सहरप्रति विश्वास बढ्नाले गाउँहरू रित्तिएका थिए, जसलाई कोरोना कहरले क्रमभंग गर्यो । थातथलो छाडेर रातारात कोही सहर छिरेको थिएन । गाउँका आधारहरू कमजोर पार्ने खेलको परिणति थियो, सहरमुखी हुनु ।
भोक के हो ? प्रक्रिया हो कि परिणाम ? घटना हो कि उत्पादन ? भोकाएका मान्छेले के गर्न सक्छन् ? कोरोनाकालमा सूर्यबहादुर तामाङ वा मलर सदा मरेपछि यी प्रश्न मुख्य धारामा आउँछन् भन्ने लागेको थियो, तर आएनन् । अहिलेको राष्ट्रवादी सत्ताको प्राथमिकतामा यी विषय पर्दैनन् ।
बिहारको सीतामढी जिल्लाका मेरा मावली भाइले हालै मेसेज गरे, ‘नेपाल–भारत सम्बन्ध बिग्रिएकोले गर्दा अहिलेको बर्खामा नेपालले धेरै पानी छाडिदेला भन्ने चिन्ता छ ।’
कोरोना भाइरसबारे देहाततिर फागुताका गाइँगुइँ चलेको थियो । त्यतिखेर भाइरसलाई कोरोना भैया, करोनावाली भौजी नाम दिएर ख्यालठट्टा गरियो । अहिले संक्रमण फैलिएसँगै यो ‘महामाई’ का रूपमा पुजिन थालेको छ, जुन अवधारणा उत्तर भारतबाट मधेसतिर भित्रिएको हो ।
एउटा नेपाल कोरोना कहरमाझ आफ्नो थातथलो फर्किंदै छ । अर्को नेपाल काम गुमाएर अरूकै आश्रयमा छाक टार्दै छ । तेस्रो नेपालले कहर छल्दै श्रम गर्न थालिसक्यो । चौथो नेपाल भने सत्ता टिकाउन अनेकौं गोटी चाल्दै छ ।
‘हामी सार्वभौम सत्तासम्पन्न नेपाली’ शब्दावलीले हामीलाई तागत र एकता प्रदान गर्छ । यो शब्दावली कतैबाट सापटी लिइएको हैन, नेपालको संविधान–२०७२ को प्रस्तावनामै छ । यो फगत शब्दपुञ्ज होइन, यस देशका प्रत्येक नागरिकका निम्ति संविधानको वाचा हो— यस सरहदभित्रका सबै नागरिक समान हुन् ।
त्यस दिन भारतीय प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरू लोकसभामा बोल्दै थिए । यो सन् ’५० को दशकतिरको कुरा हो । सन्दर्भ थियो— पाकिस्तानद्वारा ‘अक्साई चीन’ को हिस्सा चीनलाई हस्तान्तरण । पाकिस्तान, भारत र चीनसँग जोडिएको एवं तिब्बती पठारको उत्तरपश्चिममा अवस्थित भूभाग अक्साई चीनलाई लिएर भारतभित्र ठूलो चिन्ता र चासो थियो ।
महाव्याधिको महाबन्दीमाझ भारतबाट घरफिर्ती हुन चाहने नेपालीहरू सीमामा रोकिनुले कैयौं सवाल र सरोकार मुखरित गरेको छ । खुला सीमा भएकै कारण भारततिर रोजगारी गर्न ठूलो जनसंख्या पुग्छ । तिनमा कुनै खास क्षेत्र वा समुदायका मात्रै छैनन् । भारतका बहुतांश राज्यमा नेपालीले श्रम र सीप खर्चेका छन् ।
कोरोनाकालमा चिन्तनको केन्द्रविन्दु ‘गाउँ’ बनेको छ । संकटका बेला यसरी गाउँ सम्झिनुपर्ने कारणहरू बुझ्न जरुरी छ । मुलुकबाहिर/भित्रबाट ठूलो संख्यामा थातथलो फर्किनेहरूको गन्तव्य गाउँ नै हो । नेपालको ठूलो आबादी गाउँमै छ ।
खड्गप्रसाद शर्मा ओलीको प्रधानमन्त्रित्वकालमा विपक्षी पार्टीहरू मात्र होइन, विपक्षी नेतागणको अस्तित्वमाथि नै संकट गहिरियो । विपक्षी नेतृत्व पनि खड्गतन्त्रको छायाझैं भए । नयाँ संविधानले अर्थ र अस्तित्व पाउने समय हो यो ।
