मुखर प्रश्नको सम्मानित ‘स्पेस’ र तिनको ठोस उत्तर खोज्ने अभ्यास लोकतन्त्रको सौन्दर्य हो । यही मानेमा, स्थापित र प्रचलित कतिपय मूल्यमान्यता जो लोकतान्त्रिक समाजका लागि असुहाउँदा मात्रै छैनन्, हानिकारक र प्रत्युत्पादकसमेत छन्, तिनका विषयमा प्रश्न उठाउने क्रम थालिएको छ ।
द सेकेन्ड सेक्स !‘सेक्स’ शब्दको सार्वजनिक उच्चारणसम्म गर्न पनि डराउँथें । भाषाको शाब्दिक अर्थ मात्रै बुझ्ने हुस्सु तर म मात्रै रहेनछु, पछि थाहा पाएँ । त्यस्तो बेला यस्तो विस्फोटक शब्द भएको किताब लेख्ने लेखकबारे झनै उदेकको धारणा सुनेकी हुँ सुरुमै । लेखक नै थिए ती जो उनलाई— छाडा, अराजक, नारी–मुक्ति आन्दोलनविरोधी, ‘तथाकथित’ नारीवादी... मार्क्सवादविरोधी आदि भन्थे ।
जादुयी कथाका पात्रजस्ता अद्भुत र सम्मोहनकारी मानिस लाग्थे कुनै बेला ‘प्रचण्ड’ । रक्तिम क्रान्तिको आलम्बबाट खुला राजनीतिको संसदीय सत्ता अभ्यासमा ओर्लंदाको समय ! अनेक रोमाञ्चकारी किस्सा र प्रभावको एकमुस्ट लोमहर्षक व्यक्तित्वका रूपमा उनको नायकी र खलनायकी दुवै यद्यपि अतिरञ्जित लाग्थे, तथापि विलक्षण वाक्पटुता र निर्णयक्षमताले समकालीन राजनीतिमा उनी छिट्टै ग्राह्य मात्रै भएनन्, नेताका रूपमा ‘निर्णायक’ पनि बने ।
नेपाली राजनीतिमा यतिखेर दुई ‘विद्या’ को चर्चा खुबै खपतमा छ । एउटी विद्या देशको वर्तमान राष्ट्रपति पदमा आरूढ भएर सत्ता–शक्तिको ‘राजसी’ अभ्यास गर्दै छिन् भने, अर्की भर्खरै सम्पन्न उपनिर्वाचनमा भारी मतान्तरले विजयी हुन् । दोस्री विद्याका अभ्यास कस्ता हुनेछन्, प्रतीक्षित नै छ ।
लैंगिक हिंसाविरुद्ध १६ दिने अभियान चलिरहेको छ देशभर, विश्वभर । यहीबीच पनि हिंसाका मथिङ्गल खलबल्याइदिने घटना सुनिइरहेकै छन् । गएको हप्ता ‘दहेज’ का नाममा मारिएकी सन्जुदेवी र प्रताडित रमिता रायका आङै सिरिङ्ग पार्ने कथादेखि छाउगोठमा निसासिएर मर्ने पार्वती बुढा रावतको मुटु हल्लाउने व्यथासम्म पढेर बित्यो । यद्यपि यी घटना नयाँ होइनन् । विगतदेखि आजसम्म पीडितका नाम र उमेर मात्र फरक छन् । अधिकांशतः हिंसाका रूप उस्तै, उही छन् ।
सोह्रौं शताब्दी । धर्मका नाममा अन्धता र शोषणको शासन भोगिरहेको रोम । त्यही रोम सहरमा जन्मिएका थिए— दार्शनिक, गणितज्ञ, खगोलशास्त्री, कवि जिओर्दानो ब्रुनो ।
लगभग चौध वर्षअघि म एउटा निजी विद्यालयमा मास्टर थिएँ । भाषा–साहित्य पढाउने र कविता लेख्नेसमेत हुँदा विद्यार्थी मसँग खुबै रत्तिन्थे । त्यति बेला औपचारिक पढाइमा मध्यम तर अतिरिक्त क्रियाकलापमा कुशाग्र एक विद्यार्थी थिए । जिल्ला र देशव्यापी हरेकजसो प्रतियोगितामा भाग लिइरहने र पुरस्कृत भैरहने । कालान्तरमा तिनले कविता संग्रह निकाले । उपन्यास लेखे । कला प्रदर्शनी गरे । यही बीचमा इन्जिनियरिङ सके ।
एक जना साहित्यिक संगठक मित्रको घरमा पाहुना बन्न पुगियो । साँझ गफ गर्न वरपरका मान्छे भेला भए । भलाकुसारीका क्रममा साथीका बाले तीस हाराहारी उमेरका छोराबारे जिज्ञासा राखे, ‘नेता बन्छु भनेर हिँड्यो ! कुद्या कुद्यै गर्छ । के छ, यसको छेकछन्द ? अलि ठूलै नेता बन्छ कि भारेभुरे मात्रै ?’
