‘हरियो वन नेपालको धन’ अब धेरै समयसम्म नरहला । भर्खरै एउटा रोमकुप तरङ्गित गर्ने मारिस्सा कुपरको लेख ‘रुखले काठमाडौंलाई बचाउला, तर के काठमाडौंले रुख बचाउला ?’ काठमाडौं पोस्ट (२ सेप्टेम्बर २०१९) मा पढेंँ । यो कुरा परिचित भए पनि उच्चरित हुँदा झल्याँस्स हुने सबैको नियति हो । विषय अर्कै छ । हरियो वन सकिए पनि नेपालका मानिसको स्वतन्त्र मन सकिँंदैन ।
नेपालमा अहिले इतिहासको व्याख्या गर्ने र बोध गर्ने अनौठो तरिका निस्केको छ । यहाँ इतिहासको अध्ययन विषयमा खासै गतिला बहस हुँदैनन् । विषयका विद्वानहरूले लेखेका प्रकाशित कैयौं किताब हेरेर भन्नैपर्छ, ती कतिपय राम्रा छन् ।
एक शताब्दीमा झन्डै ८० वर्ष सक्रिय भएर जीवन र जगत भोग्ने मदनमणि दीक्षित/माडसा’प उर्फ मदन दाइ (१९७९ फागुन ६–२०७६ साउन ३०) को कथा सबै दीर्घजीवीको जस्तै हो । जीवनको विडम्बना र जीवन र मृत्युको विषयमा अनेकौं समाचार र छोटा विचार पढेँं । मलाई एउटा ट्विटको भाष्यले समात्यो ।
हिजोआज नेपालमा हामी राजनीतिमा लोकतन्त्र र समाजवादका चर्चा गर्छौं । त्यो सिद्धान्तको रूपमा गरिने विषय हो । सबैतिर यिनै स्थुल विषयका छलफल हुन्छन् । नेपालको संविधानले नै यो राज्यका स्थापित मूल्य के हुनेछन् भन्ने लिपिबद्ध गरेको छ । सबै राज्यका हुन्छन्, स्थापित मूल्य । तिनको पालना गर्नुपर्छ भन्ने मान्यताहरू नै त्यो देशलाई डोर्याउने आधार मानिन्छन् ।
आफूले भनेका कुराबाट आफैंलाई केही कुरा झल्याँस्स ज्ञान हुनुलाई जापानी जेन दर्शनमा सातोरी भन्छन् । अर्को कुरा अमेरिकी विद्वान गायत्री स्पिभाक चक्रवर्तीले भनेझैं मलाई हरेकपटक विद्यार्थीहरूको कक्षामा गएर भाषण गर्नु एउटा निबन्ध लेख्नु जस्तै हो । निबन्ध लेख्नु भनेको पहिले नै खिचेको योजना र उपायले घायल नभई स्वतन्त्र भएर कुरा राख्दै जानु हो ।
कीर्तिपुर केन्द्रीय क्याम्पसको नयाँ भवनको एउटा कक्षा अगाडि उभिएको छु, एमफिल अंग्रेजीको कक्षा लिन । आफूले शिक्षक भएर जीवनका दशकौं बिताएको त्यो थलो र वरपर हेरेर उभिँदा त्यही विभागमा आफूले वर्षौंअघि पढाएको ‘स्ट्रिम अफ् कन्ससनेस’ वा चेतना प्रवाह शैलीमा लेखिएको उपन्यासको पात्रजस्तै मनका प्रवाहले तरङ्गित हुन्छु ।
केही समयदेखि नेपाली समय विम्बमा देखिने गरेको छ । समयलाई विम्बमा देख्नु साहित्यिक काल्पनिकी हो । अर्कोतिर विचारका महत्त्वपूर्ण छलफल पनि भएका छन् । यी सबै कुराले हल्लाएको छँदो म तिनै केही कुरा यो पत्रमा राख्दैछु । यस निम्ति केही किताब र अखबारलाई आधार मानेको छु । अखबारमा कान्तिपुर र नयाँ पत्रिकाका प्रसङ्ग छन् ।
नेपाली लोकवार्ता समाज/नेपाली ‘फोक्लोर सोसाइटी’को तेस्रो राष्ट्रिय सम्मेलन २०७६ जेठ ३१–३२ मा काठमाडौंमा भइरहेछ । यसमा खासै हलचल हुँदैन, किनकि यो अर्जुन अप्पादुराईको हामीले दोहोर्याउने गरेको ‘सेलुलर’ समाज हो । यो राजनीतिक दल र संस्था बाहिरका मानिसले चलाउने समाजको सम्मेलन हो ।
गणतन्त्र दिवस, समारोह कहीं हुँदै छन् । ठूलो जाम पार गरेर फर्केको छु । यसै अन्यमनस्क, बीबीसी रेडियो खोल्छु । भन्दैछ, झन्डै २५० जना आरोही ठेलमठेल गरेर एभरेष्ट चढ्दैछन् । त्यसो त २ सय जनाले चढिसके । ‘देथ जोन’ अथवा ८००० मिटरमाथिको मृत्यु क्षेत्रमा पालो पर्खेर उभिनु आफैंमा डरलाग्दो कुरा हो । त्यसमा एघारौं एभरेष्ट आरोहीको शिखरमा पुगेपछि हृदयगति बन्द भएर मृत्यु हुन्छ । सुनेर दिक्क लाग्छ ।
'वाल्टर बेन्जामिन एन्ड हिस्ट्री (२००५)' किताबमा धेरै पढिएका सिर्जनशील जर्मन दार्शनिक र चिन्तक वाल्टर बेन्जामिनले भनेका इतिहास र चेतनाका कुराका छलफल गरिएका छन् । मलाई धेरै मनपरेको उनको एउटा भनाइ यस्तो छ : 'त्यसैले म भन्छु, क्यालेन्डरले समयलाई घडीले जस्तो नाप्दैन । क्यालेन्डरमा अंकित दिनहरू भनेका ऐतिहासिक चेतना हुन् ।'
