गोलभेंडाको झ्याङमा झुन्डिएको छटपटी 

विसं २०३९, चैत ११ । बागमती अञ्चलाधीशले २ वर्ष र दुई हजार जरिवानाको फैसला सुनाएर प्रहरी इन्स्पेक्टरको हातमा मेरो थुनुवा पुर्जी थमाएका थिए । दुई वर्ष थुन्नकै लागि सुरुमा केन्द्रीय कारागार लगियो । झन्डै ९ महिना त्यहाँ बिताएपछि सँगै टाँस्सिएको भद्रगोल जेलमा सारियो, जहाँ मैले अर्को थप १५ महिना व्यतीत गरेँ ।

म जेलबाट छुट्नु अघिल्लो दिन आदरणीय दाइ शिवशरण कुँवरले मेरो नाममा तोकिएको २ हजार रुपैयाँ जरिवाना तिरिदिएर आफूचाहिँ चितवनतिर हिँडेको समाचार छाडेका थिए । जेलबाट छुट्दा बिहान राम्रै उज्यालो भइसकेको थियो । म केही थान किताब, कपडाको सानो पुन्तुरो एकै ठाउँ पोको पारेर जेलबाट बाहिरिएँ । आकाश निर्मल थियो, तर मन भने अत्यन्तै अशान्त । किनभने जेलको सिदा आफू छुटेपछि जेलमै छुटेको थियो ।

खाने केही छैन भनेपछि पापी पेटले बिहानै खाना खोज्दोरहेछ । बिहान–बेलुकी कसरी हात–मुख जोड्ने ? यो समस्या अब सुरु भइसकेको थियो । गोजीमा दुई रुपैयाँ दरका दुइटा नोट थिए । मन धमिलो हुनुको कारण यही थियो । मोरु ५ बाट ट्याक्सीको मिटर सुरु हुन्थ्यो, गोजीको दामले ट्याक्सी चढ्ने हैसियत राख्दैनथ्यो । यद्यपि मेरो डेरा घट्टेकुलो टाढा थिएन । जगन्नाथ देवलबाट सहिदगेट, सिंहदरबारको मूलद्वार अघिबाट कालिकास्थानको पिपा ब्यारेक हुँदै घट्टेकुलो पुग्न ठ्याक्कै आधा घण्टा लाग्यो ।

...

मैतीदेवी चोक हुँदै घट्टेकुलो निस्किने एउटा मोटरेवल सानो बाटो थियो । त्यही बाटो किनारमा दोहोरो लाइनमा घरहरू ठडिएका थिए । डिल्लीबजार पीपलबोटबाट मैतीदेवी पुगिने बाटो बीचदेखि दक्षिणतर्फ निस्किने एउटा सानो गल्ली थियो, जो घट्टेकुलो जोड्ने बाटोमा मिसिन्थ्यो । त्यही चोकमा कवि मोहन कोइरालाको कवि–आश्रम थियो । कवि–आश्रमकै दक्षिणपट्टि खुला स्थानमा झन्डै दूई रोपनी जग्गामा एउटा ४ तले पुरानो घर थियो । बाहिर चिटिक्क प्लास्टर गरिएको घरको कोठाको तला भने माटाले छापेको भुइँ थियो । त्यसैले भुइँ गोबर र माटाले लिप्नुपर्थ्यो । छिमेकमै जर्सीगाईको फार्म थियो, रातोमाटो र गोबरको कमी थिएन । म पहिलो पटक त्यस घरमा सर्दा सिनित्त लिपेर सफा पारिएका एकअर्कासँग गाँसिएका दुईवटा कोठा थिए । पछाडीपट्टीको कोठालाई मैले स्टोर र भान्सा अनि अघिल्लोलाई पठन–पाठन र बेडरुम बनाएँ । भुइँ तलामा एउटा परिवार बस्थ्यो । माझ–तलाका तीन कोठामध्ये दुईवटा मैले लिएको थिएँ । माथिल्लो तलामा घरबेटी परिवारसहित बस्थे । घर–कम्पाउन्डभित्रै उनको ग्याविन–वायर जाली बुन्ने कारखाना थियो ।

घरमुली थिए, चरिकोटे साहु पुष्प जोशी– पातला, गहुँगोरा, अन्दाजी ५‘८ फिट उचाइका हँसिला अधबैंसे उमेरका । पत्नी, ठूलो छोरा किशोर, सानो छोरा ओशीमानसहित उनको चार जनाको सानो संसार थियो ।

घरमा नातेदारको बाक्लै आवतजावत थियो । रफ्तारमा आइरहेका पाहुनाहरू, कामदारहरूलाई बिनाभेदभाव, बिनाझर्कोफर्को सत्कार र सद्भावपूर्ण उनको व्यवहारले लाग्थ्यो– उनको परिवार सभ्य, सज्जन र दिलदार छन् । उनलाई म प्रेमपूर्वक ‘दाइ’ सम्बोधन गर्थें, जो आजसम्मै कायम छ । उनको स्वामित्व रहेको कारखानामा झन्डै एक दर्जन बढी मधेशी मूलका कामदार थिए । दिनभरि त्यहाँ काम गरे पनि उनीहरू बाहिर कतै डेरामा बस्थे । सबै सार्वजनिक बिदा उनको फ्याक्ट्रीमा पनि लागू हुन्थ्यो । प्रत्येक फ्राइडेलाई ‘गुड फ्राइडे’ मनाउने चलन थियो घरमा, जहँ नेवारी व्यञ्जनसहित घरपालुवा ऐलाका लागि म पनि आमन्त्रित हुन्थें । त्यस्ता साँझहरूमा हामी अन्तर्राष्ट्रिय–राष्ट्रिय राजनीतिक परिस्थिति तथा मुलुकको आर्थिक–सामाजिक व्यवस्थाबारे छलफल गर्थ्यौं । तर, मैले उनलाई ‘कुन प्रतिबन्धित पार्टीलाई समर्थन गर्नुहुन्छ ?’ भनेर कहिल्यै सोधिनँ । उनले पनि मलाई बताएनन् । तर, उनको सुझबुझ हेर्दा तात्कालिक व्यवस्थाको समर्थक थिएनन् भन्ने मेरो निष्कर्ष थियो । हामीबीचका सौहार्दपूर्ण छलफलले प्रगाढता बढ्दै गएझैं लागेको थियो । तर, म जेल रहुन्जेल उनी र उनका परिवारका सदस्य भेट्न कहिल्यै आएनन् । त्यसमा मलाई अनौठो पनि लागेन किनभने तत्कालीन शासन व्यवस्था आम जनतामा डर पैदा गरेरै त्यही सामूहिक डरको जगमा उभ्याइएको थियो । अर्को शब्दमा ‘भित्ताका पनि कान हुन्छन्’ भन्ने मान्यतासहितको व्यवस्था थियो त्यो ।

मेरा लागि तीन वर्षअघि त्यो डेरा खोजिदिएका थिए– भान्जा किशोर कार्की र मित्र नवीन रार्ईले । पुष्प दाइ नवीन राईका पूर्वपरिचित रहेछन् । उनले भलादमी, डेरा नसरिरहने स्वभावको, भाडामा किचकिच गरिरहनुनपर्ने मान्छेलाई माझ–तलाका दुई कोठा भाडा लगाउन चाहेको बताएका रहेछन् । र, नवीनले मलाई उपयुक्त पात्र ठानेर त्यहाँ पुर्‍याए । ‘पात्र सही भए पनि केही दुर्गुण छन्,’ नवीनले यसो भन्न छुटाएका रहेनछन्, जसले मलाई त्यो घर–परिवारसँग सधैं जोडीरह्यो, जसको छोटो विवरण तल पस्किएको छु ।

...

स्नातकोत्तर अध्ययनका लागि म कीर्तिपुर केन्द्रीय क्याम्पस भर्ना भएको थिएँ । रोगग्रस्त आमाको उपचार र हुर्कंदै गरेका बालबच्चाको अध्ययनमा घरको आयआर्जन खर्चनुपर्ने भएकाले दाजु र आमा दुवैको चाहना थियो– मैले पढाइ छाडी केही स्थायी प्रकृतिको काम गरेर घरखर्चमा सघाए हुने । घरको यथार्थ मैले बुझेको थिएँ । तैपनि म पढाइ छाड्ने मुडमा थिइनँ । साना, खुद्रा–मसिना काम गरेर भए पनि वा केही नपाए ट्युसन पढाएरै भए पनि पढाइलाई निरन्तरता दिने अडान मैले राखेँ । एकसुरले पढ्नकै लागि म काठमाडौं फर्किएको थिएँ । छात्राबास नबसी बाहिर बस्नुको कारण कमाइ र पढाइ दुवैलाई निरन्तरता दिने उद्देश्यसँग गाँसिएको थियो ।

सरकारी जागिर मेरा लागि टाढाको फल साबित भइसकेको थियो । बितेका झन्डै एक दशकदेखि पटक–पटक गरी राजकाज तथा शान्तिसुरक्षा ऐनअन्तर्गत लगभग साढे तीन वर्ष जेल र कस्टडीमा बिताइसकेकाले मैले बुझेको थिएँ– पुलिस रिपोर्टबमोजिम जागिर खान पाइँदैन । त्यसैले सत्ता राजनीतिले मलाई सजिलै गरिखान दिन्छ र चैनले बस्न दिन्छ भन्ने कल्पनामा पनि थिएन । यद्यपि म यस पटक पढाइ पूरा गर्ने मक्सद राखेरै आएको थिएँ । विगतमा धेरै मिहिनेत नगरीकनै इन्टर र ब्याचलर सके पनि मास्टर्सचाहिँ गतिलैसँग पढ्नुपर्छ भन्ने विचारले मेरो मस्तिष्कमा घर गरेको थियो ।

...

लामो केश, बाबाजीका झैं छातीसम्म पुगेको दारीवाल मलाई पुष्प दाइले झन्डै चिन्नुभएन । भन्नुभो, ‘बोलीले मात्रै ठम्याएँ ।’ म पोकापुन्तुरा थन्क्याएर नुहाइ–धुवाइ गर्न चाहन्थें । मेरो कोठामा बाहिरबाट चाबी लगाइएको रहेछ । दाइलाई सोधेँ, ‘चाबी तपाईंकहाँ छोडेको छ केटाले ?’ उनले मुन्टो हल्लाएर ‘होइन’ संकेत गरे । चाबी फोर्नुको अर्को विकल्प थिएन । उनले एउटा हथौडा दिए, मैले चाबी फोरेँ । र, भित्र पस्न कोठाको ढोका ठेलें ।

कोठाभित्रको दृश्य अजिबको थियो । कोठा त पूरै गोलभेंडाको झाङ र माकुराको जालोले कहिल्यै मान्छे नपसेको वनस्पति गार्डेनजस्तो भएछ । गोलभेंडा पाकीवरि भुइँमा झरेर नयाँ–नयाँ बिरुवाहरूले पालुवा हालिरहेका, केही पाकिरहेका, केही काँचा, अचम्मलाग्दो गरी त्यसका हाँगाबिँगा कोठाभरि फैलिएछ ।

भित्री भान्साकोठाबाट लहरा यताभित्रको कोठामा पसेछन् र नयाँ सृष्टि सुरु गरेछन् । मन एकतमासको भो । पुष्प दाइलाई बोलाएँ, देखाएँ । बिस्तारै सोधें, ‘यसो ढोका खोलेर हेर्नुपर्दैन आफ्नो घर ?’ फराकिलो मन भएका दाइ पनि गम्भीर भए । तर, केही जवाफ दिएनन् । मेरो आँखामा गहिरो चिन्ता देखेर होला उनले मलाई माथिल्लो तलाको सानो बैठक कोठामा पुर्‍याए । भाउजूले चिया दिइन् । दाइले भाउजूलाई अह्राउँदै भने, ‘हरिजीलाई पनि यतै खाना बनाउनू है ।’

भाउजूसँग एउटा हँसिया मागें । भुइँ पुछ्ने केही पुराना कपडाका टाला, पाकेका गोलभेंडा र भुइमा जमेको फोहोर जम्मा गर्न चार–पाँचवटा प्लास्टिकका ठूला ब्याग, पानीको बाल्टी लिएर म कोठाभित्र पसेँ । कोठामा एउटा प्लास्टिकको टुलबाहेक केही सद्दे थिएनन् । त्यही टुलमा बसें र पक्राउ परेको दिनको बिहानी मेरो स्मृतिमा निम्नानुसार दोहोरियो ।

...

हरेक दिन बिहान ५ बजे उठ्नेबित्तिकै मेरो पहिलो काम हुन्थ्यो– ताजा तरकारी र दूध लिन जानु, डेरा फर्किएपछि नुहाइ–धुवाइ गर्नु, चिया पिएपछि ६.३० देखि ८.३० सम्म दुई ग्रुपलाई ग्रुपअनुसार अकाउन्ट र क्वान्टिटेटिभ टेक्निक्स (क्युटी), तथा स्ट्याटिस्टिक्स स्षियमा ट्युसन पढाउनु । साढे ९ बजेसम्म खाना खाएर साढे दस बजेदेखि हुने रुटिन क्लास भ्याउन कीर्तिपुर जाने गरेको थिएँ । यसपटक पक्राउ खानुभन्दा दुई महिनाअघिसम्म मसँग दुई जना भतिज बस्थे । एउटा मेरो आफ्नै दाइको छोरा आर्जन थियो, जो विजय मेमोरियल स्कुलमा कक्षा ८ मा पढ्थ्यो । तीन महिनाअघि छुट्टीमा मेघालयको जयन्तिया हिलमा बा–आमा भेटाउन लगेको थिएँ , तर ऊ यता फर्कनै मानेन । अर्को थियो, मेरो गाउँकै आफन्त नाता पर्ने भतिज तुलस कार्की । ऊ ताहाचल क्याम्पसमा बिहान आईएड पढ्थ्यो, मसँगै बस्थ्यो । सानो भतिज हिँडेपछि मलाई अलि बढी कामको बोझ थपिएको थियो । तुलस बढी नै विन्दास थियो । गाउँबाट ऊसँगै हुर्किएका अरू साथीहरू पनि काठमाडौं पढ्न आएका थिए । ऊ कहिलेकाहीँ खबर नगरी हप्ता–पन्ध्र दिन हराउँथ्यो । आधार कमजोर भएर होला पढ्न कम रुचि राख्थ्यो । म उसलाई सम्झाउँथेँ । केही नलागे गाली पनि गर्थें । भरसक ऊ मसँग तर्कन्थ्यो । डेरामा आएका बेला उसलाई बिहानको भाँडा सफा गर्ने र बेलुकीको खाना बनाउने जिम्मा लगाएको थिएँ ।

त्यस दिन बिहान खाना खाइवरी तुलसका लागि हटकेसमा खाना, दाल तरकारी, गोलभेंडाको अचार राखिदिएर, जुठा भाँडा एकै ठाउँ थुपारेर कोठामा साँचो लगाएर निस्किएको थिएँ । कोठाको एउटा साँचो उसैसँग थियो । तर, म पक्राउ परेको ५ दिनपछि मात्रै ऊ डेरा फर्किएछ । ऊ मलाई थुनेर राखेको हनुमानढोका कस्टडीमा पनि आयो । म प्रहरीको कुटाइबाट सख्त घाइते भएको थिएँ । कुटाइले जीउ सुन्निएर लाएका सर्ट–पाइन्टका सिउनी खुस्किएका थिए र रगतका टाटाले कपडा हेर्नै नहुने भएका थिए । मैले उसलाई डेरामा गएर दुई जोर सर्ट–पाइन्ट र दुई जोर भित्री गार्मेन्ट ल्याइदिन आग्रह गरेँ । उसले स्वीकृतिमा मुन्टो हल्लायो । तर, ऊ त्यसपछिको सारा अवधिमा कहिल्यै भेट्न आएन ।

पुष्प दाइले पछि भने, तुलस पाँचौँ दिनमा डेरा फर्किएछ । आफुलाई आवश्यक पर्ने लुगाफाटा र सामान लिएर ऊ निस्कनै लाग्दा पुष्प दाइले उसलाई सोधेछन् । उसले जवाफमा भनेछ, ‘काका पक्डाउ पर्नुभो । म भेटेर आएको । हनुमानढोका थुनामा हुनुहुन्छ । अब कति वर्षलाई थुनिनुपर्ने हो थाहा भएन । तँ अरू साथीहरूसँग एडजस्ट गर् भन्नुभयो । म गाउँका अरू साथीहरूसँग बस्ने गरी तारतम्य मिलाएँ । जान लागेको ।’ अनि कोठामा साँचो लगाएर साँचो जिम्मा नलगाई ऊ निस्किएछ ।

डेरा लिने बेला नवीनसँगको भलाकुसारीको प्रसंग यहाँनिर जोडिन आउँछ । घरबेटीलाई स्थिर किसिमको, भलादमी डेरावाल चाहिएको प्रसंग । नवीनले भनेकै रहेछन्, ‘हाम्रा दाइ भलादमी छन्, तपाईंको भाडा ढिलो, चाँडो तिर्छन् । यहाँ सकेनन् भने घरबाट ल्याएर पनि तिर्छन् । तर, उनलाई कहिलेकाहीँ सरकारले केही महिना, केही वर्षका लागि पाहुना बनाउन लैजान्छ । किनकि लैजाने गरेको छ । यद्यपि फर्किएपछि पनि तपाईंको भाडा पूरै तिर्नेछन् ।’ भतिज हिँड्यो, डेरामा ताला लागेको छ, मेरो फर्कने केही टुंगो छैन । अर्कातर्फ भलादमी घरबेटी सरकारी पाहुना–घरबाट म फर्किनेमा ढुक्क भएर पर्खिरहेका रहेछन् ।

...

कोठाको एउटा भित्तामा ५ दर्जनजति कोर्स र कोर्सबाहिरका किताब राखिएको एउटा कुकाठको दराज थियो । बेतको एउटा कपडा झुन्ड्याउने ह्यांगरमा केही कपडा झुन्डिरहेका थिए । एउटा मध्यम साइजको दरीमाथि राडी ओच्छ्याइएको थियो, राडीमाथि छ जनालाई हुने सानो साइजको भुइँ–टेबल थियो, टेबलबीच एउटा सिसाको ग्लास र त्यसमा केही पेन्सिल, डटपेन र दुई कलम थिए । टेबलवरिपरि ६ वटा चकटी ओच्छ्याइएका थिए । एकातिर भित्तामा एउटा ब्याटरीवाला भित्तेघडी झुन्डिएको थियो । एउटा कुनामा कपडा ओच्छ्याएको एउटा खाट थियो ।

भित्रको कोठाको भित्तामा सानो डोकोमा मेरा दारी काट्नै औजार, ब्रस र मञ्जन खडै थिए । भित्तामा अर्को एउटा खाट । खाट खाली थियो सायद तुलसले आफूलाई चाहिने ओढ्ने–ओच्छ्याउने, कपडा लगेको थियो । अर्को कुनामा किरोसिन स्टोभ, सिल्वर, स्टिलका केही थाल र भाँडा–कुँडा । मैले खाना खाएर जसरी स्टोभमाथि नै जुठा भाँडा खप्ट्याएको थिएँ ती त्यसैगरी खप्टिएकै थिए, तर सबै चुहिने भएछन् । गोलभेंडाको अचार बनाएको भाँडो पानीसहित बीउ चुहिएर कोठाको भुइँमा गोलभेंडाका बोट उम्रिएछन् ।

अहिले कोठाभित्र अचम्मको दृश्य देखिन्थ्यो । कुनै एउटा विद्युतीय प्रयोगशालामा तारको सञ्जाल बिच्छ्याइएजस्तो गरी माकुराले लामा र छोटा, साना, मझौला र ठूला आकारमा जाल बुनेका थिए, गोलभेंडाका झ्याङहरूलाई नाघेर वारपार । ओच्छ्यानमाथि ओच्छ्याएको तन्नामा गोलभेंडा पाकेर, खसेर ठूला–साना गहिरा खाटा बसेका थिए । पढ्ने टेबल र राडी रंगीन देखिन्थे । प्लास्टिकको टुलमा बसेर त्यो दृश्यांकनपछि मैले एक छिन गम खाएँ । सबै जिनिस हात लगाएर छामेँ । सबै सडिसकेका थिए । कुनै पनि वस्तु काम लाग्ने थिएनन्, किताबसमेत । आल्मुनियमको बाक्सामा थुनिएका कपडासमेत पुनर्प्रयोगमा ल्याउन सकिने हालतमा थिएनन् । ती सबै कसिंगर भएका थिए र फाल्नुको विकल्प थिएन । तर, सानो डालोको एक डालो जति गोलभेंडा भने अचार खान काम लाग्यो ।

ग्याविन–वाइरका मजदुर साथीहरूले गोलभेंडाको झ्याङलगायत कवाडी भएका सामान फाल्न सहयोग गर्दै थिए, त्यही बेला कवि श्यामल दैलेखी मित्र मानबहादुर केसीलाई लिएर अकस्मात् झुल्किए । म छुटेको खबर सुनेर भेट्न आएका रहेछन् । म भने असिनपरिन भएर गोलभेंडाका बोट सफाइ–अभियानमा जुटेको थिएँ । छोटो भलाकुसारीपछि म छुटेकोमा बधाई दिँदै उनीहरू निस्किए । म पुनः त्यही अभियानमा लागेँ । भाउजूले पोतो दिइन् लिप्न । मैले सीप लगाएर दुईवटै कोठा सिनित्त पारेर लिपेँ । कोठामा हावा छिर्न सबै झ्याल–ढोका खोलियो । भित्तामा लागेका लेघ्राबाहेक ५–६ घण्टामै दुवै कोठा सफा देखिए ।

...

झन्डै दिउसो १ बजेतिर दाइ–भाउजूकै भान्साको खाना खायौं हामीले । खानापछि मैले पुष्प दाइसँग सानो आग्रह गर्नु बेस होला भन्ने ठानें, ‘दाइलाई एकछिन फुर्सद छ भने म सानो अनुरोध गर्न चाहन्छु ।’

मुस्कुराउँदै मस्ताना लवजमा उनले भने, ‘खुलेर भन्नुस् न ।’

‘दाइ मैले तपाईंलाई तिर्नुपर्ने ठ्याक्कै रु. १२ हजार भएको छ (महिनाको ५ सयका दरले २४ महिनाको घरभाडाको हिसाब) । मसँग गोजीमा जम्मा ४ रुपैयाँ मात्र छ । मसँग न घर पुग्ने खर्च छ, न यहाँ मलाई त्यत्रो रकम पत्याउने साथीभाइ नै छन् । बाटो खर्च पाए पनि म यतिबेला १५ दिन आउन, जान लगाएर घर जान सक्दिनँ । घरमा पनि त्यत्ति ठूलो रकमको जोगाड नहुन सक्छ । अर्कोतर्फ मेरो एमए दोस्रो वर्षको फाइनल परीक्षा जेठको दोस्रो हप्तादेखि नै छ । दाइले पत्याउनुहुन्छ भने मलाई थप १५ हजार रुपैयाँ सापटी थपिदिनुस् । परीक्षा सकिएपछि कमाएर तिर्छु । तिर्न बाँकी रहेछ भने दसैंमा घर गएर फर्केपछि तिर्छु ।’

१२ हजार माथि १५ हजार थप्ने निकै अप्ठ्यारो प्रस्ताव थियो । आफूबाहेक धरौटी राख्ने अर्को कुनै जिनिस मसँग थिएन । मलाई थप रकम दिनुका अरू थप जोखिम थिए । सरकारलाई सनक चलेको खण्डमा म कुनै पनि बेला सरकारी पाहुना बनाएर कस्टडी लगिन सक्थेँ । मेरो कमाइ–धमाइ हुने कुनै स्थायी आयस्रोतको धन्दा पनि थिएन । दूरदराजको मान्छे । मित्र नवीनबाहेक मेरा घरका मानिससँग कुनै चिनजानी पनि थिएन । त्यो पनि राजनीतिक प्राणी भएकाले काम कम, गफ ज्यादा हुने सम्भावना बढी नै थियो ।

यी सम्भावनाका बावजुद पुष्प दाइले मलाई एकछिन घोरिएर हेरे । उनको अनुहारमा कुनै सकस वा विष्मय थिएन । अनि भने, ‘के के किन्ने हो लिस्ट बनाउँदै गर्नुस् । १५ मिनट मलाई पर्खनुस् ।’ यत्ति भनेर निस्किए । गोलभेंडाको झ्याङको ओझेलमा माकुराको जालोमा अल्झिन पुगेको मेरो स्नातकोत्तर दोस्रो वर्षको पढाइ र परीक्षा दुवैले राहत पाएको मैले महसुस गरेँ । शान्ति र चैनको श्वास फेरेँ ।

मैले कागज, कपीदेखि दालचामल, तरकारी किन्नु नै थियो । ओढ्ने, ओच्छ्याउनेदेखि केही लगाउने कपडासम्म । ग्यालन मट्टीतेल, स्टोभदेखि एकसरो भाँडाकुँडा, भुइँ टेबलदेखि चकटीहरूसम्मको लिस्ट तयार पारेँ । भाउजूलाई देखाएँ । छुटपुट उनले थपिदिइन् । नभन्दै दाइ १५ मिनटभित्रै पैसाको मुठो लिएर आए । मुठोबाट झिकेर पैसा मेरो हातमा थमाउँदै छोरा किशोरसँग मलाई किनमेलमा सघाउन अह्राए । कामचलाउ सामान खरिद गर्न पैसा पुगेर पनि रु. ५ सय मसँग बचत रहन पुग्यो । त्यो दिन शुक्रबार त थिएन, तर दाइ–भाउजूले त्यो दिनलाई विशेष बनाइदिए । म अभागी हुनबाट बचेको मात्रै थिइनँ, भाग्यशाली बन्न पुगेको थिएँ । उपभोक्तावादी व्यक्तिवाद बिस्तारै व्याप्त हुँदै गइरहेको समाजमा मैले ऐन मौकामा यस्तो ठूलो सहयोग र सद्भाव प्राप्त गरेको थिएँ, जो अमूल्य थियो । लोभ–लालचरहित, कुनैखाले प्राप्तिको आशा नगरी गरिएको त्यो सद्भाव र विश्वास मेरो जीवनमा पहिलो पुरस्कार थियो, नोबेल पुरस्कारभन्दा ठूलो ।

...

माथि उल्लेख गरिएझैं म राम्रो पढ्न चाहन्थें । मलाई पढाइको भोक जागेको थियो । म नेपाल राष्ट्रिय विद्यार्थी फेडरेसनसँग आबद्ध थिएँ । मैले संगठनका पदाधिकारीहरूलाई पनि आगामी दुई वर्ष मलाई सांगठनिक जिम्मेवारीको भारी नबोकाउन आग्रह गरेको थिएँ । मसँग दुई जना फुच्चेहरू आश्रित भएर पढ्न आएका थिए । मैले काम गर्दै पढ्नुपर्ने अवस्था थियो । तर, रोजगारीको अवसर अहिलेभन्दा पनि कम थियो उपत्यकामा । बिहान–बेलुका ट्युसन गरेर जेनतेन काम चलिरहेको थियो । तर, चैत २ गते, २०३९ मा त्यो धागो चुँडियो ।

संसाझैं म क्लास सकिएपछि केन्द्रीय पुस्तकालयमा ४ः३० बजेसम्म बसेर ४ः४५ को बसवाट सहर फर्कन्थें । रत्नपार्क पुग्नेबित्तिकै बसमा घेरा हालियो र मलाई घिसार्दै प्रदर्शनीमार्गमा अवस्थित पुलिस क्लब लगियो । सूचना टाँस गरिएको आतंकवादीजस्तै कुनै सोधपुछै नगरी घेरा हालियो । दंगा प्रहरीका इन्स्पेक्टरतर्फ मुख फर्काएर ‘के कसुरमा पकड्नुभा हो ?’ भनेर सोध्नासाथ ममाथि लाठी लगाइयो, मुक्का बर्साइयो । मूर्च्छा परेपछि प्रहरीले अस्पताल लगेछ । होस आएपछि दुईतीनवटा थाना घुमाएर पाँचौं दिन हनुमानढोका पुर्‍याइयो । नाम हनुमानढोका, तर त्यहाँ थुनिनु भनेको वैतरणी नामक नरक अवतरण गरिनुजस्तै हुन्थ्यो । प्रहरीले दुई पटक अञ्चलाधीश कार्यालय पुर्‍याए । त्रि–चन्द्र कलेजमा आगजनी गर्न खोजेको र प्रहरी इन्स्पेक्टरलाई सख्त घाइते तुल्याएको अभियोग लगाइयो, जुन ठाउँ र वारदातमा म सशरीर उपस्थित नै थिइनँ ।

त्यहाँ वाद–विवाद गर्नुको कुनै अर्थ थिएन । कसलाई, कसरी र कुन अभियोगमा थुन्ने भन्नेवारे अगाडि नै सायद तय गरिन्थ्यो । सायद यस्तो कुरामा अञ्चलाधीशको पनि आफ्नो पहुँचको विषय हुन्थेन । यद्यपि बागमती अञ्लाधीशको एकल इजलासले मलाई माथि उल्लिखित कसुरमा, २०३९ चैत ११ गते दिउसो ३ बजे २ वर्ष नजरबन्द कारावास सजायसाथै रु. २ हजार जरिवाना घोषणा गरे, जो अपेक्षित थियो ।

...

जेठमा दिएको परीक्षाफल असारको दोस्रो हप्तामै प्रकाशित भयो । जाँच दिएका विषयहरूमा डिस्टिङ्सन नै हासिल भएछ । तर, अझै थेसिस लेखन र राष्ट्रिय विकास सेवा (राविसे) फर्मालिटी पूरा गर्ने अभिभारा बाँकी थियो । पुष्प जोशी दाइको सहृदयिताले मलाई यो शिखर चुम्ने अवसर मिलेको थियो । दाइ र उनको परिवारप्रति हार्दिक कृतज्ञता, मलाइैझैं सबैलाई यस्तै सहृदयी घरबेटी प्राप्त हुन् ।