मौलिकतासँगै आधुनिकता
काठमाडौँ — शरीरको सुरक्षा र न्यानोपनका लागि कपडा लगाउनुपर्ने परम्परागत मान्यता पछिल्लो समय युवापुस्ताका कारण फेरिँदै गएको छ । अर्थात्, आजकल पहिरनले शरीर ढाक्ने मात्र होइन, व्यक्तित्वसमेत झल्काउनुपर्छ भन्ने मान्यता स्थापित भएको छ, युवापुस्तामा ।
जसका कारण व्यक्तित्व झल्काउने, फेसनेवल र आधुनिक डिजाइनअनुसार तयार पारिएका पहिरनहरू नै अहिले युवापुस्ताको रोजाइमा पर्न थालेका छन् । आधुनिक समय र फेसनको दुनियाँलाई अँगाल्ने युवा जमातमा अनौठो पक्ष त के छ भने उनीहरू समयानुकूलको फेसन ट्रेनड पछ्याइरहेका बेला पनि आफ्नो मौलिक पोसाक तथा पहिरनप्रति उत्तिकै सजक र सचेत छन् । तामाङ, राई, मगर, गुरुङ, नेवार, थारूलगायतका समुदायले आफ्ना परम्परागत पहिरनसँगै चलेका पहिरन मिलाएर फ्युजन ड्रेसको प्रयोग गर्न थालेका छन् । खासगरी, पछिल्लो समय जुन पहिरनले आधुनिक फेसन र डिजाइन अँगाल्दै त्यसैमा मौलिकता झल्कने बनाइएका छन्, त्यस्ता पहिरनमा युवापुस्ताको क्रेज ह्वात्तै बढेको देखिन्छ ।
समयअनुसार जस्तोसुकै डिजाइन र पहिरनको माग भए पनि आफूले लगाउने कपडामा युवापुस्ताले आफ्नै संस्कृति, परम्परा र मौलिकतालाई ल्याउन खोज्नु सकारात्मक भएको मोडल तथा मौलिक पहिरन डिजाइनरहरूको भनाइ छ । मोडलिङसँगै युवापुस्ताको मागअनुसार आधुनिक शैलीका मौलिक पहिरनहरू तयारीमा लागिरहेकी सीता राई त्यसैमध्येकी एक हुन् । इमाडोलस्थित ‘लिब्जु कलेक्सन’ मा उनले खासगरी किराती समुदायसँगै तामाङ, मगर, गुरुङ समुदायका आधुनिक डिजाइनका पहिरनहरू तयार पार्छिन् । मानव समुदाय जति नै आधुनिकतातिर दौडिए पनि आफ्नो पुर्खा र संस्कृतिको प्रेम उनीहरूमा सदैव समाहित हुने उनको बुझाइ छ । ‘समयअनुसार म परिवर्तन भए पनि मलाई मेरो संस्कृति र पुर्खाको माया छ,’ उनले भनिन्, ‘मेरो पुर्खाले जे गरे मैले पनि त्यही गर्नुपर्छ भन्ने ठान्दिनँ म । समय फेरिइसक्यो, त्यसैले आफूलाई सहज हुने गरी आफ्नो समुदाय र संस्कृति झल्काउने पहिरन लगाउँदा केही बिग्रँदैन जस्तो लाग्छ ।’
पुस्ता अलग–अलग छन् । मानवका रुचि फरक छन् । हिजो र आजको समय ठ्याक्कै उस्तै छैनन् । भोलि अझ फरक हुन सक्ला । प्रत्येक समय र पुस्तालाई आफ्नोपना, संस्कृति, परम्पराप्रति सजक बनाउने हो भने उनीहरूको मागअनुसार चल्नुपर्ने राईको ठम्याइ छ । ‘कसैलाई फरिया, कसैलाई गुन्युँचोली मनपर्ला । कसैलाई अर्कै पहिरन मनपर्ला । उनीहरू सबैलाई हुने गरी हामीले फ्युजनमा हाम्रो संस्कृतिका ड्रेसहरू बनायौं भने युवापुस्तालाई मौलिकताको पक्ष बुझाउन पनि सकिन्छ,’ उनले जोडिन् ।
राई मात्र नभएर आफ्नो रोजाइको डिजाइन र पहिरनले आत्मविश्वास र आत्मबल बढाउने काभ्रे भकुन्डेबेंसीकी संगीता तामाङले सुनाइन् । प्रत्येक वर्ष ल्होछारमा सामान्य लुंगी र चोली लगाउँदै आए पनि यस वर्ष उनले बजारमा चलेको लेहेङ्गा डिजाइनको मौलिकता झल्कने नीलो पहिरन लगाइन् । ल्होछारमा मात्र नभएर अन्य उत्सवहरूमा समेत आफ्नो जातिको मौलिक पहिरन लगाउँदा अरूभन्दा फरक र सुन्दर देखिने उनको अनुभव रहेको छ ।
मानव समाजमा जतिबेला पहिरनको अवधारणा आयो, त्यतिबेला शरीर ढाक्ने आवरण, सुरक्षा र लाजलाई छोप्ने माध्यम मात्र थियो । बिस्तारै सियोसँगै सिलाइको सीपले निरन्तरता पायो । सँग–सँगै सिलाइ मेसिनहरू बने । विशेष त दोस्रो विश्व युद्धपछि भएको औद्योगिक क्रान्तिपछि सबैजसो क्षेत्रमा आएको व्यापक परिवर्तनसँगै मानिसको पहिरन, यसको उत्पादन र तयारीमा पनि प्रभाव परेको नमुना कलेज अफ फेसन टेक्नोलोजीअन्तर्गत विगत दुई दशकदेखि फेसन डिजाइनको विषयलाई प्राध्यापन गरिरहेकी प्राध्यापक कुश्मा श्रेष्ठले बताइन् ।
जसरी समयअनुसार गीतसंगीत, खानपान हरेक क्षेत्रमा परिवर्तन आएको छ, त्यसरी नै पहिरनमा पनि फेरबदल आएको उनको बुझाइ छ । जहाँसम्म विभिन्न जातजातिका फ्युजन पहिरनको सवाल छ, त्यसमा परम्परागत ज्ञानप्रति सचेतचाहिँ हुनुपर्ने उनको सुझाव छ । ‘पहिरनले मान्छेको व्यक्तित्वसँगै पहिचानसमेत दिन्छ । युवापुस्तामा फेसनसँगै आफ्नो संस्कृति, इतिहास र आफ्नोपना आउनु त राम्रै कुरा हो,’ उनले भनिन् । अहिलेको पुस्तामा पुराना समयका पहिरनहरू चलनचल्तीमा आइरहेको सुनाउँदै प्राध्यापक श्रेष्ठले कलेज अध्यापनका क्रममा पनि विद्यार्थीहरूलाई सांस्कृतिक तथा मौलिकताको ज्ञान दिँदै पूर्वीय र पश्चिमा शैलीका फ्युजन पहिरनहरूबारे पढाइँदै आएको बताइन् ।
मानिस आफैंमा सिर्जनामा रमाउने जातिमा पर्छन् । समयअनुसारका पहिरन र विभिन्न सिर्जनाहरू मानवका सिर्जनात्मक पक्षमा पर्ने मानवशास्त्री मुक्त सिं तामाङको धारणा छ । संसारमा विभिन्न जातजाति र तिनका आ–आफ्नै सांस्कृतिक समूहहरू छन् । प्रत्येक जातिले आफ्नो इतिहास, परम्परा र संस्कृति अनुसरण गर्दै मौलिक पहिरन बनाएको उनले सुनाए । ‘मानिसको आफ्नै समुदाय र सांस्कृतिक समूह छ । त्यही समुदाय र समूहले कस्तो लुगा लगाउने, कहिले लगाउने, कसरी लगाउने भनेर निश्चित रूपमा परिभाषित गर्छ । यसलाई मानव सिर्जनात्मक पक्षका रूपमा बुझ्न सकिन्छ,’ उनले भने । उनका अनुसार सूचना प्रविधिको युगमा विश्व नै एकै ठाउँमा आउँदा पहिरनमा फ्युजन देखिनु स्वाभाविक प्रक्रिया नै हो । सूचनाको पहुँचसँगै मानिसहरूबीच बढेको अन्तर्क्रिया, एकआपसमा सांस्कृतिक सवालका पक्षहरू आदानप्रदान र ग्रहण गर्ने प्रक्रियासमेत तीव्र रूपमा विस्तार भएको उनको भनाइ छ ।
पहिरन, फेसन र डिजाइन भन्नेबित्तिकै यतिबेला मानिसको पहिचान, स्तर, पेसा, स्वभाव र नैतिकतासँग प्रत्यक्ष जोडिन्छन् । अझै फराकिलो रूपमा हेर्दा यसले भूगोल र मानिसको जातिलाई समेत इंगित गर्दछ । मानिसलाई आफू बसेको समाजमा सम्मानपूर्वक बाँच्नसमेत पहिरनले निर्धारण गर्ने अवस्था बनेको विज्ञहरूको अनुभव छ । विशेषतः युवापुस्तालाई प्रत्येक पार्टी, कार्यक्रम तथा उत्सवहरूमा अरूभन्दा फरक र नौलो रूपमा प्रस्तुत हुने आकांक्षा हुन्छ । प्रत्येक उत्सवहरूमा महँगा र आधुनिक पहिरन लगाउने सबैको हैसियत हुँदैन । यसैलाई मध्यनजर गर्दै सहरका थुप्रै ठाउँमा भाडाका कपडा पाइने स्थानहरूसमेत सञ्चालनमा छन् । युवापुस्ताको माग र समस्यालाई प्राथमिकतामा राखेर ६ वर्षदेखि फेसन डिजाइनर राधिका ध्वजुले ‘क्लासिक कर्भ’ सञ्चालन गरिरहेकी छन् ।
युवापुस्तामा आफैंमा केही नौलो काम गर्ने र अरूभन्दा फरक हुने चाहना राख्ने उनको अनुभवले बताउँछ । विशेषगरी आधुनिक डिजाइनका विवाह, व्रतबन्ध जस्ता उत्सवका लागि उपयुक्त हुने कपडाहरू भाडामा दिने व्यवस्था गर्दै आएको उनले मागअनुसारको फ्युजन मौलिक पहिरनहरू पनि तयार गर्दै आएको बताइन् । आफ्नो समयमा स्वतन्त्रता खोज्ने युवापुस्ताले आफ्नै संस्कृतिका पहिरनलाई खोज्नु उनी सकारात्मक रूपमै लिन्छिन् । परिवर्तन र फ्युजन भन्नेबित्तिकै संस्कृति र मौलिक कुरालाई अपाच्य हुने भन्ने होइन । केही फरक गरेर युवालाई पनि आकर्षण गर्न र आफ्नो पहिचानलाई देशमा मात्र होइन अन्तर्राष्ट्रियस्तरमै पहिरनमार्फत चिनाउन सकेमा देशलाई राम्रै हुने डिजाइनर ध्वजुकै शैलीमा मोडल तथा डिजाइनर राईको मत छ ।
युवापुस्ता जुनसुकै समयमा पुगे पनि उसलाई आफ्नो समाज, संस्कृतिको सही प्रयोगले छुने मानवशास्त्री सिंको तर्क छ । मानिसमा हुने परिवर्तनशील चाहनाले उसलाई अरूको संस्कृतिप्रति आकर्षित गर्छ । जसका कारण पनि फ्युजन ड्रेसको ट्रेन्ड बढेको उनको बुझाइ छ । ‘मानिसलाई मेरोभन्दा उसको राम्रो रहेछ भन्ने हुन्छ र त्यसलाई पछ्याउन चाहन्छ,’ उनले भने, ‘त्यसैले पनि पछिल्लो समय युवामा यसप्रति क्रेज ह्वात्तै बढेको हो ।’
प्रकाशित : माघ १५, २०७९ ०८:२०
पोखराको सराङकोटमा दृश्यावलोकनका लागि पुगेका आन्तरिक पर्यटक । 
