सुदूरपश्‍चिममा विपद् व्यवस्थापनको फितलो तयारी

बाढी, पहिरो र डुबानले जनजीवन प्रभावितको व्यवस्थापनमा स्थानीय तह, प्रदेश सरकार र संघीय सरकारका बीच एकअर्कालाई आदेश दिनेबाहेक खासै योजनाबद्ध रूपमा काम गर्न समन्वय भएको देखिँदैन । कैलाली र कञ्चनपुर बाढी र डुबान समस्यामा कैलालीको दक्षिण पूर्वोत्तर क्षेत्र वर्षायाममा डुबानमा पर्दै आएको छ । कैलालीको मुख्य नदी मोहना, कान्ध्रा र कर्णालीमा आउने बाढीले जिल्लाको पूर्वोत्तर क्षेत्र डुबानमा पर्ने गरेको हो ।

कैलालीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी यज्ञराज बोहराले जिल्लाको बाढीग्रस्त क्षेत्रमा विपद् व्यवस्थापनको पूर्वतयारी गरिएको बताए । उद्धार कार्यमा नेपाली सेना, सशस्त्र प्रहरी र नेपाल प्रहरीको परिचालन टोलीसमेत तयारी अवस्थामा राखेको उनले बताए । जिल्लाको चुरे र मोहन्याल गाउँपालिकामा पहिरोको जोखिम क्षेत्रको पहिचान र तराईका भजनी, कैलारी, टीकापुरलगायत पूर्वोत्तर क्षेत्रमा बढी बाढीग्रस्त क्षेत्र पहिचान गरिएको उनको भनाइ छ ।

कैलाली र कञ्चनपुरका मुख्य नदीमा पानीको बहाव नाप्न गेज मिटर राखिएको छ । त्यसले बाढीको खतराको मापन गर्ने र पहिले नै सूचित गर्ने गरेको छ । महाकाली नदी किनारको तटीय क्षेत्रलाई बाढीबाट जोगाउन दार्चुलाको दत्तु, डडेलधुराको परशुराममा गेज मिटर राखिएको छ । जसले नदीको बहाव बढेपछि तटीय क्षेत्रका बासिन्दालाई सतर्क रहन जानकारी दिने गरिएको छ ।

स्थानीय तह सुस्त

दुई दिन परेको सामान्य वर्षाले कञ्चनपुरको महेन्द्रनगरलगायत जिल्लाका थुप्रै ठाउँमा डुबानका समस्या आयो । भीमदत्त नगरपालिका–१८ को सालघारीस्थित सकुम्बासी बस्तीका ३ सयभन्दा बढी घर डुबानमा परे । बजार क्षेत्र पनि जलमग्न हुन पुग्यो । कञ्चनपुरमा भने विपद् व्यवस्थापन र जोखिम न्यूनीकरणका लागि खासै तयारी हुन सकेको छैन । नदी किनारका कति बस्ती र परिवार जोखिममा छन् भन्ने आँकलन हुन सकेको छैन ।

‘हामीले आवश्यक तयारी गर्न स्थानीय तहलाई भनेका छौं, हाम्रो खासै तयारी छैन,’ जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समितिका संयोजकसमेत रहेका कञ्चनपुरका प्रमुख जिल्ला अधिकारी नूरहरि खतिवडाले भने, ‘सधैं डुबान र कटान हुने क्षेत्रमा बस्ती बस्न हुने कि नहुने यस विषयमा सोच्नुपर्ने भएको छ, हामीले सधैं कति उद्धार गर्नु ?’ उनले डुबान हुने क्षेत्रका बस्तीलाई स्थानीय तहले पनि समयमै सार्नुपर्ने बताए ।

पहाडमा पहिरोको जोखिमगत शुक्रबार राति बझाङको केदारस्युँ गाउँपालिका–८ को मल्लेसी गाउँमा आएको पहिरोमा परी ६ जनाले ज्यान गुमाए । एक जना अझै बेपत्ता छन् । २२ वटा घर बगाएको उक्त पहिरोका कारण ३८ घर अझै जोखिममा छन् । पहिरोले बाटोसमेत बगाएका कारण घटना भएको १४ घण्टापछि मात्रै उद्धार टोली घटनास्थल पुगेको थियो । पहिरोमा परी बिचल्ली भएका परिवार अहिले पनि स्थानीय विद्यालय, पहिरोबाट बचेका गोठ र आफन्तका घरमा बसिरहेका छन् ।

मल्लेसी घटना सेलाउन नपाउँदै आइतबार जयपृथ्वी नगरपालिका–७ सुवेडामा गएको पहिरोले एक घर बगाउँदा ११ वर्षीय बालकको ज्यान गयो । जथाभावी बनेका ग्रामीण सडकका कारण जिल्लाका दर्जनौं बस्ती पहिरोको जोखिममा छन् । सेती नदी र अन्य खोला किनारका बस्तीमा बाढीको जोखिम रहेको विभिन्न अध्ययनले देखाएका छन् । पहिरोको जोखिमबारे अध्ययन गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय संस्था जियोहजार्ड इन्टरनेसनलले सन् २०१७ मा सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनमा बझाङ पहिरोको उच्च जोखिममा रहेको उल्लेख छ । बझाङमा ७ रेक्टर स्केलभन्दा माथिको भूकम्प गएको अवस्थामा १२ वटा गाउँपालिकाको ६ हजार ६ सय ३० ठाउँमा पहिरो जाने र ठूलो धनजनको क्षति हुने तथ्यांक सो संस्थाले सार्वजनिक गरेको छ ।