कर्णाली जलाधार क्षेत्रमा पानीका मुहानहरूको बृहत अनुसन्धान

नागरिक वैज्ञानिक अवधारणा अन्तर्गत सुरू गरिएको यो अनुसन्धानमा ७ सय १५ जना नागरिक-वैज्ञानिकहरू सहभागी छन् । ती जिल्लाका प्रत्येक वडाबाट उनीहरुलाई छनोट गरेर पानी मुहान अध्ययन सम्बन्धी एक दिने तालिम दिएर अभिलेखीकरणका लागि परिचालन गरिएको थियो ।

काठमाडौं विश्वविद्यालय, आइसेट नेपाल र हाइड्रो ल्याब पुल्चोकका अनुसन्धानकर्ताहरूको अगुवाइमा पानीको मूलको अध्ययन र पहिचान गर्ने काम भइरहेको हो ।

वैशाख दोस्रो सातादेखि सुरू भएको अभियानमा वैज्ञानिकहरूसहित नागरिकहरू पनि पानी मुहानमा पुगेर अवलोकन गर्दै त्यसको विवरण संकलन गरिरहेका छन् । हालसम्म ७ हजार भन्दा बढी मुहानहरूको अभिलेखीकरण गरिएको छ ।

अभिलेखीकरण गर्न पानी मुहानको अवस्था, त्यसको बहाब र पानीको गुणस्तर मापनको काम भइरहेको अनुसन्धानकर्ता एवं त्रिभुवन विश्विवद्यालय वातावरण विज्ञान केन्द्रीय विभागका उपप्राध्यापक दीपनारायण शाहले बताए । मुहान पहिचानका लागि पानीको रसायनिक र भौतिक अवस्थाको अध्ययन भइरहेको छ । जस अनुसार घूलित अक्सिजन, पीएच, पानीको टर्बिटी, कन्डक्टिभिटी, टोटल डिस्भल्ड सोलिड (टीडीएस), पानीको कडापना, क्याल्सियम, नाइटरेट, फोसफेट, एमोनिया, इकोलाईको परीक्षण भइरहेको छ ।

यी परीक्षणकहरू जलाधार क्षेत्रमै लगिएको घुम्ती प्रयोगशालाबाट भइरहेको काठमाडौं विश्वविद्यालयकी उपप्राध्यापक एवं अनुसन्धानकर्ता रामदेवी तचामो शााहले जानकारी दिइन् । मुहानहरूबाट संकलन गरिएको नमुनाबाट पानीमा हुन सक्ने गह्रौं धातुको विश्लेषण/परीक्षणको काम चाही काठमाडौं विश्वविद्यालयकै प्रयोगशालामा भइरहेको उपप्राध्यापक तचामोले जानकारी दिइन् ।

परीक्षणका लागि आईसेट नेपालसहित काठमाडौं विश्वविद्यालयको एक्वाटिक इकोलोजी सेन्टर, पुल्चकको हाइड्रो ल्याबले गरिरहेका छन् ।

मध्य पहाडी क्षेत्रको पानीको मूल त्यहाँका मानिसहरूको जीवनस्तरसँग प्रत्यक्ष जोडिएको छ । विभिन्न मानवीय क्रियाकलाप र जलवायु परिवर्तनका कारणले गर्दा मुहानहरू सुक्ने र हराउने क्रम बढेको उनले बताए । पालिकाको पानीको, सरसफाई र खानेपानी आयोजना सञ्चालन गर्नका लागि स्रोत पत्ता लगाउनका लागि यो अध्ययनले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्‍ने उनले विश्वास व्यक्त गरे ।

यस किसिमका अध्ययनले खानेपानी तथा सरसफाई मन्त्रालयले भविष्यमा योजना तर्जुमा गर्न खानीपानी आयोजना सञ्चालन गर्नका लागि सहयोग पुग्ने अनुसन्धानकर्ताहरूको भनाइ छ ।