ऊर्जा क्षेत्रमा सार्क मुलुकबीच अन्तरआबद्धता आवश्यक
काठमाडौँ — सार्क मुलुकहरूलाई ऊर्जा क्षेत्रमा अन्तरआबद्धता कायम गर्न सकिन्छ । किनकि यहााको ऊर्जाको माग र आपूर्तिको अवस्था नै त्यहीं किसिमको छ । नेपालका जलविद्युत् आयोजना नदी प्रवाहमा आधारित छन् । र वर्षायाममा बढी बिजुली उत्पादन गर्छन् । भारत र बंगलादेशमा वर्षायाममै बिजुलीको माग बढी हुन्छ । तर नेपालमा हिउँदमा बिजुली उत्पादन कम हुन्छ, माग बढी हुन्छ ।
त्यसकारण नेपाल र भुटानले वर्षायाममा भारत र बंगलादेशलाई बेच्न सक्छन् भने हिउँदमा भारतबाट बिजुली किन्न सक्छन् । यही आधारमा विद्युत्को माग र आपूर्तिको व्यवस्थापनका लागि दक्षिण एसियाली देशहरूबीच अन्तरआबद्धता कायम गर्न सकिन्छ । सार्क मुलुकहरूमा प्रभावकारी रूपमा विद्युत् आदानप्रदान हुन सके सबै राष्ट्रका लागि त्यो ‘विन–विन’को अवस्थामा हुन्छ । आगामी दिनमा भारतलाई हरित ऊर्जाको ठूलो खाँचो छ । त्यसका लागि नेपालसँग प्रभावकारी रूपमा विद्युत् आदानप्रदान गर्न सकिन्छ । भारतजस्तै बंगलादेशमा पनि सोही प्रकृतिको विद्युत् आवश्यकता रहनु नेपालका लागि बिजुली बजार खोज्ने बाटो हो ।
अर्को भनेको सार्क मुलुकको जलविद्युत् क्षेत्रमा निजी क्षेत्रको भूमिका कसरी खोजिन्छ भनेर हेर्न जरुरी छ । सरकारी तबरबाट मात्र विद्युत् व्यापारको बाटो खोजिनु त्यति उपयुक्त होइन । नेपालले अन्तरदेशीय विद्युत् व्यापारमा निजी क्षेत्रको भूमिका खोज्नुपर्छ । त्यसैगरी भारतले पनि त्यहाँको माग व्यवस्थापनका लागि सरकारी तवरबाटै सबै काम गर्न सक्दैन । निजी क्षेत्रको पनि भूमिका खोजिनुपर्छ । विद्युत्को आदानप्रदान सरकारी स्तर (जीटूजी) स्तरमा मात्रै सीमित राखेर समाधान हुँदैन । अन्तरदेशीय रूपमा नै निजी क्षेत्रले काम गर्नुपर्छ ।
ठूलाठूला विद्युत् आयोजना चाहे सरकारी तबरबाट होस वा निजी क्षेत्रबाट होस बनाइनुपर्छ । नेपालको निजी क्षेत्र ठूला आयोजना बनाउन सकिरहेको देखिँदैन । त्यसकारण वैदेशिक लगानी खोजेर यस्ता आयोजना बनाउन सकिन्छ । नेपालले निर्यात लक्षित विद्युत् आयोजना बनाउने भनिरहँदा वैदेशिक लगानीलाई पनि प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ । यद्यपि ठूला विदेशी कम्पनीका लागि पनि यति ठूलो लगानी जुटाउन त्यति सजिलो छैन । उनीहरूले पनि अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा लगानीकर्ता जुटाउनुपर्ने हुन्छ । आयोजना व्यावसायिक रूपमा सम्भाव्य छ वा छैन ? बजार सुनिश्चितता छ छैन जस्ता विषय लगानीकर्ताले पनि हेर्छन् । आयोजना व्यावसायिक रूपमा बढी प्रतिफल दिन नसक्ने र उत्पादित बिजुली बेच्न नसकिने अवस्था भए लगानीकर्ता आउँदैनन् । सँगसँगै अन्तरदेशीय विद्युत् व्यापारका लागि प्रसारण संरचना निर्माण गर्नु पनि उत्तिकै जरुरी छ । केही बनिसकेका छन् । केही बन्ने क्रममा छन् ।
नेपालमा विद्युत् क्षेत्रमा लगानी ल्याउन ठूलो मात्रामा प्रसारण लाइन निर्माण गरिनुपर्छ । विद्युत् व्यापार गर्न अन्तरसीमा व्यापारको संरचना निर्माण गरिनुपर्छ । अन्तरदेशीय बिजुली व्यापार सरकारी तवरमा मात्र मात्र नभई निजी क्षेत्रलाई पनि यसको जिम्मेवारी दिनुपर्छ । सरकारी संयन्त्र नियामक निकाय रहने र अन्तरदेशीय व्यापार निजी क्षेत्रबाट गर्न सकिन्छ । दुवै मुलुकहरूले त्यसका लागि कानुन, नीति र निर्देशिका बनाउनुपर्छ । नियामकीय आधार पनि तयार गरिनुपर्छ । नेपाल र भारतबीचको बिजुली व्यापारका लागि नोडल एजेन्सीका रूपमा एनटीपीसी विद्युत् व्यापार निगमले काम गरिरहेको छ । सार्कका अरु देशहरूबीच हुने विद्युत् व्यापारमा पनि यस्ता नोडल एजेन्सी चाहिन्छन् । सबै देशले आ- आफ्नो तर्फबाट यस्ता निकाय स्थापनामा जोड दिनुपर्छ । यस अर्थमा सार्क देशहरूले उत्पादनमा मात्र नभई प्रसारण र वितरण संरचना बनाउन एकअर्काको सहयोग र समन्वय आवश्यक छ ।
जीएमआरले नेपालमा आएर माथिल्लो कर्णालीमा लगानी गरेको छ । त्यहाँ उत्पादन हुने बिजुली बंगलादेश लैजाने तयारी हामीले गरेका छौं । यो आयोजना बनाउने भनेर जीएमआरले कुनै सपना देखाएको होइन । त्यो आयोजनालाई सक्दो चाँडो हामीले नै बनाउन चाहेका छौं । आयोजना बनाउनेबारे हामीसँग स्पष्ट नियत छ । जीएमआर व्यावसायिक रूपमा विद्युत् उत्पादन गर्ने कम्पनी हो । यसकारण यो आयोजना बनाउनु नेपालको मात्र नभई हाम्रो पनि सपना हो । यो सपना पूरा गर्न हामी हर हालतमा प्रयास गर्नेछौं । जतिसक्दो चाँडो आयोजना बनाउने प्रतिबद्धता पनि म जनाउँछु ।
-जीएमआर इनर्जी ग्रुपका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत बार्देले कान्तिपुर कन्क्लेभ-२०२२ मा व्यक्त गरेको विचारको सम्पादित अंश ।
