योजना आयोग सोह्रौं पञ्चवर्षीय योजना निर्माणमा व्यस्त छ । संघीय शासन व्यवस्था सुरु भएपछिको यो दोस्रो योजना हो । ‘समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली’ को नारा भिरेर सुरु भएको पन्ध्रौं पञ्चवर्षीय योजनाको यो अन्तिम वर्ष हो ।
सन् १९७१ मा स्विस–जर्मन अर्थशास्त्री क्लाउस स्वाबले विश्वव्यापी रूपमा राजनीतिक, सामाजिक तथा आर्थिक मुद्दाहरूमा व्यापक छलफल र सहयोग आदानप्रदानमा सहजीकरणका गर्न एउटा संस्थाको आवश्यकता पर्छ भनेर वर्ल्ड इकनोमिक फोरम स्थापना गर्नुपरेको बताएका थिए । राजनीतिक–आर्थिक–सामाजिक क्षेत्रका जटिल मुद्दाहरूमा निजी तथा सार्वजनिक क्षेत्रबीच सहकार्यका लागि यो फोरममा दिमाग हल्लाउने गरी बहस होस् र समाधान निकालियोस् भन्ने चाहना रहेको पनि उनको भनाइ थियो ।
पोहोर यही समयमा मूलधारका धेरै अर्थशास्त्रीले सन् २०२३ र २४ मा विश्व गहिरो मन्दी (डिप–रिसेसन) मा डुब्ने भविष्यवाणी गरेका थिए । सार्वभौम ऋण विस्तारले यो चिन्ताखेती मौलाएको थियो । सार्वभौम ऋणले मुद्रास्फीति बढाउने र रोजगारी घटाउने (स्ट्यागफ्ल्यासन) गर्छ । तर पोहोर ‘गहिरो मन्दी’ छाएन । विश्वव्यापी रूपमा कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी) धनात्मक नै रह्यो । ऋण अत्यधिक बढेर टाट उल्टने मुलुकहरू बढेनन् । तर संकटबाट विश्व अर्थतन्त्र टाढा छैन ।
अधिकांश सत्तारूढ राजनीतिज्ञहरू आफ्नो कार्यकालमा भएगरेका कामकारबाही, उन्नति–प्रगतिबारे बढाइचढाइ गर्ने गर्छन् । आर्थिक उन्नति र प्रगतिका सन्दर्भमा त झन् धेरै । यो सामान्य नै हो ।
०७९ को आम निर्वाचनलगत्तै गणतन्त्रविरोधी शक्तिहरू राजतन्त्र पुनःस्थापनाको माग गर्दै आइरहेका छन् । एक वर्षयता उनीहरूले राजधानीसहित केही ठाउँमा आफ्ना गतिविधिलाई तीव्रता दिएका छन् । जननिर्वाचित संविधानसभाको लगभग पूर्ण बहुमतले राजतन्त्रात्मक व्यवस्था खारेज गरेपछि मुलुक स्वतः लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा रूपान्तरित हुँदा ज्ञानेन्द्र तत्कालै राजाबाट रंक बन्न पुगेका थिए ।
विसं २०४१, चैत ११ । बिहान पौने ५ बजे जेलको भाइनाइकेले मेरो नाममा डाक लगाए । छुट–पुर्जी लिएर चौकीदार काजीमान तामाङ जेलको गेटमा मेरो प्रतीक्षामा थिए । त्यस दिन म जेलबाट छुटकारा पाउँदै थिएँ । उनीहरूसँग हात मिलाएर बिदा भएँ । ‘अब हामीलाई माया गर्न फेरि–फेरि नआउनुहोला हरि सर’, काजीले यसरी बिदा दिए । जवाफमा केही भनिनँ । किनभने फेरि फर्किने सम्भावना पूरापूर बाँकी थियो ।
इजरायली इतिहासकार युवल नोह हरारीले ख्यातिप्राप्त पुस्तक ‘स्यापिएन्स : अ ब्रिफ हिस्ट्री अफ ह्युमनकाइन्ड’ (२०११) मा लेखेका छन्— सबै मान्छेले ईश्वरमाथि विश्वास गरिरहेका हुन्छन् भन्ने छैन, सबैले मानव अधिकारमाथि पनि विश्वास गरिरहेका देखिन्नन् र सबै मानिस राष्ट्रवादमा पनि विश्वास गर्दैनन् । तर सबै मानिसले मुद्रा (रुपैयाँ) मा भने अटुट विश्वास गर्छन् ।’
सन् २०१५ मा निर्माण भएको ‘सिकागो ब्वाइज’ नामक डकुमेन्ट्रीमा अर्थशास्त्री आर्नेल्ड हार्वर्गरले भनेका थिए, ‘१९९५ सम्मै पनि चिली सुन्दर गहनाजस्तो देखिएको थिएन, तर अहिले गहना बनेको छ ।’ हार्वर्गर (१९२४) तिनै अर्थशास्त्री हुन्, जसले सिकागो विश्वविद्यालयमा सन् १९५३ देखि १९९१ सम्म प्राध्यापन गरेका थिए ।
केही वर्षयता फ्रान्स अशान्त रहँदै आएको छ । सर्वसाधारण जनता विद्रोही आवाज घन्काउन सडकमा आउने गरेका छन् । प्रहरीले दंगा फैलाएको नाममा निरंकुश ढंगले प्रदर्शनकारीहरूमाथि आक्रमण गर्ने गर्छ । प्रहरीको यस्तै आक्रमणमा परेर जुन २७, २०२३ मा नेहेल मर्जौक नामक किशोरको हत्या हुन पुग्यो ।
मैले होस सम्हाल्दै गर्दा कार्पेट काण्डको हल्ला गाउँमै पुगेको थियो । मैले पहिलो पटक ‘भ्रष्टाचार’ शब्द त्यही बेला सुनेको थिएँ । त्यस बेलाका घागडान/ख्यातिप्राप्त, राजाबाटै छानिएका र शासनयन्त्रमा फिट गरिएका व्यक्तिहरू त्यस काण्डमा मुछिएका थिए ।