माघ १२, दिउँसो साढे एक बजे । ललितपुरको झम्सीखेलबाट उत्तर नियाल्दा शिवपुरीको पहाडपछाडि लाङटाङ हिमालको सेतो टुप्पो हो वा होइनजस्तो देखिएको छ । काठमाडौं उपत्यका वरिपरिका पहाड धूवाँको पातलो बर्को ओढेर उभिएका छन् ।
घरछेउ उभिएको उतिसको रूखमा पात सिउने फिस्टो चिप्चिप्चिप् गर्दै छ । अलि परको लहरे पीपलमा कोइली निरन्तर कुक् कु कुक् कु स्वर निकालिरहेको छ । हुन त रूख पनि हिँडिरहेका होलान्, चराले पनि पक्कै केही भनिरहेकै होलान् । तर, रूखको गति नाप्न नसकेकाले र चराको भाषा नबुझेकाले मलाई ती सबै अर्थहीन लागिरहेका छन् । टाढा जानु छ, उकालिएर सगरमाथाको टुप्पो हेर्न । हुन त टुप्पो हेर्न सगरमाथै जानुपर्दैन, खासमा जाने त सगरमाथाको फेद हेर्न हो ।
करिब ६ हजार वर्षअघि अहिलेको इराक आसपासको टिग्रिस र युफ्रेटस् नदी किनारमा, पाँच हजार वर्षजति अघि इजिप्टको नाइल नदीमा, ४५ सय वर्षअघि भारत–पाकिस्तानको इन्दु नदीमा, ३५ सय वर्षअघि चीनको ह्वागंहो नदीमा र २५ सय वर्षअघि मध्य र दक्षिण अमेरिकाका नदी किनारहरूमा मुख्य मानव सभ्यताहरू जन्मिए । पूर्विया होस् वा पश्चिमा, सबै सभ्यताको उदय नदी किनारमै भएको थियो ।
सेतो टाउके जलखन्जरी फराकिलो मेलम्ची खोलाको दाहिने किनारमा फुरफुर गर्दै छ । घामले आफ्नो साम्राज्य पहाडहरूबाट बिस्तारै नदी किनारतिर बढाउँदै छ । राजनीतिक भाषामा भन्ने हो भने घाम विस्तारवादी छ, साम्राज्यवादी छ । घाम साम्राज्यवादी भएकै ठीक, विस्तारवादी भएकै ठीक । त्यो विस्तारवाद वा साम्राज्यवादको गति भने पृथ्वीले निर्धारण गर्छ । ऊ अड्कल्दै घुम्छ र घाम उदाउँदै जान्छ वा अस्ताउँदै ! सोच्छु पृथ्वीले पनि थोरै अल्छी गर्यो भने, केहीबेर बिस्तारै घुम्छु भन्यो भने वा आज घुम्दिन भन्यो भने साँच्चै के होला हँ ?
पाँच किलोमिटरको दौडपछि पाइला रोकिए । पूरै शरीरै रोयो । म सडकछेउको इँटाले बनेको एउटा सानो पर्खालमा थचक्क बस्छु, जमिनतिर मुन्टो फर्काएर– स्याँस्याँ गर्दै ! धेरै अक्सिजन हुल्न म प्रयासरत छु किनभने अंगअंगमा बढेको अक्सिजनको माग पूरा गर्न मेरो फोक्सोलाई थप सक्रिय बनाउनुपरेको छ । हावामार्फत आएको अक्सिजन नाकमुखबाट फोक्सोमा पुगेपछि त्यहाँबाट मुटुले तानेर रगतमा रहेको हेमोग्लोबिनको सहाराले शरीरभरि पुर्याउँछ । हावाको अक्सिजनलाई रगतमा मिसाएर शरीरभरि पुर्याउनु, फुर्ती गर्नु– यही हो बाँच्नु भनेको । यति गर्न नसकेको दिन जिन्दगी चैट हुन्छ !
सन् २००७ को एक बिहान । कीर्तिपुरस्थित त्रिभुवन विश्वविद्यालयको वातावरण विज्ञान केन्द्रीय विभाग परिसरको बगैंचामा हामी उकालिँदै गरेको घाममा आफूलाई सेकाउँदै थियौं ।
अप्रिल २०२१ मा राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभाग का प्रवक्ता हरिभद्र आचार्यसँग काठमाडौंस्थित उनको कार्यालयमा कुराकानी गर्न बसेलगत्तै उनलाई फोन आयो । मैले पनि फोन सुनोस् भनेर उनले आफ्नो मोबाइल स्पिकरमोडमा राखिदिए । “म वन्यजन्तु पालन इजाजतपत्रका लागि आवेदन दिन चाहन्छु र कस्तूरी मृगलाई बीउजनावरका रुपमा लिन चाहन्छु । म विभागमा कहिले आऊँ र मैले पूरा गर्ने आवश्यकताहरू के हुन् ?” एक पुरूष आवाजले भन्यो ।
