आकारमा सानो भए पनि नेपाल निकै विविधतापूर्ण छ । हावापानीमा पृथक्ता, वनस्पति र जीवजन्तुमा अनेकता पाइन्छ । सांस्कृतिक विविधता, रैथाने अन्नका अनेकौं प्रकार, परिधानमा बहुआयामिकता हाम्रा विशेषता हुन् । भौगोलिक वास्तविकता नेपाली विविधताको आधार हो र यही नै हाम्रो सामर्थ्य पनि ।
संस्कृत साहित्य वैराग्य शतकम्मा भर्तृहरिले आफ्नो समयलाई चित्रित गर्दै लेखेका छन्, ‘बुढ्यौलीमा यस्तो कष्ट हुन्छ कि सन्तानले पनि शत्रुको जस्तो व्यवहार गर्छन् ।’ अहिले देहातमा वृद्धजनको हालत दयनीय छ । गाउँघरको पञ्चायतीमा नयाँ खिचलो प्रवेश गरेको छ ।
छठ आज सुरु हुँदै छ । यो पर्व र पानीबीच अभिन्न नाता छ । चारै दिन पर्वका सामग्रीको स्वच्छता, स्नान, अर्घ्य र अनुष्ठान सबैका लागि पानी चाहिन्छ । कुनै जलाशयको किनारमा पूजा गर्नु यसको अनिवार्य पक्ष हो । पछिल्ला वर्षहरूमा आफ्नै घरआँगनमा पूजा गर्न खोज्नेहरूले पनि कृत्रिम जलाशय बनाएकै हुन्छन् । छठ मात्रै किन ? हाम्रा अन्य पर्व र अनुष्ठानले पनि पानीबिना पूर्णता पाउँदैनन् ।
रौतहट–२ बाट निर्वाचित सांसद मोहम्मद आफताव आलम यतिखेर निर्वाचनका क्रममा गरिएको हिंसाका कारण कानुनी प्रक्रियामा छन् । २०६४ चैत २७ गते सम्पन्न संविधानसभा–१ निर्वाचनको दिन राति विस्फोटमा घाइते भएकालाई इँटाभट्टामा लगेर मारिएको कसुर सम्बन्धी आरोप उनीमाथि छ । निर्वाचनको क्रममा रौतहटमा शक्तिको प्रयोग हुने पुरानो परम्परा छ ।
एउटा कविताको शीर्षक छ, ‘बालकहरूको चित्रकला प्रतियोगिता ।’ त्यसमा बच्चाहरूले अनेकौं चित्र कोरेका छन् । नीलो आकाश, सूर्य, चन्द्रमा र ताराहरू बनाएका छन् । पहाड, नदी, झरना, मकान, सडक, पुल, बस, स्कुटर र कारहरू बनाएका छन् । साइकल चलाउँदै गरेको र पैदल हिँड्दै गरेका मानिसहरू पनि बनाएका छन् ।
‘नाथुराम गोडसेले त ठिकै गरे नि ?’ यसै साता काठमाडौंमा भेटिएका एक बुद्धिजीवीको जिज्ञासा थियो, ‘गान्धीवध किन ?’ पुस्तक पढ्नुभएको छ ? मैले विनम्र प्रतिप्रश्न गरेँ, ‘महात्मा गान्धीबारे सबै पढ्नुभएको छ ?’ उनले स्वीकार गरे, ‘त्यो त छैन ।’
संविधान दिवसको अवसरमा जनकपुरमा आयोजित एक कार्यक्रममा राष्ट्रिय जनता पार्टीका संयोजक महन्थ ठाकुर भन्दै थिए, ‘यो संविधान पथप्रदर्शक हुनुको साटो समाजलाई बाँड्ने काम गरिरहेको छ । ’ उनी जस्तै अन्य केही समूह पनि यो संविधानले विभेद समाप्त गर्न नसकेको अभिमत राख्छन् ।
तीन ‘प’ अर्थात् पेसा, पुर्खा र प्रतिबद्धताका आधारमा कसैलाई गैरबराबरी हुनु हुन्न । तर यिनैका कारण भुइँतहमा व्यक्तिको तेजोवध भइरहेकै छ । लोकतन्त्रमा पनि, जातजस्तै श्रमको श्रेणीक्रम र श्रेष्ठताको सामाजिक मनोविज्ञानले निरन्तरता पाइरहेकै छ ।
पश्चिम नेपालतिर लोककथा सुरु गर्नुअघि एउटा आहान भन्ने गरिन्छ, जुन पृथक् भए पनि कथाकै अंग बन्न पुग्छ । जस्तो— ‘कौ लाटा काथ–बाधा/सुण काला तु/काणैले चोरी करी/दौड डुणा तु ।’ अर्थात्, बोल्न नसक्नेले कथा सुनाओ, सुन्न नसक्नेहरू यसलाई सुन, आँखा नदेख्नेले चोरी गरेर भाग्यो, हिँड्न नसक्नेहरू दौडेर त्यसलाई समात ।
नेपाल–भारत सम्बन्धलाई अनुपम बनाउने मुख्य पक्ष हो– खुला सीमा । खुला सीमाले गर्दा वारि र पारि बस्नेहरूमाझ परस्पर निर्भरताको सम्बन्ध रहिआएको छ, जसलाई नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध बारेको विमर्शमा सीमाञ्चल सम्बन्ध भनी चिनाइन्छ । नेपाल र भारत सम्बन्ध पुनरावलोकननिम्ति ‘प्रबुद्ध व्यक्तिहरूको समूह’ गठन गरिएको थियो ।
