मृत्युको २० वर्षपछि खोज्दै प्रहरी आएपछि...
दोलखा — सशस्त्र द्वन्द्वमा दुई छोरा र एक बुहारी गुमाएकी ७३ वर्षीया धनकुमारी रिमालको सन्तान गुमाएका घाउ बिस्तारै पुरिँदै थिए । गत सोमबार २० वर्षअघि मृत्यु भएको छोरा खोज्दै एक्कासि प्रहरी घरमा पुगेपछि घाउ कोट्याएजस्तो मात्रै लागेको छैन उनी अलमलमा परेकी छन् । सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा तत्कालीन माओवादीमा लागेका दुई छोरा र बुहारी गुमाएकी बैत्यश्वर–७ मार्वुकी धनकुमारीको माइलो छोरा खोज्दै प्रहरी आइपुगेको हो ।
घरमा आएका प्रहरीले तपाइको छोरो कहाँ छ ? भनेर प्रश्न गर्दा उनी झन्डै बेहोस भइन् ।
माओवादीका ओखलढुंगा सचिवालय सदस्य रहेका ३३ वर्षीय जेठा छोरा केशवराज स्वराज रिमाल ०५७ मंसिर १ मा भिडन्तका क्रममा ओखलढुंगाको रगनीमा मारिएका थिए । त्यसको दुई वर्षपछि साउन १८ मा दोलखाको बोत्लेमा कान्छी बुहारी २२ वर्षीया लक्ष्मी पराजुली मारिइन् । उनको घाउको खाटा नबस्दै २७ वर्षीय माइलो छोरो केशरराज ०५९ मंसिर १९ मा दोलखाको तत्कालीन लामीडाँडा गाविसको (हालको कालिञ्चोक गाउँपालिका–४) बन्चरेमा मारिए । कलिलै उमेरका छोराबुहारी गुमाएको पीडा बिर्सनै नसकेकी उनको घाउ राज्यले कोट्याएर फेरि बल्झाइदिएको छ ।
मृत्युको २० वर्षपछि माइलो छोरा केशरराजलाई खोज्दै प्रहरी घरमा आएको हो । ०५९ मा मृत्यु भएका केशवराजलाई राज्यले ०६३ साल जेठ २८ मा विस्फोटक पदार्थ तथा हातहतियारसम्बन्धी मुद्दा लगाएको छ । अदालतको फरार सूचीमा रहेका उनलाई पक्राउ गर्न गत पुस २५ मा प्रहरी धनकुमारीको घरमा पुगेको हो । २०६२/६३ को जनआन्दोलनपछि माओवादी शान्तिप्रक्रियामा आउँदै गर्दा केशरराजलाई राज्यले मुद्दा दायर गरेको थियो । तीनै केशरलाई दोलखा जिल्ला अदालतको फैसला कार्यान्वयनका लागि प्रहरी पक्राउ गर्न धनमायाको घरमा पुगेको हो । द्वन्द्वका समयमा राज्यपक्षले दिएको पीडा बिसर्न नसकेकी उनी प्रहरीले सोधखोज गरेपछि कान्छो छोरो पनि खोसेर लाने भयो भनेर अत्तालिएकी हुन् । ‘छोराबुहारी मारिए भनेर खबर मात्रै सुनेको हो, आँखाले शव देखेको छैन,’ उनले भनिन्, ‘परिवर्तनका लागि भनेर माओवादी आन्दोलनमा लागे, अहिले तीनै छोरालाई राज्यले मुद्दा लगाएर पक्रन आएको छ ।’
राज्यले द्वन्द्वका बेलाका घाउ पटक–पटक कोट्याएर बल्झाएको उनले बताइन् । एक मनले घरमै आएर प्रहरीले छोराका विषयमा सोधीखोजी गर्दा राज्यले नै आफ्ना सन्तान लुकाएर राखेको छ कि भन्ने लागेको धनकुमारीले बताइन् । घरमा पुगेका प्रहरीलाई भने उनले छोरो जीवितै छ भनेर उल्टै प्रश्न गरिन् । ‘राज्यले द्वन्द्वको समयमा पटकपटक घरमा आएर अपराधीको व्यवहार गर्यो,’ उनले भनिन्, ‘छोराले गरेको आन्दोलनले यो व्यवस्था आयो, तर मेरा सहादत भएका छोरा पक्राउ गर्न घरमै आएर हामीलाई राज्यले अपराधी बनायो ।’ मरेपछि पनि राज्यले परिवार र बितेका छोरालाई अपराधी बनाएकोमा चित्त दुखेको बताइन् । त्यो पनि माओवादी आन्दोलनकै कारण पुष्पकमल दाहाल तेस्रो पटक प्रधानमन्त्री बनेका बेला उनले दुखेसो पोखिन् । धनमायाका तीन छोरा र एक छोरीमध्ये । तीनै छोरा माओवादी युद्धमा सामेल भएका थिए । तीमध्ये जेठा केशव दोलखाका संस्थापक नेतामध्ये हुन् । कान्छा रेशमस्वराज भने अहिले धनमायाको एक मात्र साहरा हुन् । माओवादी आन्दोलनमा लागेर बाँचेका रेशम द्वन्द्वको समयमा दोलखाका विद्यार्थी नेता थिए । तिनै रेशमकी पत्नी भने युद्धकै समयमा मारिइएकी थिइन् ।
दोलखाको बैत्यश्वर–७ मार्वुकी ७३ वर्षीय धनमाया रिमाल र उनका कान्छा छोरा रेशम ।
तत्कालीन क्षेमावती गाविसको एक विद्यालयमा शिक्षिका रहेकी धनमाया २९ वर्षको उमेरका श्रीमान् रजनलाई पञ्चायतकालमै गुमाइन् । तत्कालीन समयमा माघे संक्रान्तिमा घरमा आउने क्रममा दोलखाकै नागदहमा उनको हत्या भए पनि पञ्चायतले भीरबाट लडेर मरेको बनाएको उनले बताइन् । पछि श्रीमान्को हत्या भएको नागदहकै स्थानीयबाट थाहा पाएको बताइन् । उनले दुई छोरा र बुहारी दोहोरो भिडन्तमा नभई राज्य पक्षले पक्रेर हत्या गरेको भन्दै उजुरीसमेत दिएकी छिन् ।
धनमाया यतिखेर मृत्यु भएको छोरालाई समेत राज्यले अपराधी बनाएकोमा आक्रोशित छिन् । यही गुनासो गर्न उनी अहिले प्रधानमन्त्री दाहाललाई भेट्न काठमाडौं पुगेकी छन् । प्रधानमन्त्रीलाई भेटेरै छोराहरु माओवादी आन्दोलनमा लाग्दा अपराधी बनेका हुन् ? भनेर प्रश्न गर्न काठमाडौं पुगेको उनले बताइन् । ‘मेरा मात्रै छोरा माओवादी आन्दोलनमा सहादत भएका होइनन्,’ उनले भनिन्, ‘धेरैका काख रित्तिएका छन्, जुनै पक्षबाट भए पनि कहिलेसम्म यस्ता परिवार प्रताडित हुनुपर्ने हो ?’
माओवादी आन्दोलनमा लागेकालाई भने राज्यले तत्कालीन मुद्दामा अहिले धमाधम पक्राउ पुर्जी लिएर घरमै पुगेकोमा उनका कान्छा छोरा रेशमले पनि आक्रोश पोखे । ‘राज्यले नै माओवादी आन्दोलनमा मरेका भनेर परिवारलाई राहत वा क्षतिपूर्तिका नाममा रकम दिएको छ,’ उनले भने, ‘त्यै राज्य मरेपछि पनि पक्राउ पुर्जी लिएर घरमा धरपकड गर्न आउँछ ।’ प्रहरीले भने धनमाया र उनको परिवारलाई धरपकड नभएर अदालतको फैसला कार्यान्वयनका लागि घरमा पुगेको जनाएको छ । प्रहरी नायब उपरीक्षक गंगाप्रसाद पौडेलले अदालतले फैसला कार्यान्यवनका लागि पठाएको पत्रअनुसार धनमायाको घरमा प्रहरी पुगेको बताए ।
प्रकाशित : पुस ३०, २०७९ २२:०२
