अनियमित र अपारदर्शी राजनीतिक वित्त नै सबै किसिमको नीतिगत भ्रष्टाचारको मूल बीज हो । किनकि यहींबाट भ्रष्टाचारले हाँगा हाल्न सुरु गर्छ । अंग्रेजीमा एउटा भनाइ छ– सित्तैमा केही खाना पाइँदैन । नुनको सोझो गर्नुपर्छ । त्यसैले लोकतन्त्रमा किन कुनै जनप्रतिनिधि अथवा दलले कसैमाथि विशेष कृपा गरे ! यो सुशासनका लागि मात्र होइन जनताले जान्न पाउने अधिकार हो ।
महिलाले प्रत्यक्षतर्फ चुनाव जित्न सक्दैनन् भन्ने भाष्य गलत हो । विश्वव्यापी अध्ययनहरूले प्रमाणित गरिसकेका छन्, जब–जब महिला चुनाव लड्न पाउँछन् र लड्छन्, उनीहरूको जित्ने सम्भावना बढी हुन्छ । हाम्रो देशमा प्रत्यक्षतर्फ महिला उम्मेदवारको संख्या अप्राकृतिक रूपमा अत्यन्त न्यून हुने अवस्था न्यायसंगत किन पनि छैन भने, मतदाता संख्यामा महिलाको प्रतिशत धेरै छ तर त्यस अनुपातमा प्रत्यक्षतर्फ महिलाको उम्मेदवार संख्या भने धेरै कम हुने गरेको छ ।
म हिलाको समानुपातिक एवं सार्थक राजनीतिक सहभागिताको उपलब्धि एक दिनमा हुने कुरा होइन । यसका लागि संविधान, नीति, ऐन, नियम र जनचेतना समेतबाट धरातलीय पृष्ठभूमिसहितको आधारशिला तयार गर्नुपर्छ । निर्णायक तहमा महिलाको सार्थक सहभागिता सुनिश्चित गर्ने हो भने सम्बद्ध आरक्षणसँगसँगै आधारभूत तहदेखि नै सबै तहमा महिलाको क्रान्तिक द्रव्यमान हुनु आवश्यक छ, अनि मात्र सर्वोच्च र उच्च पदहरूमा महिलाको उपस्थिति स्वाभाविक हुन्छ, जैविक हुन्छ र दिगो हुन्छ ।
जनीतिक दलका महाधिवेशनहरूको मौसम छ; समाचारपत्र, सामाजिक सञ्जाल रंगिएका छन् । न्यायालयमा विरोध प्रदर्शन छ, रुबी खानको न्यायको माग छ र यस्तै रीतका अन्य धेरै मुद्दा चर्चामा छन् । तर केही यस्ता मुद्दामा नागरिक समाज र सञ्चारमाध्यमको ध्यान पुगेको देखिँदैन जसलाई अहिले उठाइएन भने विधिको शासनको पालन नहुन सक्छ र धेरै अबेर पनि । अनि पछि यस्तो भएन भन्दा धेरै ढिलो भइसक्छ । नागरिक समाजमा उठ्ने मुद्दाहरूको प्राथमिकता निर्धारण गर्ने नागरिक समाज र सञ्चारमाध्यमले नै हो । तर मलाई कहिलेकाहीँ ताज्जुब लाग्छ, उपयुक्त समयमा मुद्दा नउठाएर, बल्झिन दिएर अनि पछि पछुताएर, विभिन्न निकायलाई दोष दिएर काम किन थप्छौं हामी ?
राजनीतिशास्त्र र अर्थशास्त्रबीच जति बलियो सम्बन्ध छ, यस्तो सायदै अन्य विधाबीच छ । राजनीति, अर्थशास्त्र, कूटनीति र समाजशास्त्रको अनुपमेय ज्ञान राख्ने विष्णुगुप्त चाणक्यको निम्न सुभाष्य कालातीत छ र विश्वइतिहासले यस्ता संयोजकहरूको महत्त्वको पाठ हामीलाई पढाई नै रहेको छ—
