एउटा अत्यन्त वाचाल घटनाको सम्झना हुन्छ । सन्दर्भअनुसार, म त्यो भनिबस्छु । सन् १९९६ को मार्च महिनाको अमुक दिन इटालीको विशाल कोमो तलाउ यताको पहाडी खण्डमा पन्ध्रौं शताब्दीको एउटा दरबार छ । त्यहाँ रकफेलर फाउन्डेसनको बेलाजियो अध्ययन केन्द्र छ । त्यो दुईमहिने कार्यक्रममा म गएको थिएँ । वर्षैभरि धेरैतिरबाट मजस्तै गएका मानिसहरू त्यहाँ आफ्ना काम गर्छन्– किताब लेख्छन्, संगीत गर्छन्, चित्र बनाउँछन् अनि संवाद र छलफल गर्छन् । अनि आफूले गरेका कामको तिनीहरूले सबैसामु प्रस्तुति गर्नुपर्छ ।
साहित्य र राजनीतिमा आदरार्थीको प्रयोग विषयमा भर्खरै एउटा छलफल भयो । साहित्यिक समालोचना र सृजनशील साहित्य लेख्ने व्यक्तिको नाताले केही दायित्व पूरा गर्न सानै भए पनि यो लेख लेखिएको छ ।
ट्र्याजेडीको त्रासदी रूपान्तरण गर्दा भन्न खोजेको कुरा अलि बरालिने भएकाले त्यही शब्द प्रयोग गर्यौं । यस लेखमा ट्र्याजेडीसँग मानिसको सम्मान जोडिएको कुरा गरिएको छ । अनि कोरोना महामारीसँग लड्नेको मृत्यु र ट्र्याजेडीका पात्रका मृत्युको तुलना गरिएको छ ।
अहिलेको कोरोना महामारीले आक्रान्त भएको बेला विश्वविद्यालयमा अध्ययन/अध्यापन गरिने विषयमाथि केही लेख्नुको खासै अर्थ छैन । तर, अहिले पनि भर्चुअलदानीको माध्यमले अंग्रेजी विभागको कक्षा लिने, पीएचडीका शोधार्थीको सुपरिवेक्षण गर्ने काम जारी राख्ने आदि गरिरहेकाले हाल छलफलमा उठेका विषयमाथि केही लेख्नु यो छोटो लेखको उद्देश्य रहेको छ ।
गएको साललाई हामीले नाटक दिवसको बेला पारेर खुब सम्झ्यौं । मञ्चदेखि मिडियासम्मका चौतारीमा सम्झ्यौं । सबैका सम्झनाका तरङ्ग लगभग उस्तै थिए । आपत् परेका बेला नाटक गर्नेले जाने ठाउँ मञ्च नै हो । केही मञ्चन सडकमा पनि भए । तर, नेपालमा राजनीति गर्नेले नयाँ नाटक गर्ने शैली निकाले । उनीहरूले आफ्नै किसिमका गाईजात्रा नाच र अभिनय गरे । नाट्य–रङ्गमञ्चमा काम गर्नेहरूले यसको मर्यादाभित्र रहेर नाटक गरे । नाटक एउटा जीवनको शक्तिशाली कला हो भन्ने कुरालाई जोडतोडले सम्झाइबसे । एरिस्टोटलले भने नाटकको मूल आत्मा भनेको परिर्वन वा रिभर्सल हो । गम्भीर होस् कि कमेडी, नाटकको आत्मा भनेको एउटा अवस्थाबाट अर्कोमा हुने परिवर्तन हो ।
इजिप्टकी विश्वविख्यात नारीवादी लेखिका र महिला क्रान्तिकारी नवाल एल सादवीको ८ चैत २०७७ (२१ मार्च २०२१) मा ८९ वर्षको उमेरमा निधन भयो । तिनको निधनले अरबको नारीजगत्मा मात्रै होइन, विश्वभरिकै नारी आन्दोलनमा तरंग ल्याएको छ । नेपाल र दक्षिण एसियामा अहिले नारी आन्दोलन गर्नुपर्ने आवश्यकतामाथि लगभग आम सहमति तयार भइसकेको अवस्थामा यी विख्यात नारी अधिकारकर्मीको जीवन, यिनका दर्शन र कर्मबारे थोरै भए पनि चर्चा हुनैपर्छ भनेर यो लेख लखिरहेको हुँ । एल सादवीका ५० वटा किताब धेरैजसो अरबी भाषामा लेखिएका छन् । तर, केही किताब अंग्रेजीमा अनुवादित भएर व्यापक पढिएका छन् ।
स्पेनी फ्लुको महामारीले दक्षिण एसियाली क्षेत्रमा लाखौं मानिसले ज्यान गुमाइरहेको बेला थियो । त्यो अवस्था अहिलेको कोभिड महामारीभन्दा अझ उग्र र भयावह थियो । सन् १९१८ मा बम्बै–ज्वरोको नामले प्रख्यात त्यस इन्फ्लुएन्जाले विभाजनपूर्वको भारतमा झन्डै १ करोड ८० लाख मानिसको ज्यान लिएको थियो ।
भाषाका अप्रिय र भ्रामक प्रयोग आज मानिसका निम्ति ठूला समस्या भएका छन् । यो समस्या वैश्विक भए पनि म यस छोटो लेखमा नेपालमा भाषाका अप्रिय, अभद्र, अवाञ्छित र अनर्गल प्रयोगले अहिले हामी नेपालका मानिस घायल भएका छौं भन्ने विषयमाथि चर्चा गर्न चाहन्छु ।
यो लेख तयार पारेको बेलासम्मको नागरिक आन्दोलनले क्रमशः उठाउँदै गएको प्रसङ्ग छ यहाँ । इतिहासले भुलेका विषयलाई उठाउनुपर्छ भनेको छ, यो आन्दोलनले । उठ्तै जानेछन् । हिजोका बृहत् आन्दोलनको बहसको केन्द्रमा राजनीतिक दलहरू थिए । तिनको पुनरुत्थान गर्नु, तिनलाई दलको आकार दिनु र एउटा संविधानभित्र राखेर तिनलाई देश र जनताको सेवा गर्ने जिम्मा दिनु ती आन्दोलनहरूको मुख्य लक्ष्य थियो ।
अहिले नेपालमा धेरैजसो समस्या राजनीतिसँग गाँसिएका छन् । पछिल्लो समयमा आएको समस्या भनेको नेपाली दलहरूले इतिहासलाई कसरी व्याख्या गर्छन् र कसरी त्यसलाई हेर्छन् भन्ने नै हो । यस लेखमा नेपाली कमिनिस्ट पार्टीका समस्याको प्रसङ्ग छ ।
