हप्तौंसम्म हुँदैन कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ

परिवारले उनलाई घरमा छुट्टै कोठामा सावधानीपूर्वक राखे र ईडीसीडीबाट एम्बुलेन्स आउने पर्खाइमा बसे । ‘बुवालाई संक्रमणको लक्षण देखिइसकेको थियो । उच्च ज्वरो र खोकी थियो । उहाँ मधुमेहको बिरामीसमेत हुनुहुन्थ्यो,’ संक्रमितकी छोरीले भनिन्, ‘दिनैभर एम्बुलेन्स आएन । बेलुकातिर मात्रै अस्पताल लगे ।’ संक्रमितलाई अस्पताल लगिएको एक साता बित्यो, उनको परिवारको कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ र परीक्षण भने गरिएको छैन ।

ती संक्रमितको घरमा ११ जना छन् । एक जना क्यान्सरकी बिरामी पनि छिन् । घरमा भएका दुई जनालाई ज्वरो र खोकी लागिसकेको संक्रमितकी छोरीले बताइन् । ‘घरमा खानेकुरा छैन । हामीलाई छिमेकीले बाहिर निस्कन पनि दिएका छैनन्,’ उनले भनिन्, ‘ईडीसीडीमा फोन गर्दा वडामा भन्नू भन्छन् । वडामा फोन गर्दा अहिल्यै आउँछौं भन्छन् । तर, कोही आउँदैनन् । कहिलेसम्म हामी डरैडरमा घरभित्र थुनिएर बस्ने हो ?’

काठमाडौं वडा नम्बर २३ का ३५ वर्षीय पुरुषलाई साउन ३१ मा कोरोना संक्रमण पुष्टि भयो । कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ नभएपछि उनको परिवारका १० जनाले आफ्नै खर्चमा पीसीआर परीक्षण गरे । ‘घरमा आमा थाइराइड र मधुमेहकी बिरामी हुनुहुन्छ । भेटघाट भइराख्नुभएका ५७ वर्षीय ससुरालाई उच्च रक्तचापको समस्या थियो । जोखिम हुन्छ भनेर डर लाग्यो तर ट्रेसिङ हुँदै भएन । अनि कुपन्डोलस्थित विध ल्याबमा जनही ४५ सय तिरेर आफैं परीक्षण गरायौं,’ ती पुरुषले भने ।

उनको घरमा १० जनाको परीक्षण गर्दा ८ जनाको रिपोर्ट पोजिटिभ आयो । स्थानीय तहको ट्रेसिङ टोलीले भने दस दिनपछि मात्रै उनीहरूलाई फोन गरेर स्वाब संकलन गराउने बताए । ‘स्वाब संकलन गर्न पनि कोही आएन । घरमा भाडामा बस्नेहरूले वडामा पुगेर आफैं स्वाब दिए,’ उनले भने ।‘ट्रेसिङमा परेका मान्छे घरबाहिर निस्केर आफैं परीक्षण गराउन, रिपोर्ट लिन जानुपर्ने अवस्था छ, कस्तो लापरबाही हो ?,’ उनले भने । लक्षण नभएका संक्रमित घरमै बसे पनि वडाबाट कहिल्यै फोन नगर्ने, बिरामीको अवस्थाबारे नसोध्ने गरेको उनले बताए ।

ईडीसीडीका निर्देशक डा. वासुदेव पाण्डेका अनुसार संक्रमित भेटिएको २४ देखि ४८ घण्टाभित्र कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ गरिसक्नुपर्छ । संक्रमितको सम्पर्कमा आएका व्यक्तिहरू पत्ता लागाएर ५ दिनभित्र उनीहरूको स्वाबको नमुना संकलन गरिसक्नुपर्छ । तर व्यवहारमा त्यस्तो देखिँदैन । ‘अहिले उपत्यकामा संक्रमण धेरै छ, ट्रेसिङ गर्ने जनशक्ति कम छ । सिस्टम पनि धेरै छ,’ डा.पाण्डेले भने, ‘एक जना संक्रमितलाई फोन गर्न कम्तीमा आधा घण्टा लाग्छ । संक्रमित नै धेरै भएकाले ट्रेसिङमा ढिलाइ भइरहेको छ ।’ तालिमप्राप्त जनशक्ति बढाएर कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ छिटो र प्रभावकारी बनाउनतर्फ ईडीसीडीले पहल गरिरहेको उनले बताए ।

काठमाडौं उपत्यकामा कोरोना संक्रमणको जोखिम बढेपछि नियन्त्रण गर्न निषेधाज्ञा जारी गरिएको छ । तर आइतबार मात्रै काठमाडौंमा ३ सय ७२, ललितपुर १२ र भक्तपुरमा ४५ जना गरी ४ सय २९ संक्रमित थपिएका छन् । कोरोना भाइरसलाई फैलनबाट रोक्नका लागि अति आवश्यक मानिएको कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ भने उपत्यकामा व्यवस्थित र सही तरिकाबाट भइरहेको छैन । यही कारणले पनि संघीय राजधानी काठमाडौं मुलुककै ‘हटस्पट’ बन्दै गएको छ ।

उपत्यकामा हाल कुल सक्रिय संक्रमितको संख्या ४ हजार ८ सय ८४ छ भने ३४ जनाको मृत्यु भइसकेको छ । त्यसमध्ये काठमाडौं जिल्लामा सक्रिय संक्रमितको संख्या ३ हजार ९ सय २० छ । यसबाहेक ३ सय ९३ जना निको भए भने २१ जनाको ज्यान गयो । ललितपुरमा सक्रिय संक्रमितको संख्या ५ सय ४४ छ, ६७ जना निको भइसकेका छन् भने ६ जनाको मृत्यु भएको छ । भक्तपुर जिल्लामा ४ सय २० जना सक्रिय संक्रमित छन् । ५० जना भने निको भइसकेका छन् र ७ जनाको मृत्यु भएको छ ।

‘वडाले सोध्दा निको भइसकेको थिएँ’

कन्ट्याक्ट ट्रेसिङको समन्वय गर्ने जिम्मा पाएको ईडीसीडीका सूचना अधिकारी तथा वरिष्ठ जनस्वास्थ्य प्रशासक महेन्द्रध्वज अधिकारीका अनुसार पनि स्वास्थ्य मन्त्रालयले कन्ट्याक्ट ट्रेसिङको सम्पूर्ण जिम्मा स्थानीय तहलाई दिएको छ । ‘हामीले त ट्रेसिङ कसरी गर्ने भनेर निर्देशिका बनाइदिने हो । ईडीसीडीमा देशभरको रिपोर्ट आइसकेपछि जिल्लाको स्वास्थ्य कार्यालयमा पठाइन्छ, त्यसपछि उनीहरूले नगरपालिका, वडा लगायतमा समन्वय गरेर सहजीकरण गर्छन्,’ उनले भने, ‘केही कमजोरी भएको होला । काम हुँदै नभएको होइन, भइरहेको छ ।’ उनका अनुसार अहिले रिपोर्टिङ समयमा नहुने प्रमुख समस्या छ । त्यसमा पनि सुधार गर्दै लगिएको उनले दाबी गरे । उपत्यकाभित्र अझै व्यवस्थित गर्न सम्बन्धित निकायका प्रमुखहरूसित पनि छलफल गरिएको उनले बताए ।

वरिष्ठ जनस्वास्थ्य प्रशासक अधिकारीले मानिसलाई कन्ट्याक्ट ट्रेसिङबारे बुझाउन नसकिएकोले पनि धेरै गुनासो आइरहेको बताए । कुनै टोलमा एक जनालाई पोजिटिभ देखियो भने टोल नै सिल गर्ने र भएभरका मान्छेको स्वाब छिट्टै संकलन गर्न भनी दबाब आउने गरेको उनले बताए । ‘हामीले त एकदम नजिकको सम्पर्कमा आएकाको पो स्वाब लिने हो, सबैको त सम्भव हुँदैन । स्वाब लिएको रिपोर्ट नआउन्जेल बाहिर नडुल्न सुझाव दिए पनि मान्दैनन् । त्यसैले पनि संक्रमण बढेको हुन सक्छ,’ उनले भने ।

कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ गर्दा आउने अर्को समस्या भनेको स्वाबको नमुना दिँदा भर्नुपर्ने फारमको विवरणमा सामान्य मान्छेले मात्रै होइन समाजका टाठाबाठाले पनि ढाँटेको भेटिएको छ । फारम भर्दा सूचना पनि पूरा नदिने समस्या देखिएको उनले बताए । स्थानीय तहमा कसरी काम भइरहेको छ भनेर अनुगमन गर्न जनप्रतिनिधिहरूलाई आग्रह गरेको उनले दाबी गरे । ‘उपत्यकाभित्र सबै नगरपालिकामा एक–एक जना कोभिड–१९ को समन्वयकर्ता भनेर २१ जनालाई खटाएका छौं । उनीहरूले कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ, होम आइसोलेसन, केस व्यवस्थापन, रिपोर्टका कुरा नजिकबाट अनुगमन गर्छन्,’ उनले भने ।

काठमाडौं महानगरपालिकाका कोरोना रोकथाम तथा नियन्त्रण टोलीका ‘फोकल पर्सन’ ज्ञानबहादुर ओलीले कन्ट्याक्ट ट्रेसिङका लागि जनशक्ति अभाव या अरू कुरामा कमजोरी भएको हुन सक्ने बताए । ‘हामीले सकेसम्म कसैलाई पनि छुटाएका छैनौं । सुरुमा त पोजिटिभ केसलाई नै हो ध्यानमा राख्ने हो । धेरैमा बिरामीले सहयोग नै गर्छन्,’ उनले भने, ‘तर कहिलेकाहीँ संक्रमितले फोन नउठाउने, फोन अफ हुने त कोही जानकारी दिँदा पनि झिँजो मानेजस्तो गर्ने पनि पाएका छौं ।’

ओलीका अनुसार महानगरमा धेरै जसोको पूरा जानकारी नै नआउने भएकाले पनि समस्या हुने गरेको हो । ‘अस्पतालमा उपचार गर्न आएका मान्छेले पनि पूरा विवरण दिएका हुँदैनन् । काठमाडौं मात्र लेखिदिने तर, कुन वडा भनेर नखुलाउने पनि छन्,’ उनले भने, ‘केहीलाई त आफ्नो वडा नम्बर पनि थाह नभएको नि भेटेका छौं । त्यसैले पनि राम्रोसँग समन्वय हुन सक्दैन ।’ उनले काठमाडौंमा केस धेरै बढिरहेकाले फिल्डमै गएर कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ गर्न नसकिएको स्वीकार गरे । ‘फिल्ड मै गएर काम गर्न नपाए पनि फोनबाटै धेरै काम भइरहेको छ,’ उनले भने ।

ओलीका अनुसार होम आइसोलेसनमा भएका बिरामीलाई नियमित फलोअप गरिएको र आवश्यक परे डाक्टरको परामर्श पनि दिइएको दाबी गरे । उनले कतिपय संक्रमित दोहोराएर परीक्षण गर्न आएको पनि बताए । उनले होम आइसोलेसनमा रहेकाहरू मापदण्ड नपुर्‍याई बसिरहेकाले संक्रमण रोक्न आइसोलेसन थपिए सहज हुने बताए । ‘काठमाडौंमा घरभाडामा बस्ने धेरै छन् र छुट्टै शौचालय पनि हुँदैन । संक्रमितले प्रयोग गरेपछि निःसंक्रमण गरेर मात्र प्रयोग गर्ने भनेर सिकाएका छौं,’ उनले भने ।

स्वास्थ्य कार्यालय भक्तपुरका प्रमुख कृष्ण मिजारले पनि कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ गर्ने टिमका सदस्यहरूले रिपोर्टिङ गर्न नसकिरहेको स्वीकार गरे । ‘स्वास्थ्यकर्मीहरूले ट्रेसिङका फारम नै राम्ररी भर्न जानिरहेका छैनन् । च्यानल मिलिरहेको छैन,’ उनले भने । उनले पछिल्लो समय केस वृद्धि भएपछि फारम भर्दा धेरै समय लागेर ढिलो भएको दाबी गरे । स्थानीय तहमा स्वास्थ्यकर्मी परिचालनलाई वृद्धि गर्नुपर्ने उनको सुझाव छ ।

ललितपुर महागरपालिकाकी कोभिड–१९ फोकल पर्सन देवी गुरुङले केस बढ्दै गएपछि कन्ट्याक्ट ट्रेसिङका लागि थप फलोअप गर्ने टिम बढाउन लागिएको जानकारी दिइन् । ‘ललितपुर महानगरपालिकाले सम्बन्धित निकायसँग राम्रो समन्वय गरेको छ, त्यस्तो समस्या छैन । हामीले आएका केसहरू राम्ररी ट्रेसिङ गरेका छौं,’ उनले भनिन्, ‘कहिलेकाहीँ कसैले पूरा ठेगाना नलेखिदिएर समस्या आउँछ । तर, सबै केस त्यस्तो छैनन् ।’