इतिहासमा केही समय निर्णायक हुन्छन् । तपाईं त्यो कालखण्डमा हुनुहुन्छ भने बुद्धि–विवेक पुर्याएर निर्णय लिनुपर्ने हुन्छ, कुन बाटो मोडिने भनेर । यतिखेर हामी यस्तै चौबाटामा छौं । आजको लोकतन्त्रमा सत्य सत्य भएकै कारण सत्य मानिन्न । त्यसको परिभाषा बहुसंख्यक मानिसको धारणामा निर्भर हुन्छ । यद्यपि सत्यले अल्पमत वा बहुमतका आधारमा स्वरूप ग्रहण गर्ने होइन; यसो हुनु हुन्न पनि । तर, अहिले यस्तै भइरहेको छ ।
एक भारतीय उद्योगपतिले सत्तासामु प्रश्न तेर्साएको सन्दर्भ अहिले भारतमा चर्चामा छ । आर्थिक जगतका एक अगुवाले शान्त पोखरीमा ढुंगा फाले । गृहमन्त्री अमित शाहको उपस्थितिमै एक सार्वजनिक कार्यक्रममा उद्योगी राहुल बजाजले भने, ‘मान्छेहरू सरकारको आलोचना गर्न डराउँछन् । युपीए २ को सरकारका बेला जसको पनि आलोचना गर्न सकिन्थ्यो, तर अहिले हामीलाई विश्वास छैन कि यदि हामीले खुला रूपमा आलोचना गर्यौं भने तपाईंहरू यसलाई मनपराउनु हुन्छ ।’
मेला र जात्रा हाम्रा सांस्कृतिक सम्पदा हुन् । त्यस्तै एउटा सम्पदा हो— गढीमाई मेला । प्रत्येक पाँच वर्षमा लाखौं मानिस एकै थलोमा भेला हुने मेला । प्रदेश २ को त यो चिनारी नै हो । स्थानीय बासिन्दाले यसलाई विश्वकै सबैभन्दा बढी बलि दिइने मेलाका रूपमा चिनाउन मन पराउँछन् । कतिपयले यसलाई ‘मधेसी महाकुम्भ’ को संज्ञा दिने गरेका छन् ।
२० वर्ष पहिला नेदरल्यान्ड्सको राजधानी हेगमा मौसम परिवर्तन सम्बन्धी छैठौं संयुक्त राष्ट्रसंघीय सम्मेलन भएको थियो । अमेरिकी हठधर्मिताका कारण सहभागीहरू कुनै पनि निर्क्योलमा पुग्न सकेनन् । त्यसबाट आक्रोशित वातावरणवादीहरूले एउटा तुलमा लेखे, ‘तिमीहरूले पृथ्वी डुबायौ ।’ हाम्रो सन्दर्भमा चुरे पर्वत शृङ्खला जसलाई चुरिया पहाड, शिवालिक पहाड, चुलाचुली भनेर चिनिन्छ, यो समयरेखा हो । चुरे पहाड तराई र भित्री मधेसको जनजीवनमा विशेष मिथक, विम्ब र प्रतीक भएर ठडिएको छ ।
आकारमा सानो भए पनि नेपाल निकै विविधतापूर्ण छ । हावापानीमा पृथक्ता, वनस्पति र जीवजन्तुमा अनेकता पाइन्छ । सांस्कृतिक विविधता, रैथाने अन्नका अनेकौं प्रकार, परिधानमा बहुआयामिकता हाम्रा विशेषता हुन् । भौगोलिक वास्तविकता नेपाली विविधताको आधार हो र यही नै हाम्रो सामर्थ्य पनि ।
संस्कृत साहित्य वैराग्य शतकम्मा भर्तृहरिले आफ्नो समयलाई चित्रित गर्दै लेखेका छन्, ‘बुढ्यौलीमा यस्तो कष्ट हुन्छ कि सन्तानले पनि शत्रुको जस्तो व्यवहार गर्छन् ।’ अहिले देहातमा वृद्धजनको हालत दयनीय छ । गाउँघरको पञ्चायतीमा नयाँ खिचलो प्रवेश गरेको छ ।
छठ आज सुरु हुँदै छ । यो पर्व र पानीबीच अभिन्न नाता छ । चारै दिन पर्वका सामग्रीको स्वच्छता, स्नान, अर्घ्य र अनुष्ठान सबैका लागि पानी चाहिन्छ । कुनै जलाशयको किनारमा पूजा गर्नु यसको अनिवार्य पक्ष हो । पछिल्ला वर्षहरूमा आफ्नै घरआँगनमा पूजा गर्न खोज्नेहरूले पनि कृत्रिम जलाशय बनाएकै हुन्छन् । छठ मात्रै किन ? हाम्रा अन्य पर्व र अनुष्ठानले पनि पानीबिना पूर्णता पाउँदैनन् ।
रौतहट–२ बाट निर्वाचित सांसद मोहम्मद आफताव आलम यतिखेर निर्वाचनका क्रममा गरिएको हिंसाका कारण कानुनी प्रक्रियामा छन् । २०६४ चैत २७ गते सम्पन्न संविधानसभा–१ निर्वाचनको दिन राति विस्फोटमा घाइते भएकालाई इँटाभट्टामा लगेर मारिएको कसुर सम्बन्धी आरोप उनीमाथि छ । निर्वाचनको क्रममा रौतहटमा शक्तिको प्रयोग हुने पुरानो परम्परा छ ।
एउटा कविताको शीर्षक छ, ‘बालकहरूको चित्रकला प्रतियोगिता ।’ त्यसमा बच्चाहरूले अनेकौं चित्र कोरेका छन् । नीलो आकाश, सूर्य, चन्द्रमा र ताराहरू बनाएका छन् । पहाड, नदी, झरना, मकान, सडक, पुल, बस, स्कुटर र कारहरू बनाएका छन् । साइकल चलाउँदै गरेको र पैदल हिँड्दै गरेका मानिसहरू पनि बनाएका छन् ।
‘नाथुराम गोडसेले त ठिकै गरे नि ?’ यसै साता काठमाडौंमा भेटिएका एक बुद्धिजीवीको जिज्ञासा थियो, ‘गान्धीवध किन ?’ पुस्तक पढ्नुभएको छ ? मैले विनम्र प्रतिप्रश्न गरेँ, ‘महात्मा गान्धीबारे सबै पढ्नुभएको छ ?’ उनले स्वीकार गरे, ‘त्यो त छैन ।’
