यतिखेर प्रदेशहरूमा विश्वासको मत हासिल गर्ने राजनीति उभारमा छ । कतै–कतै आजका मुख्यमन्त्री भोलि पदमा हुने हुन् कि होइनन्, ठेगान छैन । सुदूरपश्चिममा त एकै दलबाट दुई जनाले मुख्यमन्त्रीका लागि दाबी गरिहाले । मधेश प्रदेशमा भने बहालवाला मुख्यमन्त्रीले चौथो पटक विश्वासको मत हासिल गरे ।
जतिखेर संविधान जारी गर्ने उपक्रम चल्दै थियो र समानान्तरमा अनेकौं कोणबाट असहमति प्रकट हुँदै गएका थिए, त्यसै अवधिमा कुमार अम्बुजको हिन्दी कथा ‘स्फटिक’ प्रकाशित भएको थियो । यो कथाले अत्यन्त कठोर यथार्थलाई सामुन्ने ल्याइरहेको थियो । कथ्य थियो कि अन्य कामजस्तै हत्या पनि एक काम हो, जो कानुनी रूपमा सही र नैतिक रूपमा उचित छ ।
फागुन–चैततिर देहातका महिला सामूहिक कार्यमा लोकगीत गाउँछन्– ‘अवधा लगेला उदास हम न अवध में रहबै, रघुवर संगे जाब, हम न अवध में रहबै ।’ यस्तो गायनले उनीहरूमा अद्भुत उष्मा निर्माण गरिरहेको हुन्छ । गीतको यो जुन टेक छ, त्यो बराबर गुञ्जिरहेको हुन्छ– ‘रघुवर संगे जाब, हम न अवध में रहबै ।’
माओवादी अध्यक्षसमेत रहेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल निरन्तरतामा क्रमभंग गर्न खप्पिस छन् । सत्ता साझेदार हेरफेर गर्दै आफ्नो नेतृत्वको कार्यकाल लम्ब्याउँदै गर्दा उनले यसलाई नयाँ क्रमभंगको उपमा दिएका छन् । उसो त उनी पटकपटक भन्ने गर्छन्, ‘हामीलाई असफल हुने छुट छैन, परिवर्तनको हुटहुटीको भोक मेटिएको छैन ।’
समसामयिक सवालबारे विमर्शलाई विस्तार दिनुअघि भारतीय हिन्दी चलचित्रका सन्दर्भलाई अगाडि सार्नु प्रासंगिक होला । महात्मा गान्धीकेन्द्रित कथावस्तु राख्न आफ्नै प्रकारका चलन देखिए । प्रायः हिन्दी फिल्ममा गान्धीलाई प्रहरी चौकी वा अदालतको भित्तामा एउटा फ्रेममा झुन्ड्याइएको हुन्छ, यदाकदा कुनै अध्यापक वा अभियन्ताको कक्षमा पनि उसैगरी राखिन्छ । कुनै अवसरमा नेतागणले गान्धीको प्रतिमामा माल्यार्पण गरेको वा कुनै पात्र विशेषले नाटकीय तवरमा अहिंसात्मक कार्यका लागि पाठ दिएको सुनिन्छ
भुइँतहमा जे हुँदै छ, त्यसलाई टुप्पोवालाहरूले कसरी हेरिरहेका छन् ? अहिले ‘सोसल मिडिया’ मा जे चलिरहेको छ, त्यसलाई निफन्ने कसरी ? आज जुन आशा र निराशा उब्जिएको छ, त्यसको स्रोत के हो ? २०६२–६३ को आन्दोलनले गणतन्त्रको ढोका खोल्यो ।
कुरा सुरु गरौं धार्मिक प्रसंगबाट । सीताको खोजतलाशमा लंका पुगेका हनुमानको पुच्छरमा घ्यू–तेलमा भिजाइएको कपडा बाँधिँदै थियो । पुच्छरमा आगो लगाउने तयारी हुँदै थियो । त्यहाँ नगरवासीहरूको भीड जम्मा हुन थाल्यो । तमासेहरूले हनुमानलाई लात मार्दै उपहास गर्न थाले । तुलसीदास कृत अवधि रामचरितमानसमा यस सन्दर्भमा लेखिएको छ, ‘कौतुक कहं आये पुरवासी, मारहिं चरन करहि बहु हांसी’ ।
२१ मार्च २००९ ! एउटा किताब ‘नए मौसम के फूल’ को लोकार्पण मुम्बईमा हुँदै थियो । त्यहाँ ती शायरले भनेका थिए, ‘पहिले घरबाट निस्किनुपर्दा हेर्थें– कुन सुट राखे, कुन–कुन कुर्ता– पाइजामा राख्नुपर्नेछ ! अब निस्किनुपर्दा हेर्छु– कुन–कुन औषधि राख्नुछ ।’
नेपालका विभिन्न हिस्सामा कैयौं आन्दोलन र संघर्ष भए, तिनले मुलुकको केही अपेक्षा पूरा गरे भन्दैमा केवल अतीतजीवी बनेर बस्न सकिँदैन । तर वर्तमानलाई एक प्रकारको जडता वा भनौं यथास्थितिले ग्रस्त पारेको छ । यसले गर्दा भुइँतहमा छटपटी छ, बेचैनी छ । आम जनतालाई उकुसमुकुस भएको बेला हो यो ।
नेपाल–भारत सीमा वारिपारिका बासिन्दाहरू सीमामा भोग्नुपर्ने समस्याबारे औंलो ठड्याउनसमेत अप्ठ्यारो मान्न थालेका थिए । आखिर त्यही सीमावरिपरि बस्नु छ । पानीका सामान्य जन्तुले गोहीसँग जोरी नखोज्नु नै जाती हुने रहेछ । तर पानी नाकछेउ पुग्न थालेपछि कराउनुको विकल्प रहेन ।
