अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा कुनै देशले एटम बम चलाएर आफ्नो प्रभुत्व कायम राख्यो । अर्कातिर, धेरै राष्ट्रले आआफ्ना खानपान, संगीत, साहित्य, टेक्नोलजी आदि चलाएर अन्य राष्ट्रसितको सम्बन्धमा न्यानोपन एवं सग्लो उपलब्धि हासिल गरे ।
कसैले अन्तर्वार्ता, कसैले मौखिक परीक्षा त कसैले इन्टरभ्यु वा भाइवा भोसी भन्छन्, जसको सामना नोकरी पाउनलाई जीवनमा प्रायःले सामना गर्नु नै पर्छ । केही पाउनलाई, अझै अघि बढ्नलाई वा फेरि जीवनयापन गर्ने एउटा मेसो पक्रनलाई भरमग्दुर प्रयास गर्छन् ठिटाठिटीहरू ।
हालै मैले घरमा चाहिएका दुइटा मेसिन किनें । अमेजनबाट फिलिप्सको रोटी टोस्ट गर्ने (टोस्टर) र बजारमा गएर मच्छर मार्ने मेसिन । दुइटैमा ‘मेड इन चाइना’ लेखिएको थियो । दुइटै मेसिन लगभग दुई दशकअघि ‘मेड इन इन्डिया’ भनी पाइन्थे । फिलिप्सको प्रमुख कारखाना कलकत्तामा छ र मच्छर मार्ने मेसिनको महाराष्ट्रमा । त फेरि यी किन चीनबाट आइरहेका छन् ?
भारतको आर्थिक विकासलाई द्रुत गति दिन र विश्वसँगै जुझ्ने एउटा शक्तिको रूप दिन खनिज तेल, ग्यास र बिजुली प्रचुर मात्रामा चाहिन्छ नै । आफ्नै तेल र ग्यासको खानीले केही मात्रामा मात्रै घरेलु माग पूरा हुने स्थिति देखेपछि, कहाँबाट दीर्घ हिसाबमा र कम मूल्यमा यी वस्तुहरू ल्याउन सकिन्छ भनेर गहिरै रूपमा बहस हुँदै आएको छ ।
भनिन्छ, जस्तो प्रकारले दिल्लीको जनसंख्या, आवास, कलकारखाना, कार्यालय आदिमा द्रुत वृद्धि एवं विकास हुँदै छ, यहाँ पिउने पानीको हाहाकार हुने नै छ । यस्तो स्थितिमा भारतको राजधानीको पनि मरुभूमीकरण हुन सक्छ । यसलाई लिएर भारत सरकार र दिल्ली सरकार दुवै चिन्तित छन् ।
आजको भारतकी वित्तमन्त्री निर्मल सीतारमणसँग मेरो भेट ४२ वर्षअघि दिल्लीको जवाहरलाल नेहरू विश्वविद्यालय (जेएनयु) को सेन्टर फर इकोनमिक स्टडिज एन्ड प्लानिङ (सीईएसपी) मा भएको थियो । भारतका चारै कुनाका हामी लिखित परीक्षामा उत्तीर्ण भई अर्थशास्त्रमा एमए गर्न जेएनयु पुगेका थियौं । सबैको उमेर त्यस्तै १८–१९ वर्षको थियो ।
लगभग सय वर्षअघिको अखिल भारतीय गोर्खा लिगको कलकत्ता प्रशाखाका मूल मन्त्री खड्गबहादुर सिंह विष्ट र आजको काठमाडौंस्थित अनुराधा कोइरालाको नेतृत्वमा रहेको माइती नेपाललाई एउटै मञ्चमा उभ्याएर देह व्यापारका निम्ति गरिने नेपाली महिलाहरूको तस्करीबारे सोधे सायद एउटै जवाफ पाउँछौं । महिला तस्करी बजार व्यवस्थाको एउटा अभिन्न अंग हो ।
हामी धेरै भाग्यमानी, एउटा सग्लो पिँढीलाई पछ्यायौं लामो समयसम्म । त्यो पिँढी जसले नेपाल, भोटाङ, बंगलादेश, पाकिस्तान, श्रीलंका र भारतका कतिपय ऐतिहासिक क्षणहरूसँग खेलेको थियो । हामीलाई ती घटनाहरू आलैआलो सुनाउँथ्यो र दुइटा पिँढी अनि त तीन–चार पुस्ताहरू जोडेरै कुरा गर्थ्यो । त्यो पिँढी बिस्तारै अस्ताएर जाँदै छ । त्यो पिँढीका कतिले लेख–पुस्तक नै लेखी छाडेर गए, कतिले मौखिक इतिहास सुनाएर त कतिले सम्झना–यादका अनेकन् विचित्र पाटाहरू छाडेर गए ।
बदलिँदो नेपालको विदेशनीतिमा भारत र चीन नै केन्द्रविन्दुका रूपमा रहिआएका भए पनि अमेरिकाको मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसीसी) नेपाल कम्प्याक्टले दिने अनुदानमाथि व्यापक चर्चा–परिचर्चा छेडिनु प्रशंसनीय कुरो हो ।
सबैको प्रश्न हुने गर्छ— हिमालय क्षेत्रमा भनेजस्तो विकास किन भएन ? अर्कातिर, मधेस–नगर–समुद्रतटमा यति विकास किन ? अरुणाचल प्रदेश, उत्तराखण्ड, हिमाचल प्रदेश, लद्दाख, दार्जिलिङ, कश्मीर किन पछाडिए ? बंगलादेश अतिकम विकसित राष्ट्र (लिस्ट डेभलप्ड कन्ट्री) को डोकोबाट कसरी निस्क्यो अनि भोटाङ र नेपाल किन अझै खाँदिँदै जाँदै छन् ? बंगलादेशझैं भोटाङ र नेपालले पनि दशकौंसम्म व्यापक–अविरल रूपमा आर्थिक अनुदान पाएका थिए र पनि यी किन पछाडिए ?
