सफलताका सारथि

प्रशिक्षकका रूपमा राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्को जिम्मेवारी सम्हालेको साढे दुई दशकपछि उनै भट्ट निरन्तर आफ्नो मिहिनेतको फल लिँदै छन् । लामो प्रशिक्षण जीवनमा उनको सफलताको ग्राफ क्रमशः उकालो लाग्दै छ । नेपालले एसियन सेन्ट्रल जोन सिनियर वुमेन्स भलिबलको उपाधि रक्षा गरेपछि त उनी भलिबलका सर्वाधिक सफल प्रशिक्षक बनेका छन् । दुई वर्षको बीचमा नेपाली टोलीको निरन्तर सफलतामा पर्दा पछाडिका नायक रहे उनी ।

पुरुष भलिबलमा चार दशक लामो अन्तर्राष्ट्रिय सहभागिताको इतिहासमा नेपालको ठोस उपलब्धि थिएन । पाकिस्तानमा आयोजित नवौं दक्षिण एसियाली खेलकुद सकिएलगत्तै खेलाडी जीवनबाट संन्यास घोषणा गरेर उनी पूर्णकालीन प्रशिक्षणमा होमिए ।

^{तस्बिर : हेमन्त श्रेष्ठ/कान्तिपुर}

‘सीमित अन्तर्राष्ट्रिय सहभागिताको अवसर पाइन्थ्यो । राम्रो तयारी नभए सफलता पनि नमिल्ने रहेछ । खेलाडीका रूपमा पूरा गर्न नसकेका सपना पछ्याउँदै प्रशिक्षक बनेको थिएँ,’ २५ वर्षदेखि राखेपका सहायक प्रशिक्षक रहेका भट्टले सुनाए । उनी पाकिस्तान साग (२००४, कराँची) खेलेर त्यसको अर्को संस्करण (२००६, श्रीलंका) मा सहायक प्रशिक्षकको भूमिकामा सहभागी थिए ।

त्यसयता कुनै न कुनै रूपमा भट्टको नेपाली राष्ट्रिय टोलीसँग संलग्नता छ । नतिजाहरू पनि आइरहेका छन् । ‘म आफ्नै रोजाइले खेलकुदमा लागेको हुँ । धेरै कमाउँला भन्ने सोच थिएन । यति लामो समयसम्म लागिरहँदा मेरो कमाइ भनेकै यही सफलता हो । भलिबलमा लागेर आर्थिक अवस्था सुधार गर्न नपाउँदा, परिवारसँग टाढा हुनुपर्दाको पीडा यस्तै सफलताले भुलाइदिन्छ र फेरि अगाडि बढ्न उत्साहित हुन्छु,’ परिश्रमपछिको सफलता भनेको सन्तुष्टि हुने माध्यम भएको बताउँदै प्रशिक्षक भट्टले भने ।

सफलता पछाडिका पीडाहरू सधैं गौण रहन्छन् । महिला भलिबल टोलीले पाएको यो सफलताअघिका संघर्ष र अभाव पनि आफैंमा पीडादायी नै छ । राज्यले खेलकुदलाई प्राथमिकतामा राख्दैन तर सफलता भने खोजिरहन्छ । प्राथमिकतामा राखेर सफलताको आधार तय गर्दैन । यतिबेला नेपाली भलिबलमा एउटा ठोस योजना र संरचनाकै आवश्यकता सबैभन्दा धेरै छ । पूर्वाधार, संरचना, पर्याप्त वैज्ञानिक अभ्यासको अभावबीच खेलाडीले आफ्नो इच्छाशक्ति मर्न दिएका छैनन् । दुई वर्षको अन्तरमा तीन ठूला अन्तर्राष्ट्रिय सफलता पनि त्यसैको उपज हो ।

देशका सबै जिल्ला संरचना भएको नेपाल भलिबल संघले सन् १९९८ देखि मात्रै महिला राष्ट्रिय टोली बनाएर अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा सहभागिता जनाउन थालेको हो । त्यसअघि १९८७ मा थाइल्यान्डमा भएको एक मैत्रीपूर्ण खेलमा महिला भलिबलले सहभागिता जनाएको थियो । पछिल्ला केही वर्षमा नेपालले दक्षिण एसियालीस्तरमा आफ्नो प्रभाव देखाउन थालेको छ । नेपालमै भएको १३ औं दक्षिण एसियाली खेलकुदको फाइनलमा भारतमाथि दबाबपूर्ण प्रदर्शन त्यसको प्रमाण हो ।

‘दक्षिण एसियालीस्तरमा हामी अहिले माथि छौं । श्रीलंका र भारतलाई हराउन सक्ने क्षमता हामीमा छ । भलिबल संघसँग कहाँसम्म पुग्ने भन्ने योजना त छैन तर मेरो विचारमा चाहिँ एसियालीस्तरमा शीर्ष १० भित्र पर्नुपर्छ । त्यहाँ पुग्नु भनेको नेपालका लागि ठूलो फड्को हो,’ भट्टले आत्मविश्वास पोखे, ‘अहिलेदेखि नै योजना बनाएर अगाडि बढ्ने हो भने १० वर्षमा हामी एसियाली र विश्वस्तरमै धेरै अगाडि बढ्न सक्छौं । त्यसका लागि खेलाडीको सुरक्षा (सुविधा), भौतिक पूर्वाधार, नियमित अभ्यास र म्याच एक्स्पोजर, प्रविधिमैत्री तयारीमा जोड दिनुपर्छ । यो काम राज्यको हो, भलिबल संघको हो ।’

पछिल्लो दशक भलिबल संघको सक्रियता पक्कै बढेको छ । वार्षिक क्यालेन्डर बनाएर प्रतियोगिता व्यवस्थापन गर्ने प्रयास भएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता आयोजना, सहभागिता र उपलब्धि पनि राम्रो छ । तर भलिबलको आफ्नै पूर्वाधार र संरचना छैन । जसले नयाँ खेलाडी उत्पादनमा केही निजी प्रशिक्षण केन्द्रको भर पर्नुपर्ने आवश्यकता छ । ‘भलिबलका स्तरीय र क्षमतावान खेलाडीहरू गाउँगाउँमा भेटिन्छन् । उनीहरूले अवसर पाइरहेका छैनन् । गाउँमा उकाली ओराली गरेर हुर्किएकाको स्टामिना बलियो हुन्छ । उनीहरूलाई पहिचान गरेर खेलाडी बनाउने कार्यक्रम लागू हुनुपर्छ,’ भट्टले सुझाए, ‘भलिबलले आफ्नो देशव्यापी संरचना निर्माण गरी हरेक प्रदेशमा ग्रासरुट कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने, पुरुष र महिलातर्फ कम्तीमा ५०–५० खेलाडी पहिचान गरी उनीहरूको संरक्षणमा ध्यान दिनुपर्छ । उमेर समूहदेखि सिनियरसम्म ४–५ टोली तयारी अवस्थामा राख्न सकियो भने राष्ट्रिय टिम बलियो हुन्छ ।’

संघले योजना बनाउने र राज्यले लगानीको वातावरण बनाउनुपर्नेमा दुवै पक्षबीच समन्वय र सन्तुलनको अभाव उनले देखेका छन् । उनले भनेजस्तै संघले दीर्घकालीन योजना तय गर्न द्दसकेको छैन । आफ्नो संरचनाबारे स्पष्ट मार्गचित्र र दीर्घकालीन लक्ष्य पनि छैन । राज्यले भलिबललाई राष्ट्रिय खेल घोषणा गर्नुबाहेक अरू लगानीको वातावरण बनाइदिएको अवस्था नै छैन ।

‘भलिबल संघको एउटै आफ्नो संरचना छैन । अहिले केन्द्रमा एउटा अन्तर्राष्ट्रिय कभर्डहल र सातै प्रदेशमा एकेडेमी र होस्टेलको सुविधासहित कभर्डहल आवश्यक छ,’ उनले थपे, ‘यसको सुपरिवेक्षण संघले गर्नुपर्छ । देशका सबै जिल्लामा स्तरीय प्रशिक्षक नियुक्त गरी उनीहरूलाई जवाफदेही बनाउन सक्नुपर्छ ।’

बैतडीबाट कञ्चनपुर बसाइँ सरेका उनी कान्छा छोरा हुन् । उचाइले साथ दिएपछि उनले भलिबल खेल रोजे । ‘त्यतिबेला खेल भनेकै भलिबल थियो । यसको लोकप्रियताले पनि मलाई भलिबलप्रति नै आकर्षित गराएको हो,’ कान्तिपुरसँगको कुराकानीमा उनले भने । तत्कालीन वीरेन्द्र रनिङ सिल्ड खेलेपछि महाकाली अञ्चल र पछि सुदूरपश्चिम विकास क्षेत्रबाट क्षेत्रीय प्रतियोगिता खेलेका उनी २०४५ देखि ०६४ सालसम्म राष्ट्रिय टोलीको सदस्य रहे । त्यसबीचमा २०५३ सालमै उनी पटियालाबाट स्पोर्ट्स डिप्लोमा कोर्स पूरा गरी करारमा राखेप प्रशिक्षक बनिसकेका थिए । उनले चार संस्करण सन् १९९३, १९९५, १९९९ र २००४ को दक्षिण एसियाली खेलकुदमा नेपालको प्रतिनिधित्व गरे ।

प्रशिक्षण कोर्स गरेर फर्किएलगत्तै करार सेवामा सहायक प्रशिक्षकको नियुक्ति लिएका उनले गृहजिल्लामा प्रशिक्षण केन्द्र स्थापना गरे । उनले त्यहींबाटै खेलाडी उत्पादन थालेका थिए । उनका उत्पादनहरू अहिले पनि राष्ट्रिय टोलीबाट खेलिरहेका छन् । कतिले संन्यास लिइसके । राष्ट्रिय टोलीका पूर्वखेलाडी कैलाश भट्ट, नरेन्द्र गिरी, भैरव बम, दीपक जोशी, महिलातर्फ उषा विष्ट, निरुता ठगुन्नाहरू महेन्द्रनगरबाटै आधारभूत प्रशिक्षण लिएर आएका खेलाडी हुन् ।

‘अनुशासित र स्वस्थ व्यक्ति उत्पादन गर्ने लक्ष्यमा अगाडि बढ्दा मैले प्रशिक्षण दिएका १२ सयभन्दा बढी खेलाडीलाई उनीहरूको योग्यताअनुसार कुनै न कुनै ठाउँमा रोजगारीको व्यवस्था गरेको छु,’ आफ्ना कामबारे भट्ट सुनाए, ‘अहिले पनि आर्थिक अवस्था कमजोर भएका ६० भन्दा बढी खेलाडीलाई उनीहरूको अध्ययन र प्रशिक्षणमा सहयोग गरिरहेको छु ।’ कोरोना महामारीको असर सुरु हुनुअघिका दुई अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा नेपाली महिला टोलीको प्रदर्शन अविश्वसनीय थियो । तर उपाधि जितेर पनि आफू खुसी हुन नसकेको भट्टको तर्क छ ।

‘विश्वकप नै जिते पनि एउटा प्रशिक्षकले आफ्नो टिमको कमजोरी देखिरहेको हुन्छ । तर यसपल्ट टिमको प्रदर्शन चित्तबुझ्ने खालको चाहिँ थिएन । हाम्रा कुनै पनि खेलाडीले आफ्नो क्षमताको ३० प्रतिशत पनि खेलेनन्,’ उनले भने, ‘कोरोनाको असर, बलिया प्रतिद्वन्दीको उपस्थिति र अघिल्लो सफलताका कारण धेरै अपेक्षा हुनुले खेलाडीहरू दबाब परेजस्तो छ ।’ लगातारको यो सफलताले नेपाली टोलीको अपेक्षा अझै बढेको छ । बंगलादेशबाट फर्किएकै दिन बिहीबार खेलकुदमन्त्री महेश्वरजंग गहतराजले आसन्न एसियाली खेलकुदमा भलिबलको सहभागिता निश्चित भएकाले तयारी सुरु गर्न निर्देशन नै दिए ।

पोखरामा हुने टाइगर कप भलिबल र नेपाल स्पोर्ट्स एन्ड इभेन्ट म्यानेजमेन्टले आयोजना गर्न लागेको पूर्वनिर्धारित फ्रेन्चाइज भलिबल सकिएपछि राष्ट्रिय टोलीको प्रशिक्षण सुरु गर्ने योजना प्रशिक्षक भट्टले सुनाए ।

‘अब हामीलाई आफ्नो साख जोगाउन धेरै ठूलो चुनौती छ । अपेक्षा धेरै बढेको छ । त्यहीअनुसार तयारी गर्नुपर्छ । एसियाली खेलकुदअघि नियमित प्रशिक्षण र आफूभन्दा माथिल्लोस्तरका टोलीसँग कम्तीमा १० अभ्यास खेल खेल्न पायौं भने राम्रो नतिजाको आस गर्न सकिन्छ ।’

प्रशिक्षक भट्टका प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय उपलब्धि

• दक्षिण एसियाली महिला बीच भलिबल–२०१२– स्वर्ण
• दक्षिण एसियाली आमन्त्रण महिला भलिबल २०१४– रजत
• तेस्रो एसियन सेन्ट्रल जोन पुरुष भलिबल–२०१७– कांस्य
• पहिलो एसियन सेन्ट्रल जोन महिला भलिबल २०१९– स्वर्ण
• १३औं साग महिला भलिबल २०१९– रजत
• दोस्रो एसियन सेन्ट्रल जोन महिला भलिबल २०२१– स्वर्ण