कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
१५.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: ४२०

उद्देश्य के लिनु ? उद्यम गर्नू

विज्ञान बाबु रेग्मी

२०१९ को जुलाईमा फर्च्युन पत्रिकाले वर्षेनि प्रस्तुत गर्ने विश्वभरिको सबैभन्दा ठूला ५०० कम्पनी (ग्लोबल ५००) को नाम सार्वजनिक गर्‍यो । उक्त सूचीमा इतिहासमै पहिलोपटक अमेरिकी कम्पनीको संख्या (१२१) लाई चिनियाँ कम्पनीको संख्या (१२९) ले उछिन्यो । ब्राजिल, मेक्सिको, भारत, इन्डोनेसिया, थाइल्यान्ड लगायतका ‘इमर्जिङ’ मुलुकहरूबाट केही वर्ष अघिसम्म सूचीमा अट्न नसकेका व्यवसायहरू अहिले समेटिन सफल भए ।

चीनले यस्ता तथ्यांकमा बर्चस्व जमाउन थाल्नु र अन्य मध्यम आय मुलुकहरूको पहिचान बन्दै जानु कुनै संयोग होइन । यो सानो उदाहरणले नै प्रस्ट पार्छ ! अर्थतन्त्रले गति लिँदै जाँदा व्यवसायहरू फस्टाउँदै जान्छन् । त्यसले उद्यमशीलताको संशाधनलाई बढावा दिन्छ । फलस्वरुप, अर्थतन्त्रको जग थप मजबुत बन्दै जान्छ । छिट्टै समृद्धि ल्याउनुछ, ठूलो फड्को मार्नुछ भन्ने थाहा भएको तर कसरी दिगो वृद्धि तय गर्ने भन्ने कुरामा दुविधा रहेको नेपालजस्तो विकासोन्मुख मुलुकका लागि उद्यमशीलताको महत्त्व झनै बढी हुन्छ ।


उद्यमशीलताको महत्त्व बुझ्न नेपाली समाजको जनसांख्यिक बनोट नियाल्नुपर्छ । हाल नेपालमा जनसंख्याको आधाभन्दा बढी १५–६० उमेर समूहका सक्रिय जनशक्ति छ । मध्यमवर्गीय जनसंख्याको वृद्धि भइराखेको छ भने बजारसम्मको पहुँच गत दशकमा धेरै बढेको छ । दशकौं अँध्यारोमा रहे पनि मुलुकको ऊर्जा क्षेत्रले कोल्टे फेरेको छ । प्रविधिको विकासले नयाँ पुस्ताले नयाँ आविष्कार र विश्व बजारको समाचार सजिलै प्राप्त गर्नसकेका छन् । यी विविध कारणले अन्य विकासोन्मुख मुलुकमा झैं नेपालमा पनि उद्यमशीलतको विकासले ठोस रूप लिँदै गएको छ । उद्योग मन्त्रालयका अनुसार, गत दुई वर्षमा नेपालमा करिब २ लाख नयाँ व्यवसाय सुरु भएका छन् । हाल सञ्चालनमा रहेका ५० प्रतिशतभन्दा बढी व्यवसाय ४० वर्षभन्दा कम उमेरका मानिसले व्यवस्थापन गरिरहेका छन् । विदेशमा शिक्षा र सीप लिएर स्वदेशमै उद्यम गर्ने वा गर्न चाहनेहरूको संख्या बढेको छ । सकारात्मक संकेत देखापरेको अवस्थामा उद्यमशीलतालाई दिगो योजनासाथ अर्थतन्त्रको खम्बाको रूपमा तयार पार्ने अवसर प्राप्त भएको छ । उच्च राजनीतिक वृत्तमा स्वदेशमै रोजगारी सिर्जना गर्ने तथा कृषि क्षेत्रलाई व्यावसायिक रूपमा बलियो बनाउने बहस चलिरहँदा उद्यमशीलताको आवश्यकता झन् गहन भएको छ ।


विद्यमान बेरोजगारी समस्याको दिगो समाधान उद्यमशीलता नै हो । हरेक वर्ष करिब साढे चारदेखि ५ लाख नेपाली रोजगारीका लागि तयार भएर श्रम बजारमा छिर्छन् । तर देशभित्र रोजगार सिर्जनाको दर न्यून भएका कारण अझै पनि १००० भन्दा धेरै युवा दैनिक रूपमा विदेशिने गर्छन् । विगतमा भन्दा यो संख्या कम भए पनि अझै चिन्ताजनक नै छ । यसलाई दिगो रूपमा हल गर्न सरकारी तवरबाट ‘रोजगारी कार्यक्रम’ मात्र पर्याप्त हुँदैन । वर्षेनि नयाँ व्यवसायहरू खुल्दै जाने र स्थापित उद्योगधन्दाहरूको उत्पादन क्षमता बढ्दै जाने अवस्था नबनेसम्म बेरोजगार समस्या समाधान हुँदैन । २०७५ को राष्ट्रिय आर्थिक सर्वेक्षणलाई हेर्ने हो भने देशभर दर्ता भएका कुल व्यवसायमध्ये ४० प्रतिशत त २०७३ वा सोभन्दा पछि दर्ता भएका छन् । त्यसको ५० प्रतिशतभन्दा बढी २०७४/७५ मै दर्ता भएका छन् । यो आँकडाले सबै कुरा नबोले पनि स्वरोजगार र उद्यमका लागि बजार आतुर रहेको देखाउँछ । हालसालका वर्षमा बचत दर पनि बढेको छ । यसले लगानीको सम्भावनाको संकेत गर्छ । यो अवसरलाई गुम्न नदिन सबै तहका सरकारले उद्यमीमैत्री वातावरण सिर्जना गरिदिनुपर्छ । हरेक ससाना उद्यम विकास गर्न कसरी टेवा पुर्‍याउन सकिन्छ र आर्थिक तथा प्रशासनिक झमेला कसरी कम गराउन सकिन्छ भन्ने विषयलाई केन्द्रमा राखेर कार्यक्रमहरू तय गर्नुपर्छ । निजी क्षेत्र नै सबैभन्दा ठूलो रोजगारदाता हो र हुनुपर्छ, जुन उद्यमशीलताको विकासविना असम्भव छ ।


कृषिलाई व्यावसायीकरण र आधुनिकीकरण कसरी गर्ने भन्ने बहस चलिरहँदा उद्यमशीलताको आवश्यकता महसुस हुन्छ । गत दस वर्षमा दुबै खाद्य तथा नगदेबाली उत्पादनमा उल्लेख्य वृद्धि हुनसकेको छैन । ठूलो मात्रामा उत्पादन हुने क्षेत्रमा उत्पादकत्व वृद्धि नगरी कृषि क्षेत्रको उत्थान हुन सक्दैन । यसका लागि उत्पादनमात्र होइन, वस्तुको तयारी, ब्रान्डिङ र बजार व्यवस्थापनसम्म निजी क्षेत्रको संलग्नता बढाउन उच्च लगानी क्षमता भएका उद्यमहरूको प्रोत्साहन गरिनुपर्छ । तर अझै पनि ८० प्रतिशत जनसंख्या ग्रामीण क्षेत्रमा बसिरहेको अवस्थामा कृषि क्षेत्रको ठूला उद्यममात्र समाधान होइन । अफ्रिकामा पछिल्लो समय साना किसान (स्मलहोल्डर फार्मर्स) हरूलाई उत्पादकत्व बढाउने र बजारसँग जोड्ने कार्यक्रमहरूमार्फत उद्यमशीलतातर्फ उन्मुख गरिएको छ । नेपालका लागि पनि गाउँघरका साना किसानहरूलाई थोरै स्रोत र साधन उपलब्ध हुँदा उत्पादन र आय वृद्धि गर्नसक्ने बनाउन कृषि क्षेत्रमा साना उद्यमीहरूको प्रवेश आवश्यक छ ।

अर्गानिक खेती, पानीमै सब्जी उत्पादन गर्ने विधि (हाइड्रोपोनिक्स), ग्रामीण उत्पादनको बजारीकरण, नेपाली चिया–कफीको ब्रान्डिङ, अनलाइन खाद्य बिक्री–वितरण आदि क्षेत्रमा पछिल्लो समय युवा उद्यमीहरू लालायित देखिएका छन् । सरकारले अघि सारेको अन्य कृषि सहुलियतका साथै कृषि क्षेत्रमा देखिएका यी आधुनिक उद्यमशीलतालाई समयमै ध्यान दिनु आवश्यक छ । झन्डै ७० प्रतिशत जनसंख्या आबद्ध भएको र कुल गार्हस्थ उत्पादनमा करिब एक तृतीयांश योगदान रहँदै आएको कृषि क्षेत्रलाई दिगो विकासको साझेदार बनाउने हो भने स्थानीय तहमा नै प्रोत्साहन गर्न सकिने साना तथा मझौला उद्यमको विकास अपरिहार्य छ ।


दीर्घकालीन आर्थिक विकास निजी क्षेत्रको बलमा हुन्छ । सरकारी पहलमा पूर्वाधार विकास हाम्रो प्राथमिकता हो नै, तर यी संरचनाले विकासलाई सहजीकरण गर्नेमात्र हो । उद्यमीहरूबाट हुने अन्वेषण र लगानी वृद्धिले उत्पादन क्षमता बढाउँछ । रोजगार सिर्जना गर्छ । प्रतिव्यक्ति आय माथि उठाउँछ । बलियो आर्थिक वृद्धिलाई निरन्तरता दिन्छ । यसर्थ नेपाली अर्थतन्त्रको दिगो आर्थिक विकासको केन्द्रमा उद्यमशीलताको विकास र व्यवस्थापन पर्नुपर्छ ।


प्रकाशित : कार्तिक ६, २०७६ ०८:१०
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

पूर्वउपराष्ट्रपतिका छोरा तथा अखिल क्रान्तिकारीका महासचिव दिपेश पुनपछि सत्तारूढ माओवादीका उपाध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा सुन तस्करी अनुसन्धानमा पक्राउ परेका छन् । के सरकारले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाएकै हो त ?