महतवा अर्थात् थारु गाउँको अगुवा । हरेक माघीमा छानिने महतवाले वर्षभरि थारु गाउँमा अगुवाइ गर्छन् । जन्म, विवाह, मृत्यु, पूजापाठ, कुलोपानी र झैझगडालगायत समाजमा आइपर्ने सबै कामको खटनपटन र व्यवस्थापन गर्ने जिम्मेवारी महतवाको हुन्छ । यस्तो काम गरेबापत महतवालाई गाउँबाट वार्षिक रूपमा २० मुरी धान उठाएर दिइन्छ ।
जिल्लाका लागि विनियोजित अधिकांश बजेट सडकमा खर्च गर्ने गरिएको पाइएको छ । प्रतिनिधि सांसदको स्थानीय पूर्वाधार विकास साझेदारी कार्यक्रमदेखि स्थानीय तहसम्मको बजेट सडक योजनामा छुट्याइने गरिएको हो । स्थानीय तहले कृषि उत्पादन बजारसम्म पुर्याउन र अन्य विकास निर्माण गर्न सहज हुने भन्दै सडक निर्माणलाई प्राथमिकतामा राखेका हुन् ।
माछा मार्ने हेल्का, माछा राख्ने डलिया, चामल केलाउने सुपो, चामल र धान राख्ने छिटवा एवं झउवाजस्ता थारू परम्पराका सामग्री अहिले हराइसके । त्यसैगरी धान बोक्ने सुइला, ऐना, क्रिमलगायत फुटकर सामान राख्ने फेरवा र हाते पंखा अहिले भेट्टाउनै मुस्किल छ ।
नदी प्रदूषित बन्दै गएपछि त्यसको असर जलचर प्राणीमा परेको छ । माछा कम हुँदै गएपछि घडियाल प्रजातिका गोही पनि संकटापन्न अवस्थामा पुगेका हुन् । उक्त प्रजातिका गोहीले माछाबाहेक अरू सिकार गर्दैनन् । प्रदूषणका कारण प्रजननमा पनि असर परेको छ । प्रदूषणले तापक्रम खलबलिएपछि गोहीका अन्डा बिग्रिएर खेर जाने गरेको छ ।
पर्यटकीय स्थलका रूपमा विकास भइरहेको बढैयातालमा डुंगा सञ्चालन गरिएको छ । यसअघि तालमा व्यावसायिक माछापालन हुँदै आएको थियो । यस वर्ष बढैयाताल गाउँपालिकाले माछाको ठेक्का तोडेर यसलाई सीमसारका रूपमा विकास गर्न खोजेको हो ।
मधुवन नगरपालिकाकी सपना परियारले राहदानी बनाउने सिफारिस लिन स्थानीय प्रशासनमा निवेदन दिइन् । उनी जापान जाने तयारीमा रहेकाले निकै हतारमा रहेको सुनाइन् । ‘एक सातामा राहदानीलगायतका सबै काम नसके विदेश जान पाइँदैंन,’ उनले भनिन्, ‘राहदानी बनाउनैका लागी प्लेनमा काठमाडौं जाने तयारीमा छु ।’
टिनले छाएको घर नौ वर्षदेखि आफ्नो मालिक फर्किने प्रतिक्षामा छ । परिवारका सदस्य पनि उस्तै बेचैन छन् । पुरानो घाउ कोट्याउन चाहँदैनन् उनीहरू । बढैयाताल गाउँपालिका-१, शान्तिपुरका हर्कबहादुर शाहीको परिवारमाथि भारतीय सीमा सुरक्षा बल (एसएसबी)ले गरेको ज्यादती निकै पीडादायी छ । त्यो दिनको कहालीलाग्दो घटना दर्दनाक छ ।
उत्पादन वृद्धि र बजारमा ताजा देखाउन किसानले नै प्रतिबन्धित विषादी तरकारीमा प्रयोग गर्ने गरेका छन् । बजार लैजान ठिक्क पारेको तरकारीमा समेत विषादी राख्दा त्यसको असर उपभोक्तामा पर्ने गरेको छ । सरकारले दुई वर्षअघि नै प्रतिबन्ध लगाएको डाइथेन नामक विषादी प्रयोग गर्ने गरेको अनुगमनमा भेटिएको हो । प्रतिबन्धित भए पनि यो विषादी बजारमा सहजै उपलब्ध छ । बजारमा भने अझै बिक्री भइरहेको छ ।
भारतको सर्वोच्च अदालतले अयोध्याको विवादित भूमी रामलला (हिन्दु पक्ष) भएको फैसला गरेलगत्तै नेपाल-भारत सीमा नाका बन्द गरिएको छ । भारतले बाँके र बर्दियासँग जोडिएको सीमा बन्द गरेको हो ।
दसैं–तिहार सकिएलगत्तै पश्चिम नेपालका युवा काम खोज्दै भारत पलायन हुने क्रम सुरु भएको छ । चाडपर्वमा भरिएका गाउँ फेरि सुनसान हुन थालेका छन् । धान भित्र्याएर दैनिक एक हजारभन्दा बढी युवा भारत पलायन भइरहेका छन् । महिला, बालबालिका र ज्येष्ठ सदस्यलाई घरमै छाडेर उनीहरू प्रत्येक वर्ष यसैगरी गाउँ छाड्ने गर्छन् ।
