अछाममा पुस ९ गतेदेखि प्रहरी, प्रशासन, जनप्रतिनिधि र स्थानीयको सक्रियतामा छाउगोठ भत्काउन थालियो । अभियान जिल्लाभर चलेपछि मंगलसेन नगरपालिका–८ की धनसरा खनाललाई लाग्यो– अब आफ्नो छाउगोठ पनि भत्काउनुपर्छ । स्थानीय जनप्रतिनिधि, प्रहरी पुग्नुअघि नै उनले गोठ भत्काउने निधो गरिन् । जब उनी भत्काउन लागिन्, त्यहीबेला गोठबाट सर्प निस्कियो ।
ढकारी गाउँपालिका–५ कि नैना साउद १९ वर्षमा २ सन्तानकी आमा भइसकिन् । १५ वर्षको हुँदा भागेर विवाह गरेकी उनी अहिले गर्भवती छिन् । ‘७ कक्षामा पढाइ छोडियो । परिवार नियोजनका साधनबारे जानकारी छैन,’ उनले भनिन् । मंगलसैन नगरपालिका–१३ की सावित्रा ढोली पनि १९ वर्षमा ३ सन्तानकी आमा भइसकिन् । उनले पनि पढ्दापढ्दै गाउँमै भागी विवाह गरेकी हुन् । गर्भ जाँच गर्न बस्ती स्वास्थ्य चौकी पुगेकी उनले भनिन्, ‘स्वास्थ्य कमजोर हुँदै गएको छ । दुई पटक त गर्भ नै खेर गइसक्यो ।’
मंसिर १५ गते राति अछामको साँफेबगर नगरपालिका–३ सिद्धेश्वरमा २१ वर्षीया पार्वती बुढा रावतको छाउगोठमा मृत्यु भयो । उक्त घटनापछि अछामका जनप्रतिनिधि र राजनीतिक दललगायत सरोकारवालाले पुन: छाउपडीविरुद्ध अभियान चलाएका छन् ।
अछामको कमलबजार नगरपालिकाका तुलाराम ढोली कुनै बेला व्यावसायिक रूपमा बाजा बजाउने काम गर्थे । विवाह र व्रतबन्धमा उनको बाजा बजाउने समूहको अछाम, बाजुरा, दैलेख र कालीकोटसम्म माग हुन्थ्यो । अहिले उनलाई निम्तो आउनै छाडेको छ । ‘पञ्चेबाजा र हुड्केउलीको लागि सेराको हुड्के सबै ठाउँ चिनिएको थियो ।
मंगलसेन नगरपालिकाकी रितु (नाम परिर्वतन) का २ छोरा २ छोरी छन् । श्रीमान् भारतमा हुँदासम्म उनले जेनतेन छोराछोरीको पालनपोषण गरेकै थिइन् । ७ वर्षसम्म घर नआएका उनका श्रीमान् घर फर्केपछि रितुका दु:खका दिन सुरु भए । घरफर्केपछि दिनहुँजसो मदिरा सेवन गरेर उनले छोराछोरी र श्रीमतीलाई कुटपिट गर्न थाले ।
अछामको ढकारी गाउँपालिका ४ कि ३२ वर्षीया नौमती (नाम परिवर्तन) लाई तल्लो पेट दुख्ने, पिठ्यूँ खसेजस्तै हुने, योनिबाट गन्ध आउने र पहेंलो पानी बग्ने, पिसाब फेर्न गाह्रो हुने समस्या छ । यो समस्या उनले न घर परिवारलाई भन्न सकेकी छन्, न त स्वास्थ्यकर्मीलाई नै ।
कु प्रथा हटाउन अघि लाग्नुपर्ने मुख्य दायित्व बोकेका जनप्रतिनिधि र अधिकारकर्मीहरू स्वयंले छाउ बार्ने गरेको हाकाहाकी सुनाउँछन् । बझाङबाट संघीय संसद्मा प्रतिनिधित्व गर्ने सांसद आशा बिक महिनावारी भएका बेला घरभित्रै बस्छिन् तर भान्सा र धारा छुने छुट उनलाई छैन । महिनावारी भएका बेला घरभित्र बस्न पनि उनले थुप्रै संघर्ष गर्नुपर्यो । ‘सासूससुराले मान्दै मान्नुभएन । छाउ भएका बेला घर छोएर हाम्रो घर बिगारिस् भनेर धेरै गाली खाएँ,’ उनले भनिन्, ‘निकै सम्झाएपछि आफ्नो कोठामा सुत्नसम्म थालेकी छु ।’
म कान्तिपुरको अछाम संवाददाता हुँ, तर यहाँ मलाई धेरैले ‘छाउपडी रिपोर्टर’ भन्दै जिस्क्याउँछन् । खासमा जिस्क्याउने मात्र गर्दैनन्, कहिलेकाहीं गाली गर्छन् र धम्क्याउँछन् पनि । अब त यस्ता घटना सामान्य भइसके।
छाउ बार्न गोठमा बसेकी साँफेबगर नगरपालिका-३ सिद्वेश्वर निवासी २१ वर्षीया पार्वती बुढा रावतको मृत्यु प्रकरणमा प्रहरीले उनका जेठाजु छत्र रावतलाई बिहीबार पक्राउ गरेको छ । रावतलाई सोधपुछका लागि मंगलसेन बोलाएर प्रहरीले बिहीबार पक्राउ गरेको हो । पार्वतीको आइतबार राति छाउगोठमा मृत्यु भएको थियो ।
फोहोर व्यवस्थापन गर्ने ठाउँ नहुँदा यहाँका बजार क्षेत्र र नदी–खोलाहरू दुर्गन्धित बन्दै गएका छन् । सदरमुकाम मंगलसेन, मुख्य व्यापारिक केन्द्रहरू साँफेबगर, कमलबजार, विनायकमा फोहोर व्यवस्थापन स्थल (डम्पिङ साइट) छैनन् ।
