१३.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: ४२०

गोपाल खनाल

गोपाल खनालका लेखहरु :

धार्मिक ‘अतिवाद’ कि ‘भारतीय’ पहिचान ? 

सामाजिक सम्झौतावादी सिद्धान्तकारहरूले १५ औं शताब्दीमा निकालेको निष्कर्ष हो— देश सामाजिक सम्झौतामा चल्छ । अर्थात्, आरम्भमा प्राकृतिक नियममा बाँचेको मानिस स्वाभाविक विकासअन्तर्गत निश्चित भूगोलभित्र भविष्य सुरक्षित गर्ने चाहनामा पुग्दा सामाजिक सम्झौताको चरण आउँछ— समाजको निर्माण र समाजमार्फत राज्यको निर्माण । त्यसो गर्दा आफैंले बनाएको प्राधिकारबाट शासित हुन ऊ ससर्त तयार हुन्छ । 

जयशंकरसँग संवाद : राजनीतिअघि विकास 

अंग्रेजी नयाँ वर्ष २०२४ को आरम्भमै नेपालले भारतीय विदेशमन्त्री एस जयशंकरलाई काठमाडौंमा स्वागत गर्दै छ । मन्त्रीस्तरीय संयुक्त आयोगको बैठकमा सहभागी हुने उनले काठमाडौंमा रहँदा महत्त्वपूर्ण राजनीतिक भेटवार्तासमेत गर्नेछन् । नेपालका राजनीतिक दलहरूले आफ्नो राजनीतिक सुविधाका लागि जयशंकरसँग संवाद गर्नेछन् किनकि गठबन्धनभित्रैबाट प्रचण्डको नेतृत्वको विकल्पका लागि परामर्शहरू भइरहेका छन् ।

रित्तो देशमा परित्यक्त शासकको खोजी 

कुनै राजनीतिक व्यवस्था र त्यसभित्रका प्रबन्धहरू प्रश्नभन्दा माथि हुँदैनन् । राजनीतिक प्रणाली विकल्पहीन पनि हुँदैन । यो वस्तुगत यथार्थबाट हेर्दा, नयाँदिल्लीमा २०६२ मंसिर ७ मा भएको बाह्रबुँदे समझदारीका दुई उपलब्धि गणतन्त्र र धर्मनिरपेक्षता एवं २०६३–६४ को मधेश आन्दोलनको उपलब्धि संघीय शासन प्रणालीमाथि प्रश्नहरू उठेका छन् । यी प्रबन्ध खतरामा परेका होइनन्, प्रबन्धविरुद्धका आरम्भदेखिका छिटफुट बहसहरूले संगठित नेतृत्व खोजेका हुन् । 

प्रतिद्वन्द्विता घटाई प्रतिस्पर्धातिर

आफू निर्देशित विश्व व्यवस्थाका लागि प्रतिद्वन्द्विता–उन्मुख प्रतिस्पर्धाका सबै मोर्चा खुला गरेका अमेरिका र चीनका राष्ट्रपतीबीच कात्तिक २९ (१५ नोभेम्बर) मा सान फ्रान्सिस्कोमा चार घण्टा लामो प्रत्यक्ष संवाद भयो । चीन–अमेरिका शिखर वार्ता र एसिया–प्रशान्त आर्थिक सहयोग (एपेक) को शिखर बैठकमा सहभागी हुन अमेरिका पुगेका राष्ट्रपति सी चिनफिङको राष्ट्रपति जो बाइडेनसँगको संवादले द्विपक्षीय तनावलाई ‘प्रतिस्पर्धा’ मै सीमित गर्ने सम्भावना छ ।

विश्व (अ)व्यवस्थाको त्रासदी

पश्चिम एसियामा युद्धरत इजरायल र प्यालेस्टाइनबीच मानवीय युद्धविरामका लागि दबाब दिँदै आएका संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टेनियो गुटेरेस नेपालको चारदिने भ्रमण सकी कात्तिक १५ मा फर्केका छन् । २४ फेब्रुअरी २०२२ मा सुरु भएको रुस–युक्रेन युद्धले विश्वलाई सामरिक रूपमा मूलतः दुई ध्रुवमा विभाजित गरिरहेका बेला त्यसलाई छायामा पार्दै भइरहेको यो नरसंहारकारी युद्ध रोक्न मुख्य भूमिका खेल्नुपर्ने विश्व बहुपक्षीय फोरमका प्रमुखले किन यही बेला नेपाल भ्रमण गरे ?

चीन भ्रमणमा के हुनुपर्छ एजेन्डा ?

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल न्युयोर्कमा संयुक्त राष्ट्र संघको ७८ औं महासभालाई सम्बोधन गरेपछि त्यहीँबाटै चीनको औपचारिक भ्रमणका लागि असोज ५ मा हाङझाउ जाँदै छन् ।

अमेरिकी प्रभुत्वको ‘अन्त्य’ हुँदै छ ?

विद्यमान विश्व व्यवस्था पूर्ण रूपमा समाप्त नहुँदा नयाँको उदय पनि भइसकेको छैन । संक्रमणकालीन यो समयमा शक्तिहरूको तीव्र ध्रुवीकरणले ठूलै हल्लीखल्ली मच्चाएको छ । रुस–युक्रेन युद्ध, चीन–अमेरिका व्यापार युद्ध, आर्थिक/सैन्य गठबन्धनको निर्माण, गैरडलरीकरण (डिडलराइजेसन), ब्रिक्स मुद्रा, विश्व दक्षिण अभियान आदिले वैश्विक राजनीति निकै तरंगित छ ।

‘ग्लोबल साउथ’ र सम्भावित विश्व ध्रुवीकरण

विश्व राजनीतिमा अर्थ राख्ने दुई महत्त्वपूर्ण कूटनीतिक भेटवार्ता भर्खरै भएका छन् । पहिलो, अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनको चीन भ्रमण (१८–१९ जुन); र दोस्रो, भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको अमेरिका भ्रमण (२१–२३ जुन) ।

भूसांस्कृतिक जटिलतातर्फ नेपाल

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले २०८० जेठ १७–२० मा भारत भ्रमण गर्दा त्यसभित्रको एउटा औपचारिक कार्यक्रम अन्तर्गत जेठ १९ मा मध्यप्रदेशको उज्जैनस्थित महाकालेश्वर मन्दिरमा गेरुवस्त्र धारण गरेको दृश्य निकै चर्चित छ । नेपालमा २०६६ माघ २९ मा सुनसरीको चतरामा भएको एउटा महायज्ञमा पुगेर ग्रहशान्तिका लागि भैंसी पूजा गरेका प्रचण्डले देशभित्रका हिन्दु मन्दिरहरूमा कतै गेरुवस्त्र लगाएको देखिएको थिएन । भ्रमण सूचीमै राखिएको महाकालेश्वर दर्शन गर्दा गेरुवस्त्र लगाउनैपर्ने नियमका कारण बाध्य भएको र नलगाउँदा ‘१ अर्ब हिन्दुको मनमा चिसो पस्ने’ त्रास भएकाले उक्त रूप धारण गरिएको प्रधानमन्त्रीको प्रस्टोक्ति छ ।

राजनीति : मिश्रित प्रवृत्ति, जटिल मार्गचित्र

निर्वाचन परिणामका अनेक विश्लेषणसँगै सरकार गठनका गृहकार्यहरू सुरु भएका छन् । निर्वाचन आयोगले राष्ट्रपतिसमक्ष नतिजा बुझाउनुअघि नै सरकार गठनका लागि आवश्यक संख्या पुर्‍याउने अंकगणितीय खेल सुरु भएको छ । सत्ताका लागि हरेक सांसदको महत्त्व र मूल्य अकासिएको छ ।