अजय दीक्षित

ग्लास्गो सहरमा २६ औं विश्व जलवायु सम्मलेन तयारी हुँदै गर्दा सामाजिक सञ्जालमा अमेरिकाको खबर फैलियो– अमेजन कम्पनीका मालिक धनाढ्य जेफ बेजोसको ‘ब्लु ओरिजिन’ नामको यान दोस्रोपल्ट अन्तरिक्ष जाने भएछ, अभिनेता एवं लेखक विलियम स्याटनर (९०) लाई लिएर । सन् १९६७ मा अमेरिकामा ‘स्टार ट्रेक’ नामक साइन्स फिक्सन टेलिभिजन सिरियलको प्रसारण सुरु भयो । सिरियलमा ‘इन्टरप्राइज’ नामक अन्तरिक्ष–यान मनुष्य नपुगेका ग्रहपुञ्जहरूतर्फ यात्रा गर्छ । स्याटनरले ‘इन्टरप्राइज’ का कप्तान जेम्स कर्कको भूमिका निर्वाह गरेका थिए ।

स्कटल्यान्डको ग्लास्गोमा हालै संयुक्त राष्ट्रसंघीय जलवायु परिवर्तन अभिसन्धि (यूएनएफसीसीसी) अन्तर्गत पक्षराष्ट्रहरूको २६ औं सम्मेलनमा कोइला प्रयोगको विषय विवादित भयो । ग्लास्गो क्लाइमेट प्याक्टमा कोइलाको प्रयोग ‘बन्द गर्ने’ को सट्टा ‘कम गर्ने’ भन्ने वाक्य रखियो, अन्तिम समयमा । विश्व ऊर्जा प्रणाली कोइलामा जकडएिको उदाहरण हो यो ।

कोभिड–१९ को त्रास अझै उस्तै छ । आफन्तका असामयिक मृत्युका पीडा छँदै छन् । असोजमा पनि असारे झरीझैं दर्केर पानी परिरहेकै छ । अघिल्ला वर्षझैं यस वर्ष पनि घर–गोठ, बारी–कान्ला र बाटा भत्किए, पुल–पुलेसा र घर–खेत बगे । बस्ती डुबानमा परे । कति ठाउँमा आवतजावत रोकिएर बिरामीका लागि औषधि किन्न बजारसम्म जान सकिने अवस्था पनि थिएन । आउँदा वर्ष पनि यस्ता घटना घट्नेछन् । बाढी–पहिरोका घटना पहिले पनि हुन्थे । फरक यत्ति हो— हिजोआज यी बढेका छन् । मनसुनको पहिलो झरीमै विनाशकारी बाढी–पहिरो आउन थालेका छन् ।

नदी पहाडी भेगबाट तल्लो भेगमा बग्छ । बग्ने क्रममा नदीले आफूसित भएको ऊर्जा प्रयोग गर्छ । त्यसैले नदी सोझो भएर बग्दैन । एकापट्टिबाट अर्कोपट्टिको किनारामा यताउता गर्छ । मैदानी भागमा नदी नागबेली भएर बग्छ, जुन उसको खास चरित्र हो । आफ्नो प्रकृतिअनुरूप नदीले माटो–बालुवा बगाउँछ । हिमालय क्षेत्र भौगोलिक हिसाबले कमजोर भएको हुँदा, यहाँ हुने प्राकृतिक भू–क्षयको दर अन्यत्रभन्दा धेरै छ । बाढीसँगै नदीले प्रशस्तै थिग्रेनी पनि बगाउँछ । नदीले बगाएर ल्याएको मलिलो माटाले नै मैदानी भू–भाग र डेल्टा निर्माण भएको हो । मलिलो माटो कृषिका लागि सहयोगी हुन्छ, तर बालुवा र गेग्रान सहयोगी हुँदैनन् ।