बाराकोट उज्यालो छैन पणका छायाले

गत असोज १६ र १७ मा बझाङको तलकोट (यो पंक्तिकारको जन्मभूमि) केन्द्रबिन्दु बनाएर गएको ६.४ रेक्टर स्केलको भूकम्पको कहर कम हुन नपाउँदै जाजरकोट र रुकुम पश्चिममा भूकम्प जानु संयोग र नियति मात्र मान्न सकिँदैन । दिनमा गएकाले बझाङ जिल्लामा सुक्खा पहिरोमा परी एक महिलाको मात्र ज्यान गयो, थप मानवीय क्षति हुन पाएन । तर, जिल्लाका झन्डै १२ हजार घर बस्नलायक रहेनन् । विशेष गरी दलित बस्तीहरू यसको मारमा परे । थलारामा दलित बस्तीका मानिस अहिले पनि पालमुनि रात बिताइरहेका छन् ।

देउडा गीतको सिर्जनशील भूमि जाजरकोटमा अझ ठूलो भूकम्प जाँदा पंक्तिकार आफैं देउडा गायक रहेकाले दुःख लाग्नु स्वाभाविकै हो । २०४५ सालताका जाजरकोट जिल्लाका गायक शेरबहादुर अधिकारी र यो पंक्तिकारले माथि उल्लिखित देउडा गीत रेडियो नेपालमा गाएका थियौं । हामी दुवैले ‘कठैदैन’ नामक गीति क्यासेट पनि बजारमा ल्यायौं । अहिले शेरबहादुरजी यो लोकमा हुनुहुन्न, तीन वर्षपहिला कोरोनाका कारण उहाँको निधन भयो । तर, गीतले बाराकोट, रामीडाँडा र उहाँको याद दिलाइरहेको छ ।

बाराकोट उज्यालो छैन पणका छायाले

मौरी घुम्छ रसका थोपा म घुम्छु मायाले

शेरबहादुरजी र यो पंक्तिकारले गाएको उपर्युक्त देउडा गीतले इतिहासलाई ब्युँझायो । भीर र चट्टानले सूर्यका किरण छेकेकाले बाराकोटमा छाइलो पर्‍यो । तर, अहिले भूकम्पका कारण त्यो ठाउँका मृतकहरूका घरमा छाइलो पर्‍यो । कस्तो दुःखद संयोग ! भेरी नदीले छुट्याएका यी बझाङ र जाजरकोटका मौलिक भाकाहरू धेरै गायकगायिकाले रेडियो नेपालमा स्वराङ्कन गरेका छन् । चन्द्रकला शाह, मधुबाबु थापा, प्रेमदीप गिरी, मधुकर शाह, अरुणकुमार शाह, शेरबहादुर अधिकारीसहित पंक्तिकारले पनि त्यस ठाउँका कर्णप्रिय भाकाहरू देउडा, पैसेरु, टप्पा गाउँदाका दिनहरू अब सम्झनामा सीमित छन् । क्यासेटको जमाना हरायो । ती कर्णप्रिय लोकभाकाहरू रेडियो नेपालको पुस्तकालयमा सुरक्षित होलान् भन्ने आशा मात्र राख्न सकिन्छ ।

देउडा गीत संकलनका क्रममा र क्यासेट बिक्री गर्ने उद्देश्यले पनि २०४९ भदौमा म जहाजमा नेपालगन्जबाट चौरजहारी विमानस्थल पुगें । दुई घण्टाको पैदल यात्रापछि भेरी नदीको तीरमा रहेको सानो बजार मटेलामा बास बसें । वर्षामास, भेरी नदीको जवानीको जोसले तर्सायो । नदी माथिको त्यस बेलाको पुरानो पुल तरेर एक रात मटेला बजारमा बिताउँदा उडुस मेरा साथी बनेका थिए ।

भोलिपल्ट मटेलाबाट भरियाका साथ तीन घण्टा तेर्सैतेर्सो उकालो हिँडेपछि रमणीय सदरमुकाम खलंगा पुगें । त्यहाँ तीन दिनको बसाइपछि गायक शेरबहादुरजीको जन्मस्थल पजारुतिर प्रस्थान गरें । चार घण्टाको पैदल यात्रापछि उहाँ भेट गर्न आउने खबरले बीच बाटोमा एक जनाको घरमा रात बिताएँ । भोलिपल्ट उहाँ आउनुभयो । बेलुका सदरमुकाम पुगेपछि रातभर गीत गाएर रैवार साटासाट गर्‍यौं । थप दुई दिनको बसाइमा खलंगा बजार संगीतमय बन्यो । होटलवाली बहिनीले त तीन दिनको खानाको पैसा पनि लिइनन् ।

अहिले सञ्चारमाध्यममा भूकम्पका कारण मानिसहरूका घर भत्केको, पालमुनि रात बिताइरहेको, राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, उपप्रधानमन्त्री, मन्त्री, विभिन्न संघसंस्थाका प्रतिनिधि र सञ्चारकर्मीहरूले पीडितको गतिविधि बुझ्न बाक्लो उपस्थिति जनाइरहेको देख्दा पीडित पक्षलाई बाँच्ने आशा जागेको हुनुपर्छ ।

कर्णाली, सेती, महाकाली र भेरी नदी चार दिदीबहिनीजस्तै लाग्छन् । हुम्ला जिल्लाको उत्तरी सिमानाबाट बग्दै आएको कर्णालीले भेरी नदीलाई तराईमा भेट्छ । भेरी नदी सुसाएको बखत कर्णाली हामफालेर बग्ने गर्छ । कवि–कलाकारहरूले प्रकृतिको भाषा बुझ्ने गर्छन् । त्यही भएर महाकाली, सेती, कर्णाली र भेरी नदीका जिल्लाका लोकगीतहरू जीवन्त छन् । गाउने तरिका फरक भए पनि गीतको भावार्थ एउटै छ ।

कला र गीत–संगीतले सिँगारिएका सुदूरपश्चिम र कर्णाली प्रदेशमा मात्र एक महिनाको अन्तरालमा विनाशकारी भूकम्प जानुलाई नियति भन्ने कि प्राकृतिक दशा ? प्रश्न अनुत्तरित छ । देशमै सबैभन्दा पछाडि परेका कर्णाली र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा अन्य भूभागमा भन्दा धेरै प्राकृतिक विपत्ति परेर पटकपटक नागरिकहरूको मृत्यु हुनुलाई सामान्य मान्न सकिन्न । मर्ने त गएगए, बाँच्नेका चहराइरहेका घाउहरूमा सरकारले तत्कालै मल्हमपट्टी लगाओस् ।