नेपाल र भारतका नाट्यकर्मी पोखरामा
गण्डकी — भारतको दार्जिलिङ, सिक्किम, असमलगायतका ठाउँमा नेपाली भाषा र वाङ्मयको काममा लागेका छन्, डाक्टर शुकराज दियाली । दियाली दार्जिलिङ सिलिगुढीमा नेपाली नाटकको काम गर्छन् । बर्सेनि यो क्षेत्रमा ३० देखि ४० वटा नेपाली नाटक मञ्चन हुने बताउँछन् उनी । पुराना नाटककारका नाटकको तुलनामा नयाँ लेखकका नाटक मञ्चन हुने गरेको सुनाए ।
केही प्रान्तमा घरभित्रको मात्र भाषाका रूपमा रहेको नेपाली भाषामै नाटक, लेखन गर्ने युवापुस्ताको रुचि बढ्दो रहेको दियालीको निष्कर्ष छ । नेपाली भाषामै त्यहाँको राज्यसत्ता, नेपालीभाषीमाथिको दमनलाई विम्बमा प्रस्तुत गरिन्छ ।
नेपाली भाषा बोल्ने र वाङ्मय क्षेत्रमा लागेका दियालीजस्तै ३१ जना नाट्यकर्मी पोखरा आएका छन् । नेपाल नाट्य प्रतिष्ठान पोखराको आयोजनामा नेपाली नाटकबारे प्रथम अन्तर्राष्ट्रिय सेमिनारमा भारतका १३ संस्थाबाट नाट्यकर्मीहरू आएका हुन् ।
सेमिनारमा नेपाल र भारतस्थित नेपाली नाट्यकर्मीले नेपाली नाटकको शिल्प र मञ्चनबारे विमर्श गरेका छन् । सेमिनारमा कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै भारतका नेपालीभाषी नाट्यकर्मीले आफ्ना अनुभव साटे । नेपालीभाषी भारतीय मूलधारमा बग्न नपाएको अनुभव उनीहरूको थियो र नेपालीभाषालाई त्यहाँको सरकारले महत्त्व नदिएको सुनाए । तर पनि नाट्यकर्मीले विम्बमा अवस्था झल्काइरहेको र झनै रफ्तारमा भाषा संरक्षणको काम गरिरहेको दाबी पेस गरे ।
नेपाल नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ पुरु लम्सालले नेपाली नाटकको शिल्पबारे मन्थन हुने गरेको भए पनि मञ्चनबारे नभएको बताउँछन् । नेपालमा नाटक प्रकाशनमा प्रकाशकले उपेक्षा गरेको उनको आरोप छ । ‘जति कविताका किताब छापिन्छन्, त्यति नाटकका छापिँदैनन् । बिक्री हुन्न भन्ने सोच अझै छ,’ उनले भने ।
नेपालमा अनुदित नाटक मञ्चनको लहर बढ्नुले आफ्नै मौलिक कथाहरू मेटिँदै जाने बताए । नेपालमा अहिले नाट्य पर्यटनलाई जोड्न सकिने उनको सुझाव छ । पर्यटकलाई नेपाली नाटक देखाउनुपर्ने उनको जोड थियो ।
अहिलेसम्म नेपालमा नाटक लेखनलाई मात्र विमर्श भए पनि सेमिनारमा मञ्चनका बारे पनि विमर्श भएको थियो । नाटक लेखेर मात्र नहुने र मञ्चनका लागि पर्दामा देखिने कलाकारसँगै पर्दापछाडिका जनशक्ति पनि रंगकर्मी रहेकाले उनीहरूबारे पनि खोज अनुसन्धान गर्न लम्सालको सुझाव छ ।
यस्तै नाट्यकर्मी कविता नेपालले पनि नाटक भनेकै पुराना नाटककारका लेखिएका नाटकमात्र भएको भाष्य अझै स्थापित रहेको बताइन् । २०६७ मा परिवर्तन थिएटर खोलेकी नेपालले जातीय तथा महिला मुद्दा उठानबारे सेमिनारमा विमर्श नहुनु दुःखद भएको बताइन् । राजधानीले बाहिरका नाट्यकर्मी नदेख्दा नाट्य प्रतिष्ठानले मोफसलका नाट्यकर्मीबारे अनभिज्ञता जनाउने छुट नरहेको उनको भनाइ छ । पश्चिमा नाटकले विभिन्न रूप फेरिरहँदा नेपाली नाट्यक्षेत्र भने पुरानै ढर्राका नाटककारका नाटकमा अल्झेको बताइन् । लेखन, मञ्चन, पर्दापछाडिका रंगकर्मीबारे पनि विमर्श गर्न उनको सुझाव छ । सरकार आफैंले नाट्यक्षेत्रको उन्नयनमा काम गर्नुपर्नेमा एउटा संस्थाले एक्लै आँट्नु प्रशंसनीय रहेको जोडिन् ।
सेमिनारमा समीक्षक रहेका कमलमणि नेपालले प्रायः एकै विषयमा कार्यपत्र प्रस्तुत भएको बताए । नेपाल र भारतका नाट्यक्षेत्रबारे कार्यपत्रमा तथ्यांक मात्र आएको तर काम गर्ने शैली, उठाएका विषयबारे कार्यपत्र मौनप्रायः रहेको उनको अनुभव छ । नेपाल नाट्य प्रतिष्ठानका अध्यक्ष प्रा. रामचन्द्र पोखरेलले सेमिनारमा पेस भएका कार्यपत्रलाई परिमार्जन गरेर प्रकाशन गरिने बताए । प्रकाशन गर्नुपूर्व उठेका विषयमा खोज गरेर त्यसलाई समेटिने योजना रहेको उनको भनाइ छ ।
प्रकाशित : वैशाख ३१, २०८० ०७:५६
