च्याउ हेर्न अमेरिकादेखि खुम्बुसम्म

सिल्भरसहित ८ जना अमेरिका र एक जना मेक्सिकोबाट च्याउ हेर्नकै लागि भनेर नेपाल आएका थिए । खुम्बु क्षेत्रमा च्याउ पर्यटकको रुपमा गएको अनुभव सुनाउँदै भने, ‘मेरो लागि यो एक्सिपिडिसन विशेष खालको रह्यो । दुई दिनकै अन्तरालमा सयभन्दा बढी प्रजातिका च्याउ देख्न पाइयो ।’

सगरमाथाको खुम्बु क्षेत्रमा जाने धेरैजसो हिमाल हेर्न/चढ्न, उच्च हिमाली भेगको अनुभव बटुल्न, ट्रेकिङ गर्न, चरा अवलोकन, अनुसन्धान प्रयोजनका लागि जान्छन् । खुम्बु क्षेत्र चैत–वैशाखपछि असोज–कात्तिकमा पर्यटकहरू भरिभराउ हुन्छ । मनसुनको बेला प्राय: सुनसान हुन्छ । ‘अफ सिजन’मा पर्यटकहरू जाँदैनन् । तर अफ सिजनमा खुम्बु क्षेत्रमा मात्रै नभएर अन्य हिमाली क्षेत्रमा ‘च्याउ पर्यटन’ प्रवर्द्धन हुन सक्ने सम्भावना देखिएको छ ।

उक्त टोलीमा सहभागी भएका फन्जाई म्यागजिनका प्रधानसम्पादक एवं माइकोलोजिस्ट डा. ब्रिट बर्नयार्डले हिमाली क्षेत्रमा पाइने रुखहरुको विविधताका अलावा च्याउहरुको विविधताले आफूलाई धैरै नै प्रभावित पारेको बताए । कान्तिपुरसँगको फोन कुराकानीमा ब्रिटले भने, ‘हामीले धेरै नै राम्रा राम्रा हिमाली जंगलहरु देख्यौं । उत्तिस, गुराँस प्रजातिका जंगलबाहेक सबैभन्दा विशेष चाहिँ च्याउ प्रजातिको विविधता थियो । धेरै नै च्याउहरू हामीले पायौं । मलाई लाग्छ केही विश्वकै लागि नयाँ प्रजाति पनि हुन सक्छन् ।’

^{च्याउ पर्यटनको सम्भावनाबारे जानकारी दिँदै देवकोटा र रिचार्ड ।}

उनले मनसुनी समयमा धेरै नै च्याउहरु उम्रने भएकाले त्यो समयमा च्याउ पर्यटन प्रवर्द्धन गर्न सकिने बताए । च्याउ विज्ञसमेत रहेका ब्रिटले भने, ‘खुम्बु क्षेत्रमा च्याउको धेरे नै राम्रो बासस्थान छ । विविधता पनि धेरै नै राम्रो लाग्यो ।’

उनीहरुको टोलीको नेतृत्व भने च्याउमा विद्यावारिधी गरेका ग्लोबल इन्स्टिच्युट फर इन्टरडिसिप्लिनरी स्टडिज (जीआईआईएस)का रिसर्च फेलो शिव देवकोटाले गरेका थिए । खुम्बु क्षेत्रमा पाइने च्याउको अध्ययन/अनुसन्धान गर्दै आएका देवकोटाले उक्त टोलीलाई हिमाली क्षेत्रको विविधतासँगै च्याउ प्रजातिको बारेमा धेरै जानकारी गराए ।

काठमाडौंमा सोमबार आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा देवकोटाले भने, ‘खुम्बु क्षेत्र अब ट्रेकिङ र हिमाली क्षेत्र हेर्नका लागि मात्रै होइन, च्याउ पर्यटनको रुपमा पनि विकासित गर्न सकिन्छ । अफ सिजनको बेला रिचार्ड जस्ता च्याउका पारखीहरुलाई नेपाल भित्र्याउन सकिन्छ ।’

नेचर बेस्ड टुरिजममा केही देशहरूमा च्याउ हेर्नकै लागि पर्यटक जान्छन् । चीन, ल्याटिन अमेरिकी मुलुकहरु, अमेरिका, जर्मनी, स्पेनमा च्याउ हेर्नकै लागि भनेर पर्यटकहरू जाने गर्छन् ।

^{३५ सय मिटर उचाइ भेटिएको रामारिया प्रजातिको च्याउ ।}

अवलोकनकै क्रममा देवकोटाले खुम्बु क्षेत्रमा च्याउ हेर्नका लागि पर्यटक ल्याउन सकिने सम्भावना देखेपछि विभिन्न टोलीहरुसँग ‘एप्रोच’ गरेका थिए । अमेरिकाको इन्टरनेसनल माउन्टेन ट्रेकिङसँग समन्वय भएपछि उक्त कम्पनीले यी ९ जना च्याउ पर्यटकलाई नेपाल ल्याएको हो ।

देवकोटा भन्छन्, ‘ हामीले के सोच्यौं भने चरा अवलोकनका लागि चरा गाइड चाहिन्छ भने, च्याउ अवलोकनका लागि म विज्ञको रुपमा सहभागी थिएँ ।’

खुम्बुमा भेटिए १५६ प्रजातिका च्याउ

खुम्बु क्षेत्रमा च्याउ पर्यटकको रुपमा गएको उक्त टोलीले १५६ प्रजातिको च्याउ अभिलेख गरेको छ । भेटिएका सबै च्याउ प्रजातिको तस्बिर खिचेर विश्लेषण गर्ने काम भइरहको देवकोटाले बताए । टोलीले खुम्बु क्षेत्रको ट्रेलमा मात्रै ती च्याउ भेट्टाएको थियो । जंगलभित्रै नगएर सडक छेउछाउको ठाउँमा भेटिएको थियो ।

खुम्बु क्षेत्रमा ४ वर्षसम्म च्याउको विविधता र प्रजाति सम्बन्धी अध्ययन गरेका देवकोटाले यो 'एक्सिपिडिसन'को क्रममा यति धेरै च्याउ प्रजाति यसअघि आफूले पनि अभिलेख नगरेको प्रतिक्रिया दिए । ‘म एकदमै खुसी छु । मैले पहिला यति धेरै च्याउ अभिलेख गरेको थिइनँ । तर यसपाली धेरै नै भेटियो । केही नयाँ प्रजाति हुन सक्ने अनुमान छ,’ उनले कान्तिपुरसँग भने । भेटिएका अधिकांश च्याउ प्रजाति रुखमुनि उम्रने(माइको राइजल) प्रकारका छन् । खुला ठाउँमा उम्रने प्रजातिहरु कम भेटिएको उनले जानकारी दिए ।

^{५ हजार १ सय २३ मिटर उचाइमा भेटिएको ‘पफ बल’ प्रजातिको च्याउ । तस्बिर सौजन्यः थोमस रोल}

२५ सय देखि ३५ सय मिटरको उचाइमा च्याउको विविधता धेरै नै भेटिएको उनले जनाए । ‘विशेषगरी एबिस सेपेक्टिबिलिसको जंगल क्षेत्रको सडकमा हामीले धेरै प्रजातिका च्याउहरू भेट्यौं,’ उनले भने ।

यस्तै, टोलीले ट्रिमेला सालमोनिया र एमानिता टुलोसिएना प्रजातिको च्याउ पनि अभिलेख गरेको छ । जसमा सालमोनिया सन् २०१९मा पहिलो पटक चीनमा भेटिएको अभिलेख थियो भने टुलोसिएना सन् २०१९मा भारतमा अभिलेख भएको थियो ।

उक्त टोलीले ५ हजार १ सय २३ मिटर उचाइमा पनि च्याउ प्रजातिको अभिलेख गरेको छ । ‘पफ बल’ प्रजातिको च्याउ उक्त उचाइमा भेटिएको टोलीका सदस्य थोमस रोलले कान्तिपुरलाई जानकारी दिए । उनले च्याउको उपस्थिति वृक्ष रेखा(ट्री-लाइन)भन्दा माथि पाइएको बताए ।

अवलोकन टोलीमा सहभागीहरूले च्याउ संकलन नगर्ने, त्यसको बासस्थानलाई असर नगर्ने र यथास्थानमै अवलोकन गरेर तस्बिर खिचेका थिए ।

नेपालमा पाइने २ हजार १ सय ८२ वटा ढुसीका प्रजातिमध्ये १ हजार २ सय ९१ च्याउ प्रजाति पर्छन् । तीमध्ये १५९ वटा खाना मिल्ने च्याउ छन् भने ७४ वटा औषधीय गुण भएका छन् । एक सय प्रजातिका च्याउहरू विषालु रहेको वनस्पतिविद्हरू बताउँछन् ।