देशभर ५० प्रतिशत व्यापारिक सटर बन्द

सात वर्षदेखि शंखमूलमा रेडिमेड पसल चलाइरहेकी उषा केसी पसल बेच्ने तरखरमा छिन् । कोरोना महामारीमा पनि भाडा तिर्न पुग्ने व्यापार भए पनि अहिले ठप्प नै भएको उनी सुनाउँछिन् । ‘सटर भाडा मासिक १५ हजार तिर्नै ऋण खोज्नुपर्ने अवस्था आयो, त्यसमाथि घरबेटी महँगी बढ्यो भन्दै भाडा बढाउने भन्छन्,’ उनले भनिन्, ‘ऋण खोजेर भाडा तिरेर बस्नुबाहेक विकल्प देखिनँ । त्यसैले ग्राहक खोज्दै छु ।’ अब स्वदेशमा आफ्नै व्यवसाय गर्दासमेत टिक्न नसकेकाले विदेश जाने तयारी गरिरहेको उनले सुनाइन् ।

अन्य बेला हुँदो हो त, भक्तपुरमा गाईजात्रा सकिनासाथ चाडपर्वको व्यापार सुरु हुन्थ्यो । तर यसपालि घटस्थापना आउन दुई साता मात्रै बाँकी हुँदासमेत बजारमा चहलपहल नभएको भक्तपुर रेडिमेड व्यापार संघका अध्यक्ष राजेन्द्रकुमार प्रज्ञापति बताउँछन् ।

‘व्यापार भएन भन्दै पसल छाड्नेको संख्या उस्तै छ, पसल खोले पनि व्यापार छैन भन्ने उस्तै छन्,’ उनले भने, ‘कति व्यापारीले भाडा नै नतिरेर घरबेटीलाई चाबी बुझाएर गएका छन् । कतिले सामान सकाउन घाटामा पनि बेचिरहेका छन् ।’ अहिले पनि २० देखि २५ वटा सटर ग्राहक पाउनासाथ बेच्ने तयारीमा रहेको उनको भनाइ छ । सरकारले भन्सार छुट दिएर र ऋण प्रवाह गरेर भए पनि व्यापार गर्ने वातावरण बनाउनुपर्ने उनको भनाइ छ ।

पछिल्लो समय धेरै व्यवसायी सुस्त आर्थिक गतिविधिको चपेटामा छन् । ०७२ को भूकम्प र अघोषित भारतीय नाकाबन्दीबाट ‘रिकभर’ भएका उनीहरू ०७६ चैतदेखि कोभिड, रुस–युक्रेन युद्ध, अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा देखिएको महँगी र महँगो बैंक ब्याजदरका कारण समस्यामा छन् । मुलुक आयातमै निर्भर हुँदा धेरैजसो वस्तु महँगिएका छन्, जसले गर्दा व्यापार–व्यवसाय सुस्त छ । आर्थिक गतिविधि सुस्त छ । त्यसैले सटर भाडा तिर्न सक्ने अवस्थामा नरहेको उनीहरू गुनासो गर्छन् । फलस्वरूप व्यवसायी सटर बन्द गरेर विदेश पलायन हुन थालेको व्यवसायी बताउँछन् ।

मुलुकभर झन्डै ५० प्रतिशत व्यावसायिक सटर खाली रहेको नेपाल राष्ट्रिय व्यवसायी महासंघले जनाएको छ । यस्तो क्रम दिनदिनै बढ्दो क्रममा रहेको महासंघका निवर्तमान अध्यक्ष नरेश कटुवालको भनाइ छ । ‘वैशाखमा तथ्यांक संकलन गर्दा देशभर करिब ३५ प्रतिशत सटर बन्द भइसकेका थिए, अहिले विकराल बन्दै गएको छ,’ उनले भने, ‘दसैं–तिहारपछि झनै बढ्छ । रोकिएला भन्न सकिन्न ।’

रोजगार गुम्दै जानु, सहकारीबाट प्रवाह हुने साना ऋण रोकिनु, बैंकहरूले लगानी नपत्याउनुलगायत विविध कारणले व्यवसायी पलायन हुने क्रम बढिरहेको उनी बताउँछन् । ‘महासंघअन्तर्गत ३३/३४ वटा संगठन छन्, तिनमा करिब २० हजार सदस्य छन्,’ उनले भने, ‘यी सबै व्यवसायी मन्दीमा छन्, जसले गर्दा बाध्य भएर सटर खाली गरिरहेका छन् । कोभिडकै कारण व्यवसायी समस्यामा परे । तर राज्य संरक्षणतर्फ गएन ।’

बर्सेनि भन्सार दर बढाएर सरकारको ज्यादतीसमेत बढ्दै गएको कटुवालको भनाइ छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले पनि नियमनकारी भूमिका निर्वाह नगर्दा व्यवसायी संकटमा परेको कटुवालको तर्क छ । ‘बैंकले मनोमानी ब्याजदर बढाउँदा हस्तक्षेप भएन । सटर भाडा पनि मनोमानी असुली भइरहेको छ, वैज्ञानिक भाडा दर लागू गरिएको छैन । प्रत्येक वर्ष १० प्रतिशतले भाडा दर बढाइन्छ,’ उनले भने, ‘यही कारण नयाँ व्यवसायी आउन सकेका छैनन् । पुराना व्यवसायी पनि हतोत्साहित छन् । त्यसैले भएका व्यवसायी पलाएन हुने क्रम बढेको हो ।’

काठमाडौं मलमा १८० सटरमध्ये ३१ वटा बन्द भइसकेको काठमाडौं मल व्यापार संघका अध्यक्ष शिव ढकालले बताए । ‘३१ वटा सटर बन्द भइसके । दसैं–तिहारपछि ५० प्रतिशत व्यापारी सटर बन्द गर्ने तयारीमा छन्,’ उनले भने, ‘व्यापार ठप्प छ । भाडा तिर्न पनि ऋण खोज्नुपर्ने अवस्था छ ।’ उपत्यकादेखि बाहिरका ठूला सहरमा एक घर छाडेर सटर बन्द भएको नेपाल राष्ट्रिय व्यवसायी महासंघका अध्यक्ष कुमार कार्की बताउँछन् । ‘व्यापार एकदम धराशायी हुँदै गएको छ, बैंकको ब्याजले व्यवसायी डुबिरहेका छन्,’ उनले भने, ‘कोरोना महामारीदेखि ओरालो लागेको व्यवसायलाई बैंकको १६ प्रतिशत ब्याजदर, सटरको चर्को भाडा दर र भन्सार दरले झनै धराशायी बनाएको छ ।’

व्यापार व्यवसाय धराशायी हुँदा चाडपर्वलक्षित आयातसमेत घटेको उनको बुझाइ छ । ‘गत वर्षको तुलनामा २० देखि २५ प्रतिशत वस्तुको आयात नै घट्यो,’ उनले भने, ‘एक/डेढ वर्षदेखि सटर बन्द हुने क्रम बढ्दो छ ।’ बैंकलाई ६ महिना समय दिन आग्रह गर्दासमेत ३५ दिने सूचना निकालेर सम्पत्ति लिलाम गरिरहेको कार्कीले सुनाए । ‘एक करोडको सम्पत्ति ९/१० लाखमा लिलाम गरिरहेछन्, यस्तो अवस्थामा कसरी व्यापार व्यवसायमा लगानी गर्न सकिन्छ,’ उनले भने, ‘सहकारीहरूले गर्ने सानो लगानी पनि ठप्प छ ।’

बत्तीसपुतली–गौशाला व्यापार व्यवसायी संघले पनि पछिल्लो समय १० जना व्यवसायीले सटर खाली गरेको जनाएको छ । पसल खाली गर्नेमा नयाँ–पुराना सबै व्यवसायी रहेको संघका अध्यक्ष शेखरचन्द्र राईको भनाइ छ ।

‘आर्थिक कारोबार त्यति छैन । घरधनीले भने भाडा बढाएको बढायै छन्,’ उनले भने, ‘संघअन्तर्गत ३ सय सदस्य छन् । १० जनाले छाडिसके । अरू पनि तयारीमा छन् । दसैं–तिहारमा व्यापार बढ्नेभन्दा सटर बन्द गर्नेको ओइरो लाग्छ ।’ सहकारीले दिने स–सानो ऋण बन्द हुँदा पनि बजारमा आर्थिक चहलपहल सुस्ताएको राईको धारणा छ ।