍याउन सकिन्छ । हाम्रो संगीत सुन्नेबित्तिकै नेपाली हो भन्ने बुझ्न सकुन्,’ लोचनले सुनाए । लोचनले पनि पप संगीत हुँदै रक गरेका हुन् । ब्यान्डमा पनि बजाए । अनि, नेपाली संगीत क्षेत्रको भविष्यलाई कल्पँदै स्थानीय संगीत निर्माण गर्न थाले, रैथाने बाजा बजाउन थाले । ‘नेपाली बाजा मात्रै होइन, संसारलाई सुहाउँदो संगीत बनाउँदै अगाडि बढ्नुपर्छ,’ रिजालले भने, ‘पप संगीत भनेको संगीत निर्माण मात्र सीमित छैन । फिल्म संगीत पनि पप संगीत नै हो । म्युजिकको व्यापार पनि पप संगीत नै हो । त्यसैले संगीत क्षेत्रलाई बलियो बनाउन पप संगीतलाई बलियो बनाउनुपर्छ ।’

जुनै पनि पुस्ताको नजिकको संगीत हो, पप । युवा पुस्ताले आफ्नो मानेको यो विधा डिजिटल प्लेटफर्ममा पुर्‍याउन सक्दो प्रयास गर्नुपर्ने बताउँछन् लोचन । ‘गितार नै बजाए पनि, नेपाली बाजा बनाए पनि नेपाली गीत नै लेखे पनि त्यसको साउन्ड/म्युजिकको मुड निर्माण गर्न सक्यौं भने त्यो नेपाली संगीत हो,’ उनी भन्छन् । नेपालमा संगीतको उद्योग निर्माण गर्दै हिम्मतका साथ नेपाली संगीतलाई डिजिटल प्लेटफर्ममार्फत फैलाउन सके नेपाली संगीतलाई पनि के–पपजस्तै उचाइमा पुर्‍याउन सकिने उनको बुझाइ छ । ‘पप संगीतलाई त पपुलर बनाउन सकिन्छ । नयाँ संगीतलाई पनि पपुलर बनाउन सकिन्छ । तर, नेपालमा चलिआएको कुरालाई पछ्याउँदै संगीत गर्छौं । तर, नयाँ उत्पादन गर्न सकिरहेका छैनौं,’ उनले थपे । अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा नेपाली संगीतलाई पपुलर बनाउन व्यवस्थापनदेखि संगीत निर्माण टोलीमा लगानी गर्नुपर्ने उनको धारणा छ ।

‍गायक नवीन के भट्टराई पप संगीतलाई नेपालमा अझै बुझ्न नसकिएको बताउँछन् । नेपालमा ड्रम र इलेक्ट्रिक गितार समाउनासाथ पप संगीतका रूपमा व्याख्या गर्ने गलत बुझाइ रहेको धारणा राख्छन् उनी । ‘जुन संगीत समाजमा पपुलर हुन्छ, त्यो पप संगीत हो । चाहे त्यो जुनसुकै विधामा किन नहोस्,’ पप संगीतमा लामो समयदेखि सक्रिय नवीन भन्छन्,’ हामीकहाँ बीचमा त ड्रम राख्नेबित्तिकै पप म्युजिक भनेर बुझियो । बीचतिर त पप संगीत खत्तम नै भएको थियो ।’ सुशान्त केसी, सज्जनराज वैद्यको संगीतमा भने उनी त्यस किसिमको बुझाइ भेट्दैनन् ।

‘हरेक दशकमा पप संगीतमा परिवर्तन हुँदै आउँछ । एउटा संगीतबाट अर्कोमा परिवर्तन हुँदाको ट्रान्जिसन हुने समयमा यस्तो भएको हो,’ उनले भने, ‘गीतको शब्द र प्रविधि अहिले परिवर्तन भएको छ ।’ उनले एनालगको जमाना हुँदै पप संगीत गर्दै आइरहेका नवीन अहिले कम्प्युटरको माउसबाटै संगीत निर्माण हुन थालेको बताए । ‘हाम्रो पालामा चिया पिउँदै गर्दा अकस्टिक गितारमै संगीत बन्थ्यो । अहिलेका पुस्ताले युट्युबबाटै पनि संगीत सिक्ने अवसर पाएका छन्,’ उनी भन्छन्, ‘हाम्रो पालामा संगीतमा मानवीय छुवाई हुन्थ्यो । त्यतिबेला गीत शब्द हुन्थ्यो, ५/७ जना बसेर बजाउँथ्यौं । तर अहिले कम्प्युटरमै संगीत बन्छ ।’

पप विधामा गायिकातर्फको अवार्ड उचालेकी सुवानी मोक्तान थप्छिन्,’ रिमिक्सको समयमा पप संगीत अलि बढी लाउड हुन्थ्यो । तर, अहिले अलि बढी मेलोडी छ । गीतको शब्दमा ध्यान दिने लेखकहरू आएका छन् । पहिला एउटैजस्तै सुनिने आवाज हुन्थ्यो । तर, अहिले फरक अनि पृथक् स्वरहरू पप संगीतमा सुनिन थालेको छ ।’