पकेट क्षेत्रबाटै दूध प्रतिलिटर ५५ रुपैयाँमा किनेर १०० मा बिक्री

बजारमा प्रतिलिटर दूधको मूल्य १०० रुपैयाँ भए पनि आफैंले लगेर बिक्री गर्न सक्ने सम्भावना नरहेपछि उनी लिटरमा ३० देखि ३५ रुपैयाँ कम मूल्यमा दूध बेच्दै आएका छन् ।

यस्तै दार्मा गाउँपालिका–५ का अर्का किसान ६५ वर्षीय हीरालाल खत्रीले दुई भैंसी पालेर दैनिक बिहान ७ र बेलुकी ४ लिटर दूध बेच्छन् । मनबहादुरजस्तै उनी पनि प्रतिलिटर फ्याटका आधारमा स्थानीय सहकारीलाई ५० देखि ५८ रुपैयाँसम्ममा नै दूध बिक्री गर्छन् ।

दार्मा गाउँपालिका–५ ढाकाडाम र १ दार्माकोट दूध उत्पादनको पकेट क्षेत्र हो । यहाँका २ हजार बढी किसानले घरघरमा परम्परागत रूपमै र केहीले व्यावसायिक रूपमा फर्म दर्ता गरेर भैंसीपालन गरी दूध उत्पादन गर्दै आएका छन् । पछिल्लो समयमा बजारमा प्रतिलिटर दूध १०० मा बिक्री हुँदै आए पनि किसान भने ५५ देखि ५८ रुपैयाँ प्रतिलिटरमा बेच्न बाध्य छन् ।

प्रत्येक वर्ष ३ लाख लिटरभन्दा बढी दूध उत्पादन गर्दै आएका दार्माका किसान बिचौलियाको भूमिका निर्वाह गर्दै आएका स्थानीय सहकारीको भर पर्दा ५५ रुपैयाँ लिटरमा दूध बिक्री गर्न बाध्य हुँदै आएका हुन् । किसानले उत्पादन गरेको दूध ५५ रुपैयाँमा सहकारीले खरिद गरेर डेरीवालालाई ७० मा बिक्री गर्दै आएका छन् । डेरीले उपभोक्तालाई १०० रुपैयाँमा बिक्री गर्दै आएको छ ।

वर्षौंदेखि भैंसीपालन गरेर दूध बिक्री गर्दै आएका किसान भाउ नपाउँदा पहिलाकै अवस्थामा छन् । उनीहरूलाई दुई छाक खर्च जुटाउन सकस हुने गरेको छ भने बिचौलियाको भूमिका निर्वाह गर्दै आएका सहकारीले थोरै मिहिनेतमा बढी लाभ लिइरहेको किसानहरूको गुनासो छ ।

दार्मा–५ अधेरीखोलाकी किसान पवित्रा केसी पशुपालनको लगानी र मिहिनेत अनुसार आफूहरूले दूधको मूल्य पाउन नसकेको बताउँछिन् । ‘बाहिरका खरिदकर्ता गाउँमा आउँदैनन् । हामीसँग बाहिर लगेर बिक्री गर्ने सामर्थ्य छैन । बाध्य भएर सहकारीलाई बिक्री गर्न बाध्य छौं,’ उनले भनिन्, ‘प्रतिलिटर ५० देखि ५८ मा बिक्री गर्दा अहिले परिवार पाल्न गाह्रो हुने गरेको छ । दूध बिक्री गरेको रकमबाट नुन, तेल किन्नेभन्दा अरू केही भएको छैन ।’ स्थानीय र प्रदेश सरकारले प्रतिलिटर ८ रुपैयाँ अनुदान दिए पनि खासै राहत नभएको उनको भनाइ छ ।

नजिकै बजार नभएको र पहिलाजस्तो डेरीवालाले सिधै आएर लिन छाडेपछि किसान सस्तोमा स्थानीय सहकारीलाई दूध बिक्री गर्न बाध्य भएको दार्मा गाउँपालिका सल्यानका पशु शाखा प्राविधिक समिर न्यौपानेले बताए । किसानबाट ५० देखि ५८ रुपैयाँमा खरिद गरेर सहकारीले डेरीवालाई ७० रुपैयाँमा बिक्री गर्दै आएको उनले बताए । पालिका र पशु अस्पताल तथा पशु सेवा कार्यालयले बजार व्यवस्थापनमा ध्यान दिन नसकेको उनको गुनासो छ ।

आगरनेटास्थित रहेको साना सहकारी संस्थाका अध्यक्ष सुरेन्द्रप्रकाश केसीले किसानले उत्पादन गरेका दूध त्यत्तिकै खेर जान थालेपछि बिक्री वितरणमा सहजीकरणका लागि दूध खरिद गरेर डेरीलाई बिक्री गर्दै आएको बताए । फ्याटका आधारमा किसानबाट दूध किन्ने गरेको र प्रतिलिटर ५० देखि ५८ सम्म पर्ने गरेको उनले बताए । प्रत्येक वर्ष २ लाख लिटर दूध सहकारीले खरिद गरेर डेरीलाई उपलब्ध गराउँदै आएको र उक्त दूध जिल्लाको सदरमुकाम खलंगा र श्रीनगरमा खपत हुने उनको भनाइ छ ।

पशु अस्पताल तथा पशु सेवा कार्यालय सल्यानका सूचना अधिकारी वीरेन्द्र केसीले दार्मामा उत्पादन भएको सबै दूध खपत हुन सक्ने नजिकै बजार नभएकाले पनि किसानहरूले उचित मूल्य पाउन नसकेको बताए । जिल्लामा वर्षभरि १९ हजार मेट्रिक टनभन्दा बढी दूध उत्पादन हुने गरेकामा दार्मामा मात्र ३ लाख लिटरभन्दा बढी हुने गरेको उनले बताए । उत्पादित दूध अधिकांश जिल्लाभित्रकै बजारमा खपत हुँदै आएको उनको भनाइ छ ।