१५.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: ४२०

सौरेन्द्रबहादुर शाह

सौरेन्द्रबहादुर शाहका लेखहरु :

शिक्षा सुधारमा फिनल्यान्डको पाठ

नेपालको संविधानको धारा ३१(१) मा सबै नागरिकको आधारभूत शिक्षामा पहुँचको अधिकार उल्लेख छ भने, उपधारा २ मा आधारभूत तह अनिवार्य र नि:शुल्क तथा माध्यमिक तहसम्म नि:शुल्क हुने लेखिएको छ  । अनिवार्य र नि:शुल्क भनिए पनि शिक्षाको गुणस्तरबारे संविधान मौन छ ।

विनिमय दर, अमेरिकी डलर र नेपाली रुपैयाँ

अमेरिकी डलरसँग नेपाली रुपैयाँको विनिमय दर अहिले १ डलर बराबर १३० रुपैयाँजति छ भने मलेसियन रिंगिट १ बराबर करिब २९ रुपैयाँ छ । यो दर भोलि फरक हुन सक्छ, अर्को महिना वा अर्को वर्ष झन् भिन्न हुन सक्छ । तर, भारतीय रुपैयाँसँग नेपालको विनिमय दर सन् १९९३ देखि स्थिर छ र फेरि अर्को नेपाल–भारत सम्झौता नभएसम्म यही दर कायम रहिरहनेछ ।

किन हुनुपर्छ पूर्ण समानुपातिक निर्वाचन प्रणाली ?

समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीमा निर्वाचित प्रतिनिधिको संख्या सम्बन्धित राजनीतिक दलले पाएको मतका आधारमा निर्धारण गरिन्छ । २०७२ सालको नेपालको संविधानपछि संघ र प्रदेशसभामा ४० प्रतिशत प्रतिनिधि समानुपातिक प्रणालीबाट आउने व्यवस्था छ । तर यतिले नपुगेर निर्वाचन प्रणाली पूर्णरूपमै समानुपतिक हुनुपर्ने माग कतिपय राजनतिक दलभित्रैबाट पनि उठ्ने गरेको छ । 

श्रीलंकाको अर्थतन्त्रको पृष्ठभूमिमा नेपालको आर्थिक अवस्था

श्रीलंकामा गहिरिँदो आर्थिक संकटका कारण केही दिनयता हजारौं नागरिक सडकमा आएर राष्ट्रपति गोताबाया राजपाक्षविरुद्ध प्रदर्शनहरू भइराखेका छन् । विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा गम्भीर संकट परेसँगै श्रीलंकालाई अर्थतन्त्र चलायमान बनाउन आवश्यक पर्ने इन्धनसमेत आयात गर्न कठिन भएको छ । त्यसकारण, श्रीलंकामा विद्युत् कटौती दिनकै तेह्र घण्टासम्म हुन थालेको छ । आमनागरिक श्रीलंकाली मुद्राको व्यापक अवमूल्यनले गर्दा चरम मुद्रास्फीति (१७ प्रतिशत) को मारमा परेका छन् ।

सार्वजनिक स्वास्थ्यमा सुधारका उपाय

नेपालको संविधानको धारा ३५(१) मा प्रत्येक नागरिकलाई राज्यबाट आधारभूत स्वास्थ्य सेवा निःशुल्क हुनेछ तथा आकस्मिक सेवाबाट कोही पनि वञ्चित हुनेछैन भनिएको छ । त्यही धाराको उपधारा २ मा सबै नागरिकलाई आफ्नो स्वास्थ्य उपचारबारे जानकारी पाउने हक र उपधारा ३ मा सबै नागरिकलाई स्वास्थ्य सेवामा समान पहुँचको अधिकार रहने उल्लेख छ । तर, संविधान जारी भएको छ वर्षभन्दा बढी भइसक्दा पनि धारा ३५ का व्यवस्थाहरू कार्यान्वयनमा आउन सकेका छैनन् । 

सार्वजनिक शिक्षाको दिल्ली मोडल र नेपाललाई पाठ

नेपालको संविधानको धारा ३१(१) मा सबै नागरिकको आधारभूत शिक्षामा पहुँचको अधिकार उल्लेख छ भने, उपधारा २ मा आधारभूत तहको शिक्षासम्म अनिवार्य र निःशुल्क तथा माध्यमिक तहसम्म निःशुल्क हुने लेखिएको छ । अनिवार्य र निःशुल्क भनिए पनि शिक्षाको गुणस्तरबारे संविधान मौन छ ।

जीडीपी बढाउने कसरी !

कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी) भनेको अर्थतन्त्रको सम्पूर्ण खपत, लगानी, सरकारी खर्च र वैदेशिक व्यापार (आयात–निर्यात) को कुल योगफल हो । राष्ट्रको आर्थिक वृद्धिदरलाई व्यापकता दिन हामीले खपत, लगानी (वैदेशिक तथा स्वदेशी), सरकारको पुँजीगत खर्च र वैदेशिक व्यापारमै सुधार गर्ने हो । विश्व बैंकको प्रतिवेदनअनुसार, गत केही दशकमा आर्थिक समृद्धि हासिल गरेका धेरै देशले द्रुत गतिमा आफ्नो अर्थतन्त्रको आकार त बढाए तर त्यति सन्तोषजनक हिसाबले गरिबी उन्मूलन गर्न सकेनन् ।

अफगान घटनाक्रम र नेपालको चुनौती

अमेरिकी कूटनीतिज्ञ हेनरी किसिन्जरले एकचोटि भनेका थिए, ‘अमेरिकाको दुस्मन हुनु खतरनाक हुन्छ भने अमेरिकाको साथी हुनु घातक ।’ अफगानिस्तानमा यही चरितार्थ भयो, अफगान जनताको भविष्य धार्मिक अतिवादले प्रेरित तालिबानको हातमा छोडेर अमेरिकी सेना बीस वर्षपछि लज्जास्पद र गैरजिम्मेवार तरिकाले भाग्यो । 

घटाउन सकिन्छ बढ्दो व्यापार घाटा

व्यापार घाटा राष्ट्रका लागि आर्थिक रूपले सकारात्मक हो कि नकारात्मक भन्नेबारे संसारभरका अर्थशास्त्रीहरूबीच मतैक्य छैन र यो अस्वाभाविक पनि होइन । किनकि देशविशेषका लागि व्यापार घाटा राम्रो हुन सक्छ भने कुनै देशका लागि नराम्रो त कुनै देशको अर्थतन्त्रमा खासै फरक नपर्न सक्छ । उदाहरणका, लागि संयुक्त राज्य अमेरिकाको सन् २०२० मा व्यापार घाटा ९१५.८ अर्ब अमेरिकी डलर थियो (संसारकै सबैभन्दा धेरै) भने उत्तर कोरियाको ०.४ अर्ब डलर ।