अहिले जताततै भूराजनीतिको असरको बहस चलेको छ । विश्वमा कुनै राजनीतिक घटना हुनासाथ त्यसलाई भूराजनीतिमा जोड्ने गरिन्छ । आखिर यो भूराजनीति भनेको के हो र यदि यसको बढ्दो प्रभाव भए कसरी राष्ट्रहरू टिक्छन् वा सन्तुलित व्यवहार गर्न सक्छन् ? के भूराजनीति सर्वव्यापी प्रभाव पार्ने खालको हुन्छ ?
रामचन्द्र पौडेल राष्ट्रपति भएका दिन धेरै सञ्चारकर्मी साथीहरूले राष्ट्रपतिको अबको भूमिका कस्तो होला भन्ने चासो राखी प्रश्न गरे र मैले पनि आफ्नो छोटो विचार प्रस्तुत गर्ने सिलसिलामा अधैर्य नभई केही समय पर्खन आग्रह गरें ।
राजनीति, पैसा र यौनबाट मानिसले हतपत मुक्ति पाउँदैन । तृष्णा मेटाउन धेरै ठूलो त्याग र दृढ संकल्प चाहिने रहेछ । शक्ति र लोकप्रियताको चुचुरोमा पुगिसकेका, मलेसियाका भूतपूर्व प्रधानमन्त्री मोहम्मद महाथिरले ९७ वर्षको उमेरमा संसदीय चुनाव लड्दा आफ्नो जमानतसम्म गुमाए ।
हालैको चियागफमा एक मित्रले दिक्क मान्दै भने, ‘गत आठ महिनादेखि गठबन्धनको कुरा र कामबाहेक अरू सुनिएको या देखिएको छैन ।’ यस भनाइले म एक छिन गम्भीर भएँ । नेपालमा अब राजनीतिक गठबन्धनबाहेक अरू एजेन्डाले महत्त्व नपाउने भए भन्ने लाग्यो । आफ्नै छिमेकी भारतमा ७ प्रतिशतभन्दा माथिको आर्थिक वृद्धि भइरहेको विश्व बैंक र अन्य अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूले बताइरहँदा र नेपाल भने आर्थिक रूपमा अघि बढ्न नसकेको देख्ता यहाँ अब विकासले फड्को मार्ला भन्ने आशा मर्न थालेको छ ।
माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ ले आउने चुनावपछि प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी राष्ट्रपतीय प्रणालीका लागि संघर्ष गर्ने घोषणा गर्नुभएको छ । संविधानसभाको चुनावअघि पनि उहाँको त्यतिखेरको दल एकीकृत माओवादीले यस्तै अभियान चलाएको थियो ।
राजनीतिक स्थायित्वका नाममा गरिएका प्रयोग असफल हुँदा रहेछन् भन्ने उदाहरण अनेक छन् । स्थायित्वले समृद्धि दिने र त्यसका लागि जसरी पनि सरकार स्थायी, विश्वासिलो र दरिलो हुनुपर्ने मान्यताका साथ कम्युनिस्ट एकताका लागि करिब दुईतिहाइको कम्युनिस्ट सरकार पनि बन्यो । तर न त राजनीतिक अनिश्चितता सकियो न एकता कायम भयो । यो थियो तीन वर्ष चलेको ओली नेतृत्वको सरकारको सन्दर्भ ।
मानिसलाई क्षयरोग लागेसरह राजनीतिमा पनि क्षयीकरण हुन्छ । शक्तिको क्षयीकरण सम्बन्धी व्याख्या सधैं हुने गरेको छ । राजनीतिमा क्षयीकरण कसरी हुन्छ त ? दिशाविहीनतासँगै राजनीतिमा क्षयीकरणको सुरुआत हुन्छ । मुद्दा ओझेलमा पर्ने अनि दल र सरकारका सबै संरचना गल्दै जाने हुन्छ, मान्छेको शरीर गतिहीन भएसरह । अनि सम्पूर्ण उद्देश्य हराई कोरा शासन गर्ने परिपाटी बस्छ जुन क्षणिक हुन्छ ।
एक्काइस वर्षपहिले प्रकाशित क्याथरिन फ्र्यांंकको ‘इन्दिरा : द लाइफ अफ इन्दिरा नेहरू गान्धी’ कोभिड महामारीका डरले घर बस्ता फेरि एकपल्ट पढ्न मन लाग्यो । यसको मुख्य कारण समाज रूपान्तरणको प्रयास गर्ने नेताबारे जान्ने उत्सुकता हो । इन्दिरा गान्धी असाधारण नेतृत्व भएकी महिला भएकामा कसैले नकार्ने ठाउँ छैन तर उनलाई शक्ति आर्जनका लागि जस्तोसुकै निर्णय लिने एक अति आत्मकेन्द्रित राजनीतिज्ञका रूपमा पनि धेरैले लिन्छन् ।
नेपाली कांग्रेसको महाधिवेशनबाट नयाँ नेतृत्व, दलको भावी कार्यक्रम, प्रतिबद्धता र राजनीतिक स्थिरताको अपेक्षा गरिनु स्वाभाविकै हो । चुनावी राजनीतिमा यस दलको उतारचढाव जेजस्तो रहे पनि लोकतन्त्रको केन्द्रबिन्दुमा रहने यसको औचित्यमा अविश्वास गर्न सकिँदैन । यसका एजेन्डा र पछि ती एजेन्डालाई सुदृढ गर्ने कामका लागि पनि लोकतन्त्रमा विश्वास गर्ने जनताले नेपाली कांग्रेसतिरै हेरिरहेका हुन्छन् ।
