काठमाडौँ — सरसर्ती हेर्दा युवा लहड जस्तो लाग्छ, ट्याटु । रहरै–रहरमा युवायुवतीले आफ्ना पाखुरा, गर्दन वा शरीरका विभिन्न भागमा ट्याटु खोप्ने गर्छन् । तर, यस्ता ट्याटुको पछाडि निकै रोचक किस्सा र मर्म जोडिएका छन् ।

कतिले आफ्ना शरीरको घाउ–खत लुकाउन त कतिले प्रेम–भाव दर्शाउन ट्याटु खोपाउने गरेको पाइन्छ । आफूलाई आधुनिक पुस्ताको प्रतिनिधि भन्न रुचाउने उनीहरू ट्याटुलाई आफ्नो विद्रोह र स्वच्छन्दतासँग पनि जोडेर व्याख्या गर्छन् ।

कुरा सुरु गरौं, दीपा कार्कीबाट । सुरुमा उनलाई ट्याटु खोप्ने रहर भए पनि के बनाउने, किन बनाउने भन्ने थाहा थिएन । बस्, शरीरको कुनै भागमा ट्याटु खोपाउनु थियो । उनले एउटा हातमा तारा अंकित ट्याटु बनाइन् । तर, यत्तिमा उनको मन अघाएन । दोस्रो पटक उनले आमा र बुबाको नाममा ट्याटु बनाइन् । त्यसपछि फेरि चरा अंकित ट्याटु बनाइन्, जसलाई उनी ‘स्वतन्त्रता र आत्मनिर्भर’ को संकेत भनी अर्थ्याउँछिन् । चौथो ट्याटु खोपाइन्, बायाँ खुट्टामाथि । खासमा दुर्घटनामा परेर भएको घाउमा खत बसेपछि उनले त्यसलाई छोप्न ट्याटु बनाएकी थिइन् ।

भाइटीकाको दिन दाइलाई ‘सरप्राइज दिन’ उनले सोच बनाइन् । उनले दाइ र आफ्नो नाममा ट्याटु खोपाइन् र भाइटीकाको दिनमा देखाइन् । उनी भन्छिन्, ‘ममी, ड्याडीपछि मेरो जीवनको रोल मोडल दाइ नै हुन् ।’ उनी अर्को ट्याटु बनाउने योजनामा छिन्, जसलाई उनले आफ्नो जीवनको अर्को अध्यायसँग जोडेकी छन् ।

आफूलाई ‘ट्याटु लभर’ भन्न रुचाउने अप्सरा तिमल्सिनाले शरीरका विभिन्न भागमा फरकफरक अर्थ बोकेका चार वटा ट्याटु खोपाएकी छन् । याक एन्ड यती होटलमा सेल्स म्यानेजरका रूपमा कार्यरत अप्सराको पहिलो ट्याटु भने आफ्नैबारे हो । जहाँ लेखिएको छ, ‘ड्याडिज गर्ल’ । ‘आफूलाई बुबाको प्यारी भन्न मन लाग्छ । त्यसैले यस्तो ट्याटु खोपाएकी हुँ,’ उनले भनिन्, ‘ट्याटु मान्छेको पहिचान पनि हो । आफू मरेर जाँदा पनि सँगै हुन्छ ।’ उनको अर्को ट्याटु सात चक्रको छ । त्यससँग उनको आस्था जोडिएको छ । ‘पुतली र रंगीन फूलको ट्याटुले भने जीवन रंगीन रहेको बुझाउँछ,’ उनी भन्छिन् ।

उनीहरूको भन्दा फरक कथा छ, प्रसिद्ध पोखरेलको । उनी संगीतका पारखी हुन् । कतिसम्म भने, उनले आफ्नो शरीरमा पुरानो जमानाको क्यासेट प्लेयर अंकित ट्याटु नै बनाए । ‘मैले जसको संगीत सुन्थें, जसलाई रुचाउँथें, उनीहरूमै समर्पित गर्न यस्तो ट्याटु बनाएको हो,’ प्रसिद्ध भन्छन् । संगीतसँगै उनी फोटोग्राफीमा पनि रुचि राख्छन् । त्यसैले उनले अर्को ट्याटु क्यामेराको बनाए । प्रसिद्धलाई यात्रा गर्न पनि मन पर्ने भएकाले उनले तेस्रो ट्याटु हिमालको बनाएका छन् ।

त्यसैगरी डिजिटल मार्केटिङ गरिरहेका प्रविन पोखरेलले आफूलाई संगीतप्रेमी जनाउनका लागि हातमा संगीत अंकित ट्याटु बनाएका छन् । अर्को हातमा भने भगवान् बुद्ध र छातीमा शिवको ट्याटु बनाएका छन् । उनले शरीरभर ट्याटु बनाउने योजना रहेको बताउँछन् ।

कसैले ट्याटु खोपेका छन् भने उनीहरूको आनीबानी, चरित्रमाथि पनि मान्छेले प्रश्नसूचक दृष्टि लगाउने गर्छन् । बाटोमा आफ्नै कामधन्दाले एकसुरमा हिँडिरहेका बेला प्रहरीले समेत होच्याएर सोध्ने गर्थे, ‘के गर्दै छस् ।’ प्रसिद्ध पोखरेलको जवाफ हुन्थ्यो, ‘मास्टर्स गर्दै छु ।’

त्यसबेला उनी स्नातकोत्तर गरिरहेका थिए । जवाफ सुनेर प्रश्न गर्नेहरू नै छक्क पर्थे । यस्तो लाग्थ्यो मानौं ट्याटु खोपेका युवाहरू बरालिएर मात्र हिँड्छन् । उनीहरूको कामधन्दा हुँदैन । पढाइ हुँदैन । ‘अरूलाई भन्दा फरक तरिकाले हेर्न थाल्छन्,’ प्रसिद्ध सुनाउँछन्, ‘कति त बोल्न पनि डराउने ।’

मान्छेको आवरणलाई हेरेर मूल्यांकन गर्ने सामाजिक मनोविज्ञानले गर्दा पनि ट्याटु खोप्नेहरूप्रति नकारात्मक धारणा बनेको उनको बुझाइ छ । पढाइ–लेखाइ नभएका, कामधन्दा नभएका, कुनै व्यावहारिक जीवनमा नपरेका वा जीवनको सुर नै बिगारेकाहरूले ट्याटु खोप्छन् भन्ने मान्छेको बुझाइ छ । ‘तर, ट्याटु भनेको एक किसिमको प्रतिबद्धता र अभिव्यक्ति पनि हो,’ दीपा भन्छिन्, ‘यसले हामीलाई बाँच्न पनि प्रेरित गरिरहेको हुन्छ ।’

कतिपयले ट्याटुलाई कुनै अर्थ वा भावनात्मक अभिव्यक्तिसँग जोडेर होइन, फेसनका रूपमा बुझ्ने गरेका छन् । जस्तो प्रतिष्ठा आचार्यको कुरा गरौं । ग्लोबल कलेजमा बीबीए सातौं सेमेस्टरमा अध्ययनरत प्रतिष्ठा अहिलेको आधुनिक पुस्ताले ट्याटुलाई ‘स्टाइल स्टेटमेन्ट’ का रूपमा लिएको बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘उनीहरूलाई ट्याटु नबनाए पछाडि परिने हो कि भन्ने डर भइसक्यो ।’ त्यो डर उनीसँग पनि थियो । त्यसैले त कुनै अर्थ नखोजी उनले ट्याटु खोपाइन् ।

त्यस्तै गरी प्रकृति भट्टराईले ७ वर्षअघि ठमेलमा ड्याडीसँगै गएर ट्याटु खोपाएकी थिइन् । उनलाई ट्याटु बनाउने एकदमै रहर थियो । तर सुरुमा उनको घरमा अनुमति थिएन । पछि ‘कन्भिसन्स’ गरेर ट्याटु खोपाइन् । त्यसबेला जाडोयाम थियो । शरीर ढाक्ने लुगा लगाउँदा ट्याटु छोपिन्थ्यो । अहिले उनलाई त्यो ट्याटु नै बेकार लाग्न थालेको छ । ‘पहिला ट्याटु बनाउने कमै भेटिन्थे, अहिले त सामान्य भइसक्यो,’ उनी भन्छिन्, ‘पछुतो लाग्छ ।’

कति लाग्छ खर्च ?

ट्याटु आर्टिस्ट सन्दीप लामाका अनुसार अहिले ट्याटु खोपाउने जमात बढ्दो छ । कतिले यसलाई कलाका रूपमा लिएका छन् भने कतिले फेसनका रूपमा पनि । ट्याटुमा धेरैले नाम अर्थात् अक्षर खोपाउने, कतिले देवीदेवता वा आफ्ना प्रिय मान्छेको आकृति खोपाउने गरेको उनी बताउँछन् । यो रियलिज्म, थ्रिडी, ज्यामेट्रिक, मण्डला, पोट्रेट आदि शैलीका हुन्छन् । ट्याटु खोपाएको मूल्य ठ्याक्कै यति नै भन्ने नभएको उनी बताउँछन् । ट्याटु आर्टिस्ट र ट्याटुको शैलीअनुसार त्यसको शुल्क फरक हुने गर्छ । सन्दीपका अनुसार सामान्यतः ४ हजार ५ सय रुपैयाँदेखि दुई लाख रुपैयाँसम्म ट्याटु खोपाउँदा खर्च हुन्छ । ट्याटु आर्टिस्टअनुसार यसको मूल्य फरक पर्न सक्छ ।

सुमिनु ट्याटुकी ट्याटु आर्टिस्ट सुमिना श्रेष्ठका अनुसार धेरैले ट्याटु लहडमा नै बनाउने गर्छन् । केटीहरूले सानो–सानो ट्याटु बनाउँछन् भने केटाहरूले ठूलो ट्याटु बनाउने गरेको उनी बताउँछिन् । अहिले किशोर पुस्तामा भने जापानी एनिमेको प्रभाव देख्न सकिन्छ । अहिलेका पुस्ता अर्थपूर्ण ढंगले नै ट्याटु खोपाउन चाहने उनको अनुभव छ ।

ट्याटुको सदियौं पुरानो परम्परा

ट्याटु खोप्ने प्रचलन पुरानै हो । करिब ५ हजार २ सय वर्ष अघिदेखि नै विभिन्न देशको विभिन्न समुदायमा बसोबास गर्ने मानिसहरूले उनीहरूको धार्मिक परम्पराअनुसार प्रचलन रहेको मानिन्छ । भनिन्छ, त्यो बेला प्रेमको चिह्न, सौन्दर्य निखार्न, रोगलाई निको पार्न ट्याटु खोप्ने गरिन्थ्यो । किंवदन्तीअनुसार प्राचीनकालमा राजाका शासकहरूले जनजातिका राम्री युवतीलाई यौन शोषण गर्ने हुनाले आफू कुरूप देखिन ट्याटु खोपाउने गरेको पनि पाइन्छ ।

नेपालको तराईमा बसोबास गर्ने विभिन्न जातजातिमा ट्याटु खोपाउने प्रचलन पुरानै हो । नेवार, तामाङ, थारू आदि समुदायमा ट्याटु खोप्नुलाई संस्कृतिकै रूपमा लिइन्छ । ‘थारू समुदायमा स्त्रीले ट्याटु विवाहपछि खोप्नैपर्छ ।’ थारू संस्कृतिविद् कृष्ण सर्वहारी भन्छन्, ‘यसको पछाडि विभिन्न मिथहरू रहेका छन् ।’ उनका अनुसार पहिले मुसलमानहरूसँग थारूको लडाइँ परेको र ट्याटु खोपेपछि कुरूप भएर थारू महिलालाई आँखा नलागोस् भनेर बनाइन्छ । अर्को, स्वर्गमा पुग्दा आफ्नी श्रीमतीलाई चिन्न सजिलो होस् भनेर पहिचानका लागि बनाइन्छ । त्यसैगरी लोक कलालाई बचाउनुपर्छ भनेर मयूर, हात्ती र घोडा बनाउने प्रचलन रहँदै आएको छ ।

त्यसैगरी नेवारी समुदायमा ट्याटुको छुट्टै महत्त्व छ । महिलाहरूले विभिन्न जात्रामा मसी लगाउने प्रचलन लोकप्रिय छ । समुदायमा खुट्टामा ट्याटु खोप्नु भनेको ‘शक्तिको प्रतीक’ हो ।

'खोपाउँदा सावधानी अपनाउनुपर्छ'

– प्रा.डा. सविना भट्टराई, छाला रोग विशेषज्ञ

पछिल्लो समय ट्याटु फेसन बनेको छ । ट्याटु खोपाउँदा सावधनी अपनाउनुपर्छ, जसले गर्दा यसबाट हुने दुष्प्रभावबाट बच्न सकिन्छ । ट्याटु खोप्नका लागि प्रयोग हुने निडल र रङ कस्तो प्रकारको हो भन्ने कुरा बुझ्नुपर्छ । ट्याटु कत्तिको सुरक्षित ठाउँमा बनाउँदै हुनुहुन्छ त्यो पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ । यसमा प्रयोग हुने रङको दुष्प्रभाव धेरै हुन्छ । एलर्जी हुने, इन्फेक्सन हुने, सुन्निने, खत बस्ने, पूरै भाग खुम्चिएर नराम्रो देखिने यसका दुष्प्रभाव हुन् ।

किलोइड (मासु पलाउने रोग) रोग भएकाले कम्मरमाथिको भागमा ट्याटु खोप्नु हुँदैन । ट्याटु खोपेको भागमा मासु उठेर जान्छ । ट्याटु खोपाउँदा प्रयोग हुने डाईको आफ्नै दुष्प्रभाव छ । यसले छालाको टीबीसमेत गराएको मैले पाएको छु । त्यस्तै, निडलको प्रयोग जथाभावी गर्दा रगतबाट सर्ने संक्रमित रोगहरू सर्न सक्ने जोखिम उत्तिकै हुन्छ । ट्याटुको दीर्घकालीन असर भनेको डाईको रियाक्सन हो । जसले गर्दा ‘ग्रानोलोमा फर्मेसन’ हुन्छ । यसले ट्याटु बनाएको छालामा डल्लो परेर गाँठो परेजस्तो देखिन्छ ।

ट्याटु बनाउँदा निडलको प्रयोग, सरसफाइमा ध्यान दिनुपर्छ । जहाँ पायो त्यही ठाउँमा गएर ट्याटु हान्नु हुँदैन । ट्याटु बनाइसकेपछि नियमित सरसफाइ र एन्टिबायोटिकको प्रयोग गर्नुपर्छ । ट्याटु बनाउनुभन्दा पनि मेटाउन झन् खर्चिलो हुन्छ । लेजर प्रविधि एकदमै महँगो हुने भएकाले रंगीन ट्याटु मेटाउन त अझ गाह्रो हुन्छ ।