समृद्धि सम्भव छ हाम्रै पालामा ।’ आफ्नो भविष्यप्रति आशावादी हुने जोकोहीले पनि विभिन्न फोरममा यो भनाइ व्यक्त गरेको सुन्न पाइन्छ । ‘समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली’ १५ औं पञ्चवर्षीय योजनाले राष्ट्रिय आकांक्षाका रूपमा परिभाषित गरेर अघि बढाएको मूल विषयवस्तु हो । १६ औं पञ्चवर्षीय योजना (२०८१/८२– ०८५/८६) को अवधारणापत्रमा यसै विषयलाई केही परिमार्जनसहित ‘सुशासन, सामाजिक न्याय र समृद्धि’ भन्ने नारालाई अघि सारिएको छ ।
नेपालको जनसांख्यिक संरचनामा व्यापक बदलाव आइरहेको छ, जसले देशको सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक क्षेत्रमा प्रत्यक्ष प्रभाव पारेको छ । भौगोलिक, उमेरगत, प्रजनन दरको रूपान्तरणलगायत जनसंख्याको संरचनामा बदलावका कारक हुन् ।नेपालको जनसंख्यामा केही दशकअघिसम्म बालबालिका (०–१४ वर्ष उमेर समूह) को प्रधानता थियो भने अहिले त्यो अवस्था बदलिएर सक्रिय उमेर समूह (१५–५९ वर्ष) को प्रधानता छ । यो सकारात्मक पक्ष हो ।
पहाडबाट तराई बसाइँ सर्ने प्रचलन वर्षौं पुरानो हो । निरन्तर भइरहेको यो मानव चहलपहलका असर र प्रभावबारे हालसम्म राष्ट्रिय मञ्चहरूमा खास चर्चा भएको पनि थिएन । राजनीतिक दलहरूले त यो विषयलाई एजेन्डा बनाउने कुरै थिएन । तर, हालै नेकपा एमालेले मध्यपहाडको १९ दिने यात्रा गरेपछि त्यस क्षेत्रको विगत, वर्तमान र भविष्यबारे अनेक कोणबाट व्याख्या र विश्लेषण हुन थालेका छन् ।
नेपालमा जनगणनाको १२ औं शृंखला समाप्त भएको डेढ वर्ष भयो । २०७८ जेठ २५ देखि असार ८ सम्म हुनुपर्ने जनगणना कोरोना महामारीका कारण २०७८ कात्तिक २५ देखि मंसिर ९ सम्म भएको थियो । यो जनगणनाको प्रारम्भिक नतिजा २०७८ माघमा प्रकाशित भयो । अन्तिम नतिजा २०७९ चैतमा मात्र प्रकाशित भयो । विभिन्न क्लस्टरमा अहिले पनि जनगणनाका प्रतिवेदनहरू सावर्जनिक हुने क्रम जारी नै छ ।
