प्रकाशचन्द्र लोहनी

नेपालको राजनीतिमा अचेल सबै ठूला दलका नेताहरू एकअर्कालाई भ्रष्टाचारी साबित गर्न व्यस्त छन् । तर यो भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्नका लागि होइन । यो सब नाटक एकअर्कालाई तर्साउने, धम्काउने र सत्ता टिकाउने कसरी र सत्ता ढाल्ने कसरी भन्ने खेल र षड्यन्त्रको अंग भएको छ ।

आज म पाठकहरूलाई नेपालमा उत्पादन हुने गोलभेंडाको सानो कथा सुनाउन लाग्दै छु । केही वर्ष अगाडि मेरा एक नातेदारले गोलभेंडा खेती सुरु गरे । मैले सोधें, ‘यसमा राम्रो नाफा छ र ? व्यावसायिक गोलभेंडा खेतीको बजार र मूल्यको स्थिति के छ ?’ उनले भने, ‘प्रकाश दा, समस्या केही छैन । मैले गोलभेंडा खेती गर्न इजरायलको प्रविधिमा पोख्त मान्छेलाई सल्लाहकार राखेको छु । अहिले नै थोपा सिँचाइ गर्दा गोलभेंडा उत्पादन बढाउने भिटामिन पनि दिने व्यवस्था गरिसक्यौं । गोलभेंडाका लागि चाहिने टनेल पनि इजरायली डिजाइनको बनाइसक्यौं । अहिले नै हामी गोलभेंडामा इजरायलको उत्पादकत्वको आधा पुगिसक्यौं । यसैले प्रतिकेजी गोलभेंडा उत्पादनमा हाम्रो खर्च कम छ । त्यसैले नाफा पनि राम्रो छ ।’

दस जोड दुई पास गरेका केही युवाको अन्तर्वार्ता केही दिनअघि टीभीमा हेर्ने मौका मिल्यो । प्रश्न थियो, ‘अब तपाईंहरू के गर्नुहुन्छ ? कहाँ पढ्नुहुन्छ ?’ हाँसेर सबैजसोले दिएको उत्तर थियो, ‘अब विदेश गएर पढ्ने, उतै काम गर्ने ।’ आफ्ना सन्तानहरूले यो भनिरहँदा नजिकै उभिएका अभिभावकहरूका अनुहारमा खुसी पनि थियो र गर्व पनि ।

‘बजेट’ शब्द सुन्नेबित्तिकै कतिपय मानिस ‘यस्तो कुरो म बुझ्दिनँ’ भनेर तर्सिएको मैले पाएको छु । वास्तवमा देशको बजेटबारेको छलफल अत्यन्त सामान्य हो । जसरी हरेक परिवारको महिनाको बजेट बन्छ, देशमा लागू हुने सिद्धान्त पनि सालाखाला त्यही हो ।

हाम्रो राष्ट्रिय सुरक्षा र देशको अस्तित्वसमेत कमजोर हुँदै छ, देश विदेशीहरूको क्रीडास्थलमा परिणत हुँदै छ भन्ने चिन्ता बारम्बार सुनिन थालेको छ । यथार्थमा के हो ? यदि हो भने यो कमजोरीका विभिन्न पक्ष के हुन् ? यी कमजोरीलाई हामीले किन नियन्त्रण गर्न सकेका छैनौं ? यस्ता प्रशनहरूबारे विचार गरौं ।

वैचारिक दृष्टिले राप्रपा निरन्तरतासहितको गतिशीलता (संवर्द्धनवाद) को अवधारणा बोकेको दल हो । सामान्यतया निरन्तरता र गतिशीलता परस्पर विरोधी शब्दका रूपमा देखा पर्छन् ।

केही दिनअगाडिको कुरा हो । नेपाल सरकारका उच्चपदस्थ केही व्यक्तिसहित एउटा सानो जमघटमा हामी छलफल गर्दै थियौं । विषय थियो- देशमा शिक्षाको गुणस्तर किन सुध्रिन सकेन ? अचानक एक महानुभावले भन्नुभयो, ‘हेर्नुस्, आफ्ना त दुई छोरा छन् । एउटालाई काठमाडौंको राम्रो स्कुलमा महिनाको ३० हजार तिरेर पढाइ दश जोड दुई पास गरेपछि अस्ट्रेलिया पठाइदिएँ ।

भनिन्छ, संसारमा एउटै मात्रै तत्त्व स्थिर छ र त्यो हो— परिर्वतन । हरेक चीज जन्मिदै पनि छ र योसँगै निरन्तर परिर्वतन र मृत्युको शृंखला पनि पछि लागेको छ । यथार्थताको यो अनुभूति आजभन्दा २५०० वर्षभन्दा अगाडि बुद्धमा थियो । त्यस्तै यो संसारमा कुनै पनि तत्त्व एक्लो रहन सक्दैन, यो अन्य तत्त्वसँग गहिरो अन्तरसम्बन्धमा जेलिएको हुन्छ भन्ने पनि बौद्ध चिन्तनको एक प्रमुख अंग हो ।

आर्थिक विकासका क्रममा सामान्यतया अर्थतन्त्रको संरचनामा व्यापक परिवर्तन हुन्छ । राष्ट्रिय उत्पादनमा कृषिको योगदान घटेर जान्छ भने, गैरकृषि क्षेत्रमा विशेषतः उद्योगको योगदान वृद्धि हुन्छ । यसबाट सेवा, यातायात, घरजग्गा तथा अन्य आधारशिला निर्माणका क्षेत्रमा बढोत्तरी देख्न पाइन्छ ।

केही दिनअगाडि जुम्लाका मेरा नजिकका मित्र बिर्खबहादुर कठायतसँग भेट भयो । बिर्खजी राप्रपा जुम्लाका नेता मात्र नभएर स्याउ खेती गर्ने किसान पनि हुन् । उनले ३ सय बोट स्याउ लगाएका छन् । स्वभावतः मैले सोधें, ‘यसपालि स्याउ खेतीबाट राम्रै फाइदा भयो होला । स्याउको मूल्य पनि एकदमै बढेको छ ।’ यो सुनेपछि उनले निराश स्वरमा भने, ‘हामी स्याउ किसानहरूका लागि स्याउ नफले पनि दुःख, फले पनि दुःख ।’