चीन : नवीकरणीय ऊर्जामा लगानी बढाउँदै, कोइलाप्रतिको मोह पनि उस्तै

जलवायु परिवर्तनका प्रभावहरू ठूला–ठूला हुन सक्छन् । सन् २००६ मा चीनको उत्सर्जनले अमेरिकालाई उछिनेसँगै विश्वव्यापी हिस्सा बढेर झन्डै एकतिहाइ पुगेको थियो । जनसंख्याको भिन्नतालाई संज्ञानमा लिएर हिसाब लगाउँदा पनि उत्सर्जनको संख्या ठूलो थियो । चीन सरकारद्वारा हालै सार्वजनिक तथ्यांकका साथै ऊर्जा विश्लेषकहरूको रिपोर्टका अनुसार चीनको उत्सर्जनमा उल्लेखनीय कमी नआउने देखिए पनि त्यो वृद्धि नहुने संकेत प्राप्त भएको छ । यसलाई पनि ठूलो सफलताका रूपमा हेरिएको छ । चीनका राष्ट्रपति सी चिनफिङले २०३० सम्ममा उक्त अवस्थामा पुग्ने वाचा गरेका थिए ।

चीनले हरित गृह ग्यासको उत्सर्जन कम गर्न बिजुली उत्पादनमा सबैभन्दा ठूलो परिवर्तन गरेको छ । छोटकरीमा भन्नुपर्दा चीनमा नवीकरणीय स्रोतहरूले कोइलालाई प्रतिस्थापन गर्दै छन् । कोइला सबैभन्दा बढी प्रदूषण फैलाउनले जीवाश्म इन्धन हो । चीनले गत वर्ष मात्रै अमेरिकाले हालसम्म स्थापना गरेको भन्दा धेरै सौर्य प्यानलहरू स्थापना गरेको थियो । र, तीमध्ये अधिकांशलाई चीनले आफ्नो बिजुली ग्रिडमा जोडेको थियो ।

ग्लोबल इनर्जी मनिटरले गत साता सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनअनुसार अहिले विश्वमा निर्माणाधीन ठूला वायु र सौर्य प्लान्टहरूमध्ये लगभग दुईतिहाइ चीनमा छन् । यो अमेरिकामा योजना गरिएको वायु र सौर्य क्षमताभन्दा आठ गुणा बढी हो । गत मे महिनामा चीनले कोइलाबाट ५३ प्रतिशत बिजुली उत्पादन गरेको थियो । चीन सरकारले दशकहरू अघि ऊर्जाको तथ्यांक प्रकाशित गर्न थालेयताको यो सबैभन्दा कम हो । ऊर्जा र स्वच्छ वायुमा अनुसन्धान केन्द्रका चीन विश्लेषक बेलिन्डा स्केपका अनुसार यो तथ्यांकले चीनले हरितगृह ग्यासको उत्सर्जनको शिखर पार गरेको रूपमा पनि बुझ्न सकिन्छ ।

यद्यपि, केही पर्यवेक्षकहरूका अनुसार चीनको वर्तमान अवस्थालाई ‘शिखर’ शब्द प्रयोग गर्नु गलत हुन्छ । ‘हामीले करिब एक दशकदेखि शिखरमा छ कि छैन भनेर कुरा गरिरहेका छौं,’ एसिया सोसाइटी पोलिसी इन्स्टिच्युटस्थित चाइना क्लाइमेट हबका निर्देशक ली सुओले भने । लीका अनुसार चीनको उत्सर्जन पठार हुने सम्भावना भने बढी छ । उनका अनुसार विद्युत् उत्पादनमा कोइलालाई नवीकरणीय ऊर्जाले प्रतिस्थापन गरेका कारण यो सम्भव भएको हो । यसका साथै अन्य कारकहरूमा चीनको घरजग्गा व्यापारमा देखिएको संकट र कोरोना महामारीपछि सुस्ताएको अर्थतन्त्रका कारण समग्रमा ऊर्जाको खपत नै पनि घटेको छ । यसका कारण पनि उत्सर्जनको तथ्यांक स्थिर भएको हुन सक्छ र केवल अस्थायी पनि हुन सक्छ ।

‘यदि हामीले विगत दुई दशकको चीनको उत्सर्जन परिमाण हेर्‍यौं भने घर तथा ठूला पूर्वाधारहरूको निर्माण तीव्र गतिमा भइरहेको थियो र त्यसका लागि आवश्यक सामग्रीहरूको आपूर्ति शृंखला नै सबै उत्सर्जनको एकतिहाइ हुन जान्छ,’ उनले भने, ‘त्यो घटेको छ ।’ उनका अनुसार हाल भएका नीतिगत परिवर्तनबाट भने थप भरपर्दो संकेतहरू प्राप्त भएका छन् । विशेष गरेर कोइला प्रयोग गर्ने ब्लास्ट फर्नेसहरू सञ्चालन गर्ने स्टिल कारखानाहरूका लागि अनुमतिमा लगाइएका नयाँ प्रतिबन्धले दूरगामी प्रभाव पार्न सक्छन् । विद्युतीय सवारीसाधनको उत्पादनमा ठूलो वृद्धिले पनि तेलको माग घटाएको छ ।

तर, अन्ततः चीनले कोइलाबाट हुने बिजुली उत्पादनलाई कति चाँडो विस्थापित गर्न सक्छ भन्नेले नै उत्सर्जन प्रक्षेपणमा कति कमी आउँछ भन्ने यकिन हुन्छ । कोइलाको प्रयोग घट्दै गए पनि चीनले ऊर्जाको स्रोतका रूपमा यसमा लगानी भने गरी नै रहेको छ । गत वर्ष मात्रै विश्वमा सञ्चालनमा आएका नयाँ कोइलाखानीहरूको दुईतिहाइ हिस्सा चीनले मात्रै ओगटेको थियो । २०२३ मा, आठ वर्षयताकै उच्च संख्यामा चीनमा नयाँ कोइला–प्लान्टहरू निर्माण भए । यदि चीनले प्रस्ताव गरेका अन्य सबै पनि निर्माण गर्ने हो भने यसले आफ्नो हालको सञ्चालनमा रहेकाको एकतिहाइ बराबर थप्नेछ । आज, चीनले विश्वको कोइलाको खपतको लगभग ६० प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ ।

चीनले कोइलाखानीमा वायु र सौर्य उत्पादन घटेमा विकल्प प्रदान गर्नका लागि लगानी गरेको हो । यसका साथै चीनले ‘पम्प्ड हाइड्रो’ जलविद्युत्मा पनि ठूलो लगानी गरिरहेको छ । पम्प्ड हाइड्रो भनेको बिजुलीको माग कम भएको समयमा जलाशयमा पानी पम्प गरेर भण्डारण गर्ने र माग बढेमा थप बिजुली उत्पादन गर्ने विधि हो । ती प्रणालीहरूले ऊर्जाको माग उच्च भएको समयमा कोइला ऊर्जाको माग घटाउन मद्दत गर्न सक्छ । चिनियाँ उद्योगमा तेल र ग्यास पनि ऊर्जा स्रोतका रूपमा प्रयोग गरिन्छ । लीका अनुसार चीनमा पेट्रोकेमिकलको उत्पादनका साथै त्यसको आयात दुवै बढिरहेको छ । तर, चीनको उत्सर्जन प्रक्षेपणमा निर्णायक कारक कोइलाको प्रयोगमा गिरावट भएमा सम्भव हुनेछ ।

स्वच्छ प्रविधिमा चिनियाँ लगानी

२०२३ मा चीनको स्वच्छ ऊर्जा लगानीको मुख्य केन्द्रबिन्दु सौर्य ऊर्जाका साथै सोलार प्यानल, विद्युतीय गाडी र ब्याट्रीहरूको उत्पादन रहेको थियो । चीनको घरजग्गा क्षेत्र लगातार दोस्रो वर्ष संकुचित भएपछि स्वच्छ ऊर्जा लगानीमा वृद्धि भएको हो । यो परिवर्तनले स्वच्छ–ऊर्जा उद्योगलाई चीनको ऊर्जा र जलवायु प्रयासका साथै फराकिलो आर्थिक र औद्योगिक नीतिको प्रमुख भागका रूपमा राखेको छ । यद्यपि, चीनको लगानीमा आधारित आर्थिक मोडेलमा स्वच्छ ऊर्जामा लगानी अनिश्चितकालसम्म जारी रहन सक्दैन । तर, यी नयाँ उद्योगहरूको बढ्दो महत्त्वले विश्वव्यापी रूपमा नै चीनलाई स्वच्छ ऊर्जा प्रविधिमा महत्त्वपूर्ण आर्थिक भूमिका खेल्ने अवसर प्रदान गर्छ ।

तैपनि यसले विदेशी नीति निर्माताहरूका लागि आफ्नै जलवायु रणनीतिलाई घरेलु औद्योगिक वृद्धिसँग जोड्ने प्रयासमा प्रश्न खडा गर्छ । चीनको स्वच्छ ऊर्जा लगानी वृद्धिले गर्दा २०२३ मा देशको समग्र अर्थतन्त्रमा नै वृद्धिका लागि जिम्मेवार छ । चीनले २०२३ मा स्वच्छ ऊर्जा क्षेत्रमा ६.३ ट्रिलियन युआन (करिब ८९० बिलियन अमेरिकी डलर) लगानी गरेको अनुमान गरिएको छ । २०२२ मा गरिएको ४.६ ट्रिलियन युआन लगानीको तुलनामा यो ४० प्रतिशतको वृद्धि गरेको थियो । स्वच्छ ऊर्जाले २०२३ मा चीनको अचल सम्पत्तिमा भएको ठूलो लगानीको १३ प्रतिशत ओगटेको छ, जुन अघिल्लो वर्ष जम्मा ९ प्रतिशत थियो । समग्रमा २०२३ मा चिनियाँ लगानी १.५ ट्रिलियन युआनले मात्र बढेको विश्लेषणले देखाउँछ । त्यसमा स्वच्छ ऊर्जाले सबै वृद्धिमा योगदान गरेको छ । जबकि घरजग्गा जस्ता क्षेत्रमा लगानी घटेको छ ।

चीनको समग्र आर्थिक वृद्धिमा स्वच्छ ऊर्जा पनि शीर्ष योगदानकर्ता रहेको छ । जसले सबै क्षेत्रहरूमा कुल ग्राहस्थ्य उत्पादनमा वार्षिक वृद्धिको ४० प्रतिशत योगदान गरेको छ । वस्तु र सेवाहरूको मूल्यसहित, स्वच्छ ऊर्जा क्षेत्रले २०२३ मा चीनको अर्थतन्त्रमा अनुमानित ११.४ ट्रिलियन युआन (करिब १.६ ट्रिलियन अमेरिकी डलर) योगदान गरेको थियो । जुन वार्षिक रूपमा ३० प्रतिशतले बढेको हो । यसको मतलब स्वच्छ ऊर्जाले २०२३ मा चीनको जीडीपीको ९.० प्रतिशत ओगटेको थियो, जुन २०२२ मा ७.२ प्रतिशत मात्रै थियो ।

२०२३ मा चीनको आर्थिक वृद्धिमा स्वच्छ ऊर्जा क्षेत्रको योगदान नभएको भएमा चीनको जीडीपी ५.२ प्रतिशतको सट्टामा ३.० प्रतिशतले मात्रै बढ्ने थियो । यसले देशको आर्थिक सम्भावनामाथि चिन्ता बढेको समयमा, घरजग्गाको व्यापार संकटमा परेका बेला र घट्दो जनसंख्याको बीचमा सरकारी वृद्धि लक्ष्यहरू गुमाउने थियो । २०२३ मा वृद्धिलाई बढावा दिन स्वच्छ ऊर्जाले खेलेको प्रमुख भूमिकाका कारण अब यो चीनको आर्थिक र औद्योगिक विकासको मुख्य अंग बनेको छ । यसले चीनको जलवायु र ऊर्जा नीतिहरूका साथै आर्थिक र राजनीतिक सान्दर्भिकता बढाएर २०३० र २०६० का लागि ‘दोहोरो कार्बन’ लक्ष्य प्राप्तिलाई बलियो बनाउने सम्भावना छ ।

२०२३ मा चीनको स्वच्छ–प्रविधि अर्थतन्त्रको वृद्धिमा सौर्य ऊर्जाको सबैभन्दा ठूलो योगदान थियो । यसले नयाँ लगानी, वस्तु र सेवा गरेर संयुक्त रूपमा एक ट्रिलियन युआन बराबरको वृद्धि गरेको थियो । किनकि यसको मूल्य २०२२ मा १.५ ट्रिलियन युआनबाट बढेर २०२३ मा २.५ ट्रिलियन युआन पुगेको थियो । यो भनेको ६३ प्रतिशतको वार्षिक वृद्धि हो । चीनले वर्षौंदेखि सौर्य प्यानलको निर्माण र स्थापनामा प्रभुत्व जमाएको छ । तर २०२३ मा यो उद्योगको वृद्धि अभूतपूर्व थियो । संघीय सरकारको ‘पूरै वडामा सौर्य ऊर्जा वितरण’ र ‘स्वच्छ ऊर्जा आधार’ नामका दुई कार्यक्रमले सौर्य ऊर्जा स्थापनामा ठूलो योगदान दिएको छ ।

घरजग्गा क्षेत्रको व्यापारमा मन्दी आएका कारण त्यसको प्रतिक्रियामा केन्द्र सरकारले प्रयोगविहीन भएका जग्गाहरूमा सौर्य ऊर्जा उद्योगहरूको विकासलाई प्रोत्साहित गर्न २०२३ को सुरुमा नै नयाँ नीति ल्याएको थियो । यसैबीच, २०२३ को वसन्तमा वार्षिक विधायिकी बैठकहरूमा, १५ प्रदेशहरूले उनीहरूको सरकारी एजेन्डामा नै सौर्य ऊर्जा उद्योगको विकासलाई प्राथमिकता दिएका थिए । अनुमानित रूपमा २०२३ मा २०० गिगावाट सौर्य ऊर्जा थपिएको थियो । जुन २०२२ मा ८७ गिगावाट मात्रै थियो ।

२०२३ मा चीनले सौर्य ऊर्जा उत्पादन गर्ने वस्तुको निर्यातमा उल्लेख्य वृद्धि गरेको थियो । यसले वर्षको पहिलो १० महिनामा ५६ गिगावाट सोलार वेफर, ३२ गिगावाट सेल र १७८ गिगावाट मोड्युलहरू निर्यात गरेको थियो । जुन क्रमशः ९०, ७२ र ३४ प्रतिशतको वार्षिक वृद्धि हो । तर, लागत घटेका कारण यी सौर्य उत्पादनको निर्यात मूल्य तीन प्रतिशतले मात्रै बढेको छ । यसका साथै चीनले वायु ऊर्जामा पनि उल्लेख्य लगानी गरेको छ । चीनले २०२३ को पहिलो ११ महिनामा ४१ गिगावाट वायु ऊर्जा क्षमता स्थापना गरेको थियो । जुन वार्षिक रूपमा ८४ प्रतिशतले बढेको हो । चीन ग्यालेक्सी सेक्युरिटिजका अनुसार अघिल्लो वर्षको तुलनाका आधारमा २०२३ मा जमिनमा स्थापना गरिने वायु ऊर्जाका प्लान्टबाट ६ गिगावाट ऊर्जा प्राप्त भएको थियो ।

चीनले ‘न्यु थ्री’ का रूपमा सौर्य ऊर्जा, वायु ऊर्जा तथा विद्युतीय सवारीसाधनमा अत्यधिक लगानी बढाएको छ । विद्युतीय सवारीको उत्पादन २०२३ मा ३६ प्रतिशतले बढेको थियो । २०२३ मा ९.६ मिलियन युनिट विद्युतीय सवारी उत्पादन गरिएको थियो । जुन चीनमा उत्पादन हुने सबै सवारीसाधनको कुल ३२ प्रतिशत हो । चीनमा उत्पादन हुने विद्युतीय सवारीमध्ये ठूलो हिस्सा चीनमा नै बेचिन्छ । २०२० मा विद्युतीय सवारीसाधनको खरिदमा दिइएको अनुदान २०२२ मा समाप्त भए पनि त्यसको उपभोगमा गिरावट भने आएको छैन । चीनको ईभी बजार अत्यधिक प्रतिस्पर्धी छ । त्यहाँ कम्तीमा ९४ ब्रान्डका ३०० भन्दा बढी मोडेलहरू उपलब्ध छन् । घरेलु ब्रान्डहरूले ईभी बजारको ८१ प्रतिशत हिस्सा ओगटेका छन् । जसमा बीवाईडी, बुलिङ, चेरी, चाङगान र जीएसी शीर्ष उत्पादक हुन् ।

(एजेन्सीहरूको सहयोगमा)