यस्तै पुस–माघको जाडो याम थियो त्यो । आमा मेरो घाँटीमा गाँती बाँधेर मलाई दलानमा पठाउनुहुन्थ्यो । दलानमा थुप्रै मान्छे घुर तापिरहेका हुन्थे । गाँती चिसोका बेला बच्चाहरूको घाँटीमा बाँध्ने वा ओढ्ने कपडा हो, जसले टाउकोदेखि खुट्टासम्म छोप्छ । गाँती कुनै हाट बजारमा भेटिँदैनथ्यो । केवल यसलाई बाँध्ने कला सिक्नुपर्थ्यो ।
राष्ट्रपति । देशको प्रथम नागरिक । संविधानको प्रमुख संरक्षक । दलीय राजनीतिभन्दा माथिको स्थान । संविधानले परिकल्पना गरे बमोजिम आम नेपालीका लागि यस्तो प्रिय नायक पदको निर्वाचन नजिकिँदै छ । तर बहस अबको राष्ट्रपति को हुनेभन्दा पनि कुन दलले त्यो पद कब्जा गर्ने भन्नेमा बहकिएको छ ।
एक समय यस्तो थियो, जब पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले मधेशलाई साँचो अर्थमा नयाँ बिहानीमा पुर्याउँछन् भन्ने सबैको आशा थियो । त्यसो हुनुका विशिष्ट कारण थिए । प्रचण्डको नेतृत्वमा नेपालमा आन्तरिक औपनिवेशीकरणका दिन सकिए भन्ने सन्देश गएको थियो । उनको नेतृत्वमा उठान गरिएका मुद्दाहरूले गर्दा मधेशले हिजोको तीतो अतीतलाई बिर्सिएको थियो । र उनलाई समर्थन दियो ।
प्रतिनिधिसभा सदस्यहरू आज शपथग्रहण गर्दै छन् । नयाँ संसद्ले आकार लिइसक्यो । यतिखेर नूतन कलेवरको प्रतिनिधिसभा किन चाहिएको थियो ? संविधानले निर्दिष्ट गरेको आवधिक मतादेशको खोजी गर्न मात्र यो अपरिहार्य थिएन । यसका आधारमा सत्ता सञ्चालनको नयाँ अध्याय सुरु गर्नु थियो ।
आम निर्वाचन–२०७९ ले क्षेत्रीय दलहरूको उभारलाई अभिरेखांकित गरेको छ । मधेशभित्रकै राजनीतिमा नयाँ–पुराना दलहरूले मतादेश पाएका छन् । कसलाई क्षेत्रीय दल मान्ने ? क्षेत्रीय दलहरूको प्रकटीकरणले नेपाली समाजको लोकतन्त्रीकरणमा टेवा पुग्ला कि नपुग्ला ? तिनले पुराना र ठूला मानिएका दलहरूलाई धक्का दिएर गतिशील बनाउलान् कि नबनाउलान् ? आवश्यक उन्नति–प्रगतिका लागि शोषणरहित राजनीतिक स्थिरतामा सघाउ पुर्याउलान् कि नपुर्याउलान् ? यक्षप्रश्नहरू सामुन्ने नै छन् ।
निर्वाचनको प्रतिस्पर्धामा क्षेत्रविशेषबाट कसैले जित्नु वा हार्नुलाई सामान्य प्रक्रिया मात्र मान्न सकिँदैन । त्यहाँबाट जितेका वा हारेका पात्र, पार्टी र त्यस क्षेत्रको पृष्ठभूमिले पनि अर्थ दिन थाल्छन् ।
संविधानको परिकल्पना अनुसार आवधिक निर्वाचनलाई आत्मसात् गर्दै प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभा चुनाव एकै पटक हुँदै छ । निर्वाचनपश्चात् यी दुई सभाले दोस्रो पटक निर्वाचित प्रतिनिधित्व प्राप्त गर्नेछन् । चुनावी वातावरणमा प्रदेशका विविध समूहका विचार, अभिव्यक्ति र अनुभवले फल्ने–फुल्के मौका पाउने आशा धेरैले गरेका थिए, तर यो आशा वास्तविकतामा परिणत हुन सकेन, जबकि संविधानले प्रादेशिक अभ्यासका लागि अभिरेखांकन गरिसकेपछि चुनावी राजनीतिका बखत प्रादेशिक राजनीतिले मुखर रूपमा ध्वनित हुने अवसर पाउनुपर्ने हो ।
संविधानमा शक्तिको वैधानिक मार्ग अभिरेखांकित हुन्छ भने राजनीतिक अभ्यासले शक्तिको बाँडफाँट, सन्तुलन, नियन्त्रण र विकेन्द्रीकरणलाई आकार दिन्छ । कुनै समाजको भविष्यलाई नजरमा राखेर संविधानको उपयुक्त व्याख्या गर्दा भुइँतहका तनावहरूले निकास पाउँछन् ।
दक्षिण अफ्रिकी मुक्ति संग्रामका अगुवा नेल्सन मण्डेलालाई जब रोबेन आइल्यान्डमा कैद गरिएको थियो, त्यतिखेर उनीमाथि हिंसक अपराधहरूको मुद्दा थियो । त्यो कारागार असाध्यै कठोर सजाय भोग्नेहरूका लागि थियो । तत्कालीन शासकहरू त्यस्ता कैदीहरूलाई जिउँदै गुमनाम होऊन् भनेर निर्जन द्वीपमा राख्थे । मन्डेला शासकको यस्तो कुत्सित मनसायलाई बुझ्थे । उनले आफ्ना साथीहरूलाई भने— हामी रंगभेदी शासनको शिष्टाचार र जेल नियमावलीको पालन गर्दै प्रतिरोध गर्नेछौं । त्यहाँ मन्डेला लगभग २८ वर्ष कैदमा बसे । तर त्यो प्रयोगले गर्दा उनी व्यक्ति मात्र रहेनन्, विचारमा बदलिए ।
को कहाँबाट चुनाव लड्ने भन्ने चर्चाले यतिखेर चियागफको बैठकीलाई तताएको छ । सत्तारूढ दलहरूको गठबन्धन कुन स्वरूपमा प्रस्तुत हुन्छ, त्यसबाट प्रत्याशीहरूको किनारा लगाउन दलविशेषलाई सहज हुन्छ । निर्वाचनको सन्दर्भलाई लिएर राजनीति दलविशेषको भुइँ एकाइसम्म आइपुगेको थियो, जब दलहरूलाई क्षेत्रीय, जिल्ला र प्रदेश समितिहरूबाट सम्भावित उम्मेदवारहरूको सूची पठाउने मौका थियो ।
