कैलाश राई

राष्ट्र संघले आदिवासीलाई झमेला ठानेको छ’, सन् २००४ को विश्व आदिवासी दिवसमा डा. हर्क गुरुङले भनेका थिए । १९९४ देखि विश्व आदिवासी दिवस मनाउन थालियो ।

किराती र दलितबीचको अन्तरजातीय विवाह, जातीय समानता र वंश–विस्तार अधिकारको सम्मिश्रण हो, प्रगति राईको उपन्यास– ‘थाङ्ग्र्रा’ । यो उपन्यासमा लेखकले अघिल्लो उपन्यास ‘लेखककी स्वास्नी’ कै पात्रहरू– सुशान्त, नुमा, साया र सोमालाई सशक्त रूपमा उभ्याएकी छन् ।

राज्य संरचनालाई प्रशासनिक र राजनीतिक तवरमा व्यवस्थित गर्ने नाममा नेपाली राज्यले आदिवासी जनजातिहरूको सामूहिकता र सामुदायिक शक्ति छिन्नभिन्न पार्दै ल्यायो । यो संसारभरिकै आधुनिक राज्य निर्माण प्रक्रिया र विस्तारको चरित्रभन्दा फरक थिएन ।

केही समयभित्रै तामाङको छोरा पनि मन्त्री बनाउँछु मैले र तामाङको छोरी पनि मन्त्री बनाउँछु’ त्यसकारण तपाईंहरू तनावमा घर नजानुस्, आनन्दसँग यो ल्होसारको उपलक्ष्यमा उत्साह गर्नुस्, रमाइलो गर्नुस्, मनाउनुस्, मन्त्री नभएको तनाव यहीँ हटाइदिनुस् दिमागबाट’, सोनाम ल्होसारमा आयोजित कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ ले खुलेआम यस्तो घोषणा गरे । 

हामीजस्ताको अनुभव लेख्नलायक हुन्छ र ?’ गएको चार वर्षदेखि म यही प्रश्न भिन्न–भिन्न व्यक्तिहरूको मुखबाट सुनिरहेको छु । सीमान्त समुदायका व्यक्तिका आत्मकथा, स्वस्मृति–अनुभूति र संघर्षका कथाहरू लेख्ने–लेखाउने सामूहिक काममा लागिरहँदा मैले सुन्ने तात्कालिक स्वाभाविक अभिव्यक्ति हो यो । यो अभिव्यक्तिमा ‘हामीसँग अनुभव छ’ भन्ने स्वीकारोक्ति छ । सीमान्तकृत समुदायका व्यक्तिहरूको यस्तो स्वीकारोक्ति पनि लामै समय निश्चित स्थापित शासकीय वैचारिकीसँग लड्ने–भिड्ने क्रमसँगै बलियो हुँदै जान थालेको हो ।