सरिता तिवारी

केही दिनअघि दाङका अध्ययनशील युवाहरूको समूह ‘आह्वान’ ले यस पङ्क्तिकारलाई आफ्नो विमर्शमा डाकेको थियो । छिमेकी भारतको राजनीतिमा तीव्रतासाथ बढ्दो धार्मिक रुझान र त्यहाँको सत्ता–संस्थापनले आफूहरूबाहेक ‘अन्य’ हरूप्रति गरिरहेको असहिष्णु, निषेधकारी नीति र व्यवहारले नेपालमा पारेको प्रभावको वरिपरि त्यो छलफल केन्द्रित थियो ।

मानव जीवनमा आगो र पांग्राको आविष्कारपछिको सम्भवतः सबैभन्दा प्रभावशाली समय हो यो । बितेका तीन दशकमै सूचना–प्रविधिमा आएको ‘क्रान्तिकारी छलाङ’ ले जानकारी र संवादका माध्यमहरूमार्फत जीवनका सबै पक्ष व्यापक रूपमा तरंगित भएको हामी सबैले अनुभव गरेका छौं ।

नेपालमा अलि पहिलेसम्म ‘सामाजिक न्याय’ आफूलाई वामपन्थी भन्न रुचाउने समुदायको मात्रै स्वामित्वको शब्दजस्तो सुनिन्थ्यो । कम्युनिस्ट नेता तथा वामवृत्तका बुद्धिजीवी यो शब्दको खुबै प्रयोग गर्थे, अहिले पनि गर्छन् ।

शक्तिशाली लेखक पारिजातले जन्माएकी अविस्मरणीय पात्र सकम्बरीको नाम टिपेर चल्तीका गायक प्रकाश सपूतले गीत बनाए, जसले सुरुकै हप्ता ‘करोड भ्युज’ बटुलेर रेकर्ड बनायो । टिकटकको ‘ट्रेन्डिङ’ मा बाँकी सबै गीतलाई पछि पारेर अहिले यही अत्यधिक बजेको छ ।

चितवनको माडी, अम्बाबास गाउँ; गत वर्ष जेठ सकिएर असार लाग्दो हप्ता । राफिलो मध्याह्नको घामघामै शिरमा निउरोका मुठाहरूको पोको बोकेर हिँडिरहेका दुई अधबैंसे महिलासँग यो पंक्तिकारको भेट भयो । थारू–बोटे दुवै मिसिएको झर्रो भाषामा दुवै जना निउरो किन्ने ग्राहक बोलाउँदै ग्राभेल बाटो छिचोल्दै थिए ।

लोकतान्त्रिक व्यवस्थामा प्रणालीगत निष्पक्षताको अर्थ मूल रूपमा न्यायालयको निष्पक्षता हो । संसद् र सरकारबाट हुन सक्ने त्रुटिलाई समेत ‘करेक्सन’ गर्ने अंग न्यायालय भएकाले अदालतको निष्पक्षतालाई लोकतन्त्रको सफलता परीक्षण गर्ने आधार मानिन्छ । यस्तो निष्पक्षता न्यायाधीशहरूको उच्च न्यायिक आचरणका साथै गुणात्मक र प्रभावकारी न्यायसम्पादनबाट अभिव्यक्त हुन्छ ।

विश्वभर र नेपालको इतिहासमा विद्यार्थी आन्दोलनमार्फत उठेको चेतनाको लहरले ठूलठूला राजनीतिक परिवर्तन सम्भव गराएकामा दुई मत छैन । संगठित विद्यार्थी अभियान र आन्दोलनहरूले विश्वविद्यालय र क्याम्पसका दैनिक शैक्षिक क्यालेन्डरमा मात्रै प्रभाव पारेका होइनन्, विश्वजनीन र राष्ट्रिय दुवै किसिमका अहम् मुद्दामा सामाजिक–राजनीतिक जागरण र प्रतिकारको भूमिकामा खरो उभिएको सुनौलो इतिहास हामीसँग छ ।

मैले योनिमाआफ्नै मृत्यु बोकेरकतिन्जेल बाँच्नुपर्ने ?कवि एलिसा एकलासको उपर्युक्त छोटो कविता पछिल्ला दिनमा यौनजन्य हिंसा र जबर्जस्ती करणीका प्रकरणमा प्रतिकारको आवाज लिएर सडक या सामाजिक सञ्जालमा आउनेहरूले छातीमा टाँसेर, हातमा बोकेर हिँडेको प्रश्नसमेत हो ।

यस पटक निर्वाचित एक संघीय सांसदले महिला सांसद/नेतालाई ‘चेली’ भनिएकामा प्रश्न गर्दै संसद्को पोडियमबाट सोधिन्, ‘महिलालाई चेली भन्ने हो भने के हामी पुरुषलाई चेला भन्छौं ?’ उनले आत्मीयताकै भावमा पनि ‘चेली’ शब्द ग्राह्य छैन भन्ने सन्दर्भमा थपिन्, ‘यदि आत्मीय ठानेर हो भने तेत्तीस प्रतिशत किन, संसद्मा पचासै प्रतिशत महिला ल्याऔं न त !’

नाबालिगसँग जबर्जस्ती करणी गरेको मुद्दामा थुनामा रहेका सन्दीप लामिछानेलाई उच्च अदालत पाटनको आदेशानुसार बीस लाख रुपैयाँ धरौटीमा रिहा गरिएको प्रसंग केही गम्भीर प्रश्न र आशंकाको घेराभित्र देखिएको छ । उच्च अदालतले यसअघि काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट भएको थुनछेक आदेशमाथि पुनरवलोकन गर्न परेको निवेदनमा सुनुवाइ गर्दै सन्दीपलाई रिहा गर्नुपर्ने भनी बीस पृष्ठ लामो ‘आदेश’ दिएको हो ।