खोपको दोस्रो मात्रा लगाउन ढिलो भयो भने प्रभावकारिता घट्छ ?

विश्व स्वास्थ्य संगठनले खोपको पहिलो मात्रा लगाएको ९ देखि १२ हप्तासम्ममा दोस्रो मात्रा लगाउनुपर्ने बताएको छ । नेपालमा पनि समयमा खोप प्राप्त नहुँदा दोस्रो खोपको मात्राको अवधि लम्बिँदै गएको छ ।

जेठ २३ गते स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले विज्ञप्ति जारी गर्दै कोरोनाविरुद्धको खोप कोभिसिल्ड नआउने भएपछि यसको पहिलो डोज लगाएका व्यक्तिलाई सरकारले दोस्रो मात्रामा एउटै प्रकृतिको एस्ट्राजेनेकाको खोप लगाउने बताएको छ । दुई साताभित्र खोप आउन सक्ने बताए पनि खोप आउने अझै छाँटकाँट भने देखिँदैन ।

भारतको स्वास्थ्य मन्त्रालयले मे १३ मा कोभिसिल्डको दोस्रो मात्रा ६ देखि ८ हप्तादेखि दिनुपर्नेमा १२ देखि १६ हप्तासम्म अवधि बढाउने निर्णय गरेको थियो । नेशनल टेक्निकल एड्भाइजरी ग्रुप अन इम्युनाइजेसनले दोस्रो खोपको लागि १६ हप्तासम्म लगाउँदा प्रभावकारिता बढ्ने सिफारिस पछि सरकारले निर्णय गरेको थियो ।

नेशनल इन्स्टिच्युट अफ इपिडिमियोलोजीका पूर्व निर्देशक डा. एमडी गुप्ते भन्छन्– ‘अहिलेसम्म विश्व स्वास्थ्य संगठनले ८ देखि १२ हप्तासम्ममा दोस्रो डोज दिने भनेको हामीले मान्दै आएको हो ।’ उनले १२ देखि १६ हप्तासम्म गर्ने निर्णय ठीक होला वा नहोला यकिनका साथ भन्न नसक्ने भन्दै यसबारे पर्याप्त ठोस जानकारी आइनसकेको बताए ।

भारतका वरिष्ठ भाइरोलोजिस्ट साहिद जमिलले सरकारी अधिकारीहरुले खोपको अवधि किन बढाइएको बारेमा स्पष्ट पानुपर्ने बताउँछन् । ‘भेरियन्ट अफ कन्सर्न’ बढिरहेका बेला सबैजनाले खोप पाउनुपर्छ, सुरक्षित हुनुपर्छ,’ उनले भने ।

दोस्रो खोपको अवधि लम्बिनुमा केहीले वैज्ञानिक कारण भनेका छन् भने केहीले खोपको अभावको कारण अवधि बढाइएको बताइरहेका छन् ।

‘खोपको दोस्रो मात्राको अवधि लम्बिए पनि यसले काम गर्छ’
स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको परिवार कल्याण महाशाखाका निर्देशक डा. तारानाथ पोख्रेलले संसारभरी भनेको जस्तो मात्रामा खोप पाउन नसकेकाले दोस्रो डोजको मात्रा लगाउनुपर्ने छुटेको बताउँदै ९ देखि १२ हप्तासम्म दोस्रो मात्रको खोप लगाउनुपर्ने राम्रो मानिएको भएपनि त्यसपछि लगाउँदा पनि हानी नहुने दाबी गर्छन् ।

डा. पोखरेल भन्छन्– ‘१२ हप्तापछि वा जति बढी समय भयो त्यति राम्रो पनि भनेको छ विश्व स्वास्थ्य संगठनले । तर ठ्याक्कै सिफारिस भने गरिससकेको छैन ।’ उनका अनुसार १२ हप्तापछि पनि खोप लगाएको खण्डमा एन्टिबडीको लेभल बढेको र संक्रमण प्रतिरोधी क्षमता अझ राम्रो हुने देखिएको छ । ‘भारत सरकारले १६ हप्तासम्ममा दिने भनेको छ । हामीले पनि भारत सरकारको आधार मान्यौँ,’ उनले भने ।

डा. पोखरेलले महामारीमा बनेको कुनै पनि खोपले कति समयसम्म काम गर्छ, कुनकुन भेरियन्टलाई काम गर्छ वा गर्दैन अध्ययनको पाटो भएको बताए । उनका अनुसार एक डोज लगाएपनि यसले अधिकताम काम गर्छ र सुरक्षा दिन्छ । ‘सकेसम्म दुई डोज भनिएको छ । त्यो पूरा गर्नुपर्छ । ढिलो भएपनि प्रतिरक्षा शक्ति शुन्य हुँदैन । घट्दै जाला तर फेरी खोप लगाए, फेरी बढाएर लैजान्छ,’ डा. पोखरेल भन्छन्, ‘एउटा खोपले पनि संक्रमण तथा मृत्यु दर घटाएको छ ।’

उनले यो महिनाभित्र खोप कहिले आउने भन्ने आधिकारिक जानकारी आउने बताउँदै जुलाई महिनाभित्र खोप दिने भनिएको दाबी गरे । ‘कति दिन्छ भनेर यो हप्ताभित्रमा जानकारी हुन्छ । कति मात्रामा कोभ्याक्सबाट आउँछ भन्ने थाहा हुन्छ,’ उनले भने ।

कोभिड भ्याक्सिन एक्सपर्ट एड्भाइजरी कमिटीका कोअर्डिनेटर डा. श्यामराज उप्रेतीका अनुसार विश्व स्वास्थ्य संगठनले पहिलो मात्रा लगाएको ८ देखि १२ हप्तापछि दोस्रो मात्रा लगाउनुपर्ने बताएको छ । उनले पहिलो मात्राको खोप लगाएपछि ३ महिनासम्म सुरक्षा गर्ने दाबी गर्दै त्यसपछि कतिसम्म सुरक्षा दिन्छ त्यो यकिन भइनसकेको बताए । डा. उप्रेती भन्छन्, ‘ अहिलेसम्मको अध्ययनमा त १२ हप्ताभित्र दियो भने सुरक्षित भइन्छ भन्ने भन्ने छ । तर १२ हप्ता पछि एन्टिबडी घट्न सक्छ वा संक्रमणको जोखिम बढ्न सक्छ भन्ने पनि हो ।’ उनका अनुसार जुन बेलासम्म दोस्रो मात्राको खोप दिइँदैैन संक्रमणको जोखिम हुनसक्छ ।

ओम अस्पतालका कन्सलटेन्ट पिडियाट्रिक इम्युनोलोजिस्ट तथा रिम्याटोलोजिस्ट डा. धर्मगत भट्टराईले अध्ययनमा १६ हप्तासम्म लम्ब्याउँदा केही फरक नपर्ने र त्यसबाट पनि इम्युन रेस्पोन्स उत्तिकै आउने देखिएको बताए ।

उनका अनुसार खोप ढिलो लगाउँदा खोपको प्रभावकारिता कम आउँछ भनेर देखिएको छैन । ‘लगाउने अवधि कटेर ढिलो भएमा केही मात्रामा कमी हुन सक्छ । तर त्यसले सुरक्षा नै नदिने भन्ने होइन,’ उनले भने ।

उनका अनुसार कुनैपनि खोपले सत प्रतिशत सुरक्षा दिने र प्रभावकारी हुने भन्ने देखिएको छैन । यद्यपी खोपले मुख्य कुरा कोरोनाको जटिल र गम्भिर प्रकृतिका बिरामी हुनबाट पक्कै पनि बचाउँछ । ‘खोपले सुरक्षा दिन्छ तर, संक्रमण नै नहुने भन्ने होइन । दुवै डोज लगाएकोलाई पनि देखिएको छ त्यसैले सावधानी अपनाइराख्नुपर्छ,’ उनले भने ।

‘खोपको दोस्रो मात्राको अवधि बढ्यो भने जोखिम हुनसक्छ’
अमेरिकी राष्ट्रपतिका मेडिकल एडभाइजर डा. एन्थोनी फौचीले दुई खोप बीचको अवधि लामो भएको खण्डमा त्यसले कुनै एक कोभिड भेरियन्टको संक्रमणको जोखिम निम्त्याउन सक्ने बताउँछन् ।

‘मोर्डनाको लागि ४ हप्ता तथा फाइजरका लागि ३ हप्ता खोपको ग्याप उचित हो । अन्तराल बढाउँदै लगेमा अरु भेरियन्टकोे जोखिममा पर्न सकिन्छ,’ उनले भने ।

फौचीका अनुसार बेलायतमा पनि खोपको दोस्रो मात्रा दिन ढिलाइ गरेकोले सो अवधिमा संक्रमणमा पर्न सम्भावना बढेको छ । एक भारतीय सञ्चार माध्यममा प्रतिक्रिया दिँदै डा. फौचीले सबै मानिसलाई भाइरसबाट बचाउन छिटोभन्दा छिटो खोप दिनुपर्नेमा जोड दिएका छन् ।

अघिल्लो वर्ष भारतमा डेल्टा भेरियन्ट देखिएको थियो । त्यसले नै भारतमा दोस्रो लहरको कोभिड फैलिएको पुष्टि नै भइसकेको छ । नेपालमा पनि डेल्टा भेरियन्टकै कारण संक्रमण व्यापक भएको देखिएको छ । विज्ञहरुका अनुसार यो भेरियन्ट ४० देखि ५० प्रतिशत बढी संक्रामक रहेको छ । डा. फौचीका अनुसार खोप जति छिटो लगायो त्यति नै जनसंख्यालाई भविष्यमा हुने अन्य संक्रमणका लहरमा पनि बचाउँछ ।

डेल्टा भेरियन्ट धेरै राष्ट्रहरुमा अहिले देखिएको छ । जुन एक व्यक्तिबाट अर्कोमा छिटो तरिकाले सरिरहेको पाइएको छ । खोप नपाएको खण्डमा संक्रमण झन् बढ्न सक्ने बताइएको छ ।

‘डेल्टा’ भेरिएन्टको विकसित रुप ‘ए वाई १’ अर्थात् ‘डेल्टा प्लस’ नेपालमा पनि फेला परेको पुष्टि भइसकेको छ ।