हरि रोका

विसं २०४१, चैत ११ । बिहान पौने ५ बजे जेलको भाइनाइकेले मेरो नाममा डाक लगाए । छुट–पुर्जी लिएर चौकीदार काजीमान तामाङ जेलको गेटमा मेरो प्रतीक्षामा थिए । त्यस दिन म जेलबाट छुटकारा पाउँदै थिएँ । उनीहरूसँग हात मिलाएर बिदा भएँ । ‘अब हामीलाई माया गर्न फेरि–फेरि नआउनुहोला हरि सर’, काजीले यसरी बिदा दिए । जवाफमा केही भनिनँ । किनभने फेरि फर्किने सम्भावना पूरापूर बाँकी थियो ।

इजरायली इतिहासकार युवल नोह हरारीले ख्यातिप्राप्त पुस्तक ‘स्यापिएन्स : अ ब्रिफ हिस्ट्री अफ ह्युमनकाइन्ड’ (२०११) मा लेखेका छन्— सबै मान्छेले ईश्वरमाथि विश्वास गरिरहेका हुन्छन् भन्ने छैन, सबैले मानव अधिकारमाथि पनि विश्वास गरिरहेका देखिन्नन् र सबै मानिस राष्ट्रवादमा पनि विश्वास गर्दैनन् । तर सबै मानिसले मुद्रा (रुपैयाँ) मा भने अटुट विश्वास गर्छन् ।’

सन् २०१५ मा निर्माण भएको ‘सिकागो ब्वाइज’ नामक डकुमेन्ट्रीमा अर्थशास्त्री आर्नेल्ड हार्वर्गरले भनेका थिए, ‘१९९५ सम्मै पनि चिली सुन्दर गहनाजस्तो देखिएको थिएन, तर अहिले गहना बनेको छ ।’ हार्वर्गर (१९२४) तिनै अर्थशास्त्री हुन्, जसले सिकागो विश्वविद्यालयमा सन् १९५३ देखि १९९१ सम्म प्राध्यापन गरेका थिए ।

केही वर्षयता फ्रान्स अशान्त रहँदै आएको छ । सर्वसाधारण जनता विद्रोही आवाज घन्काउन सडकमा आउने गरेका छन् । प्रहरीले दंगा फैलाएको नाममा निरंकुश ढंगले प्रदर्शनकारीहरूमाथि आक्रमण गर्ने गर्छ । प्रहरीको यस्तै आक्रमणमा परेर जुन २७, २०२३ मा नेहेल मर्जौक नामक किशोरको हत्या हुन पुग्यो ।

मैले होस सम्हाल्दै गर्दा कार्पेट काण्डको हल्ला गाउँमै पुगेको थियो । मैले पहिलो पटक ‘भ्रष्टाचार’ शब्द त्यही बेला सुनेको थिएँ । त्यस बेलाका घागडान/ख्यातिप्राप्त, राजाबाटै छानिएका र शासनयन्त्रमा फिट गरिएका व्यक्तिहरू त्यस काण्डमा मुछिएका थिए ।

बैंकहरूले धेरै काम गर्छन्, दुइटा काम प्रमुख हुने गर्छन् । पहिलो, सर्वसाधारणले आर्जन गरेको कमाइ ‘डिपोजिट’ गरिदिन्छन् । सर्वसाधारणबाट जम्मा भएको पुँजीगत निक्षेप (डिपोजिट) लाई बैंकहरूले आवश्यक परेका व्यक्ति वा उद्यमीलाई धितोका आधारमा, व्यापार तथा अन्य लगानी प्रयोजनका लागि कर्जा प्रवाह (लेन्डिङ) गर्छन् । त्यसैले बैंकहरू सही मानेमा बचतकर्ता (डिपोजिटर्स) तथा ग्राहक (बरोअर्स) बीच मध्यस्थकर्ता (इन्टरमिडियारिज) मानिन्छन् ।

संसद्‌मा उपस्थित मुख्य राजनीतिक दलहरू दर्शन र सिद्धान्तमा आधारित राजनीति कम, मौकापरस्त सत्ता–राजनीतिको चाकाचुलीमा बढी रमाइरहेका छन् । सैद्धान्तिक तथा कार्यक्रमिक एजेन्डालाई आधार नबनाएपछि मौकापरस्त राजनीतिमा कोसँग गठजोड, कोसँग कार्यगत एकता र कोसँग दलगत एकता हुन सक्छ भन्ने कुनै प्रकारको लक्ष्मणरेखा कोरिएको हुन्न ।

कोरोना महामारीले आक्रान्त पारिरहेको विश्वलाई लगत्तै रुस–युक्रेन युद्धले धेरैलाई कठिनाइमा धकेलिदिएको छ । विश्वव्यापी रूपमा मुद्रास्फीतिको चाप बढेको छ । धनाढ्य मुलुकहरूमा अनपेक्षित ब्याजदर बढाइएकाले तेस्रो विश्वमा वैदेशिक लगानी करिबकरिब सुक्खा बन्न पुगेको छ ।

हामी भारतका छिमेकी मात्र होइनौं, सँधियार पनि हौं । त्यहाँको प्रगति मात्र होइन, कठिनाइबाट पनि हामी प्रताडित हुन्छौं । नेपालले १४१ देशसँग व्यापार गर्छ र ११३ मुलुकसँग व्यापारघाटा बेहोर्छ । भारत हाम्रो सबैभन्दा ठूलो व्यापार साझेदार हो ।

प्रत्येक वर्ष यो समय नेपालको उदयपुर तथा सिन्धुलीबीच कमला नदीकिनार अर्थात् त्रिवेणीमा मैनी मेला लागेजस्तै स्विट्जरल्यान्डको डाभोसमा अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक ‘मेला’ आयोजना हुने गर्छ । तर एकमहिने होइन, एकहप्ते । औसत प्रत्येक जनवरी १६–२२ मा विश्व आर्थिक मञ्च (वर्ल्ड इकोनोमिक फोरम) का नाममा आयोजना गरिने यो मेलाका सदाबहार अध्यक्ष हुन्— क्लाउस स्क्वाब ।