पहिचानको विविध आयाममाझ लैङ्गिक र यौनिक पहिचान एक संवेदनशील विषय बनेको छ । प्रत्येक समाजले मूलतः मानिसलाई जैविक लिङ्गका आधारमा महिला र पुरुष गरी सीधा दुई कित्तामा बाँडेको पाइन्छ । तर मानिसको यौनिकतालाई केवल दुई लिङ्गीय विभाजनले सम्बोधन गर्न सक्दैन ।
प्वाल– महिला शरीरसँग जोडिने एक लिङ्गविभेदी विम्ब । यद्यपि त्यही सृष्टि प्वाल भई मानिस यस धर्ती टेक्छ । श्वास–प्वालबाट छाडिने अन्तिम निःश्वाससँगै उसको इहलीला समाप्त हुन्छ । यसबीच हरमानिस प्वालसँगको गहिरो नातामा रहन्छ । प्वालका अनेक आयाम छन् । चाहे ती भौतिक हुन् या लाक्षणिक, दुवै हाम्रै जीवन र विचार वरपर घुम्छन् । सांस्कृतिक मूल्य–मान्यताका अनगिन्ती प्वाल भई छिर्छ अनेक विचार या वाद, जसले नराम्ररी गाँजिदिन्छ हाम्रो मथिङ्गल । कुनै समय त्यसरी नै छिर्यो पितृवाद र सुरु भयो दमनपूर्ण समय । पितृतन्त्रको दोहन शृङ्खलामा धूलीमाटी भएका महिलाहरू अन्ततः प्वाल–विम्ब हुन पुगे ।
किनारीकृत समुदायका कथा लेख्छन्– श्याम साह । सीमान्तीय आवाजमा उनको कलमले बल प्रदान गर्छ ! उनी धूलोको कथा बटुल्छन्, मधेसको व्यथा उजागर गर्छन् ! दमन र उत्पीडनको कहर उप्काउँछन् । कथासंग्रह ‘अब्बा’ मा साहले ‘लाटीको छोरा’ जस्तो शक्तिशाली कथामार्फत हाम्रो सामाजिक मनोविज्ञानलाई उदाङ्गो पारेका थिए । साहको पछिल्लो कथासंग्रह ‘पथेर’ सिमानाका मानिसको रगत र पसिनाले सिञ्चित फरक सुवास बोकेका कथाहरूको संग्रह हो ।
प्रत्येक वर्ष अलिक फरक चहलपहल लिई उदाउँछ असार २५ को बिहानी । मोबाइल र ल्यापटपका किबोर्डहरू व्यस्त हुन्छन् केही बेर र छरिन्छन् सामाजिक सञ्जालका भित्ताभरि केही हरफ, सतीप्रथा उन्मूलनको जयजयकारमा । यसपालि पनि छरिए गुलिया शब्दहरू मनग्गे ।
