पहाडी साँघुरा सडक । त्यसैमा बस अड्याइँदा अरू सवारी आउजाउमा गाह्रो पर्छ । दुईवटा बसपार्क हुँदा पनि खोटाङमा गाडी भने सडक किनारामै पार्किङ हुने गरेको छ । दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगरपालिकाको व्यापारिक केन्द्र दिक्तेलमा यस्तो भइरहेको हो ।
‘पुस्तौँ–पुस्तादेखि बसेको हामी,’ रभुवाकी आइती माझीले भनिन्, ‘हामीलाई बसाई सराउँछन् रे भनेर सुन्न आएको ।’ दूधकोशीमा निर्माण हुने जलविद्युत आयोजनाका कारण विस्थापित हुनुपर्ने चिन्ताले आइतीजस्तै धेरैलाई सताएको थियो । तर, जब उर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाइ मन्त्री वर्षमान पुनले स्थानीयको चित्त बुझाएर मुआब्जा दिने वचन दिए, अनि मात्र उनीहरू खुसी भए ।
किराँती संस्कार, संस्कृति र जीवनशैलीमा आधारित छ, मुन्धुम । किराँतीहरूले यसलाई मौलिक ज्ञान मान्छन् । यसका आधारमा जन्मदेखि मृत्युसम्मका क्रियाकलाप गर्छन् । यसैअन्तर्गत खोटाङ, सोलुखुम्बु, भोजपुर र संखुवासभालाई आधार बनाएर ‘मुन्धुम ट्रेल’ पदमार्ग बनाइएको छ ।
मध्यपहाडी लोकमार्गको निर्माणाधीन म्याङलुङ–संक्रान्ति खण्डका दुई खोलामा ठेकेदारले निर्धारित समयमा पुल निर्माण सकेका छैनन् । यसले गर्दा दुई गाउँपालिकाबासीलाई सदरमुकाम आउजाउ गर्न समस्या भएको छ ।
जिल्लाका किसानले किवी खेती विस्तार गर्न थालेका छन् । केपिलासगढी, दिक्तेल रूपाकोट मझुवागढी र साकेला गाउँपालिकाका किसानले बहुगुणी र महँगो किवी फलको खेती विस्तार गरेका हुन् ।
गाउँमा उत्पादन हुने धान, मकै, कोदो स्थानीयको गुजाराको मुख्य स्रोत हो । बजारसम्मको पहुँच नहुँदा आयस्रोतको मेसो नै छैन । खेतलापात र पशुचौपाया बिक्रीबाट हुने आम्दानीले भरथेग छ । त्यो पनि अनेक रोगले चौपाया मर्ने भय छँदैछ ।
तिहारलगत्तै जिल्लाको उत्तरी कोपिलागढी गाउँपालिकामा भीर मौरीको मह सिकार सुरु हुन्छ । वडा नम्बर १ फेदी र ७ सुंदेलमा भीर मौरीको मह निकाल्नेहरुको घुइँचो लाग्छ ।
हलेसी महादेवस्थानमा दसैं सकिएलगत्तै धार्मिक पर्यटकको चहलपहल सुरु भएको छ । यहाँ सडक सहज भएपछि निजी तथा गाडी रिजर्भ गरेर स्वदेशी तथा बाह्य मुलुकबाट आउने पर्यटकको भीड बढ्न सुरु भएको हो ।
