देश र मान्छेको सम्बन्ध संकट परेको बेला तीव्र हुन्छ । देश चलाउने सरकार र जनताको सम्बन्ध यस्तै बेला कहिल्यै नभएको पाराले परिभाषित हुन्छ । त्यस्तो बेला एउटा साझा समस्याको परिभाषा गरिन्छ । अनि त्यसको निदानका उपायहरू खोजिन्छ । सरकार, राजनीति गर्ने र शक्ति हत्याएर बस्नेहरूका त्यस्तै बेला परीक्षा हुन्छ ।

धनगढीमा भएको ‘विश्व नेपाली साहित्य महोत्सव’ (फागुन १४–२०, २०७६) ले नेपालको संघीय रचनामाथि एउटा मैले कहिल्यै विचार नगरेको सैद्धान्तिक रूपले महत्त्वपूर्ण कुरा उजागर गरेको छ । आफू यहाँ प्रस्तुत सबै ५२ वटा सत्रमा सामेल हुन नसके पनि छलफल भएका शीर्षक, आमसञ्चारमा आएका तिनका विश्लेषण, तिनमा सहभागी व्यक्तिहरूका नामको आधारमा हेर्दा यो एउटा अभूतपूर्व साहित्यिक र वैचारिक भेला भएको थियो । मेरो यो लेखमा विशेष छलफलहरूका सार प्रस्तुत गर्न ठाउँ भएन ।

फागुन महिनाको पहिलो हप्ता नेपालमा दुईपटक इतिहासका सम्झना भए । माओवादीले २०५२ देखि २०६२ सम्म चलाएको युद्धलाई १ गते सम्झना गरियो भने नेपाल राणा शासनबाट २००७ सालमा मुक्त भएको दिनलाई ७ गते सम्झना गरियो । 

नेपाल भ्रमण वर्ष २०२०, यसको तयारी र उद्घोषणले केही कुरा खोलिदिएको छ । कलाकारहरूसँग नजिक भएको र कला समीक्षा लेखिबस्ने व्यक्ति भएकोले पर्यटक भित्र्याउन कलाको प्रयोगको सन्दर्भले म यहाँ तानिएको हुँ ।

देशहरूका इतिहासका गति नाप्ने आ–आफ्नै तरिका हुन्छन् । हाम्रा आफ्नै छन् । सबैलाई छुने तरिकाहरूबारे निस्किएका सिद्धान्तहरू पनि छन् । एउटा विषय लिऊँ । कार्ल मार्क्सको सिद्धान्त के हो भन्ने कुरा मान्न कमिनिष्ट हुँ भनेर फुलेल हुँदै धन कमाउने धन्दामा लागिबस्नु पथभ्रान्त हुनु हो ।