'भारतसँग संवाद नै छैन भन्नु गलत'
नयाँदिल्ली — सीमा विवाद समाधानका लागि सन् २०१४ मा विदेश सचिवस्तरीय संयन्त्र गठन गर्ने सहमति भएको थियो । तर यतिका वर्षसम्म पनि उक्त संयन्त्रको बैठक बसेको छैन । गत भदौमा काठमाडौंमा सम्पन्न नेपाल र भारत विदेशमन्त्रीस्तरीय बैठकमा पनि संयन्त्रको बैठक तत्काल डाक्ने सहमति भएको थियो ।
गत कात्तिक १९ मा भारतले कालापानी क्षेत्रलाई आफ्नो भूभागमा समावेश गरेर नयाँ नक्सा जारी गरेपछि नेपालले विरोध गर्दै तत्काल विदेश सचिवस्तरीय संयन्त्रको बैठक बस्नुपर्ने माग गरेको थियो । त्यतिमात्र होइन, ६ मंसिर र १४ पुसमा गरी दुईपटक नेपालले बैठकको मितिसमेत प्रस्ताव गर्यो । तर भारतले भने जवाफ पनि फर्काएन । साथै सीमासम्बन्धी विवादका लागि तत्काल वार्ता थाल्नुपर्ने माग राजनीतिकदेखि जनस्तरबाट समेत भएपछि सरकारले पूर्वप्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपाललाई विशेष दूतका रूपमा दिल्ली पठाउने योजना पनि बनाएको थियो । तर दिल्लीले सकारात्मक संकेत नगरेपछि सरकार उक्त निर्णयबाट पछि हटेको थियो ।
सीमा विवादसम्बन्धी द्विपक्षीय छलफलका लागि नेपालले गरिरहेको आग्रहलाई बेवास्ता गरिररहेको भारतले उल्टो २६ वैशाखमा एकतर्फी ढंगले पिथौरागढ लिपुलेक ८० किलोमिटर सडक खण्डको उद्घाटन गर्यो । उक्त सडकअन्तर्गत १९ किलोमिटर खण्ड आफ्नो भूमिमा पर्ने भन्दै नेपालले भारतको उक्त कदमको पनि तत्कालै विरोध जनायो । तर २९ वैशाखमा भारतलाई पठाएको उक्त कूटनीतिक नोटमा सडक निर्माणको विरोधसँगै फेरि एकपटक वार्ताका लागि तयार हुन भारतलाई आग्रह गरिएको थियो । भारतले त्यसको पनि जवाफ दिएको छैन ।
अनुकूल वातावरण बनेको खण्डमा मात्र वार्तामा बस्ने प्रतिक्रिया भारतबाट व्यक्त भएको छ । भारतका लागि नेपाली राजदूत नीलाम्बर आचार्यले संयन्त्रको बैठकका सम्बन्धमा अब चाँडै नै क्रमभंग हुने दाबी गरेका छन् । नयाँदिल्लीस्थित कान्तिपुरकर्मी सुरेशराज न्यौपानेले राजदूत आचार्यसँग गरेको कुराकानी ।
सीमा विवादका सम्बन्धमा भारतसँग वार्ताका लागि के–कस्तो पहल भइरहेको छ ?
सम्पर्क र संवादहरू भइरहेका छन् । मैले आफैंले पनि यहाँका राजनीतिक र कूटनीतिक दुवै क्षेत्रका प्रभावशाली व्यक्तिहरूसँग सम्पर्क गरिरहेको छु । औपचारिक र अनौपचारिक दुवै माध्यमबाट त्यस्ता सम्पर्क भइरहेका छन् । अन्य माध्यमबाट पनि कुराकानी भइरहेको छ । हामीले माग गरेअनुसार वार्ता (विदेश सचिवस्तरीय) का लागि वातावरण बनाउने काम भइरहेको छ ।
काठमाडौंमा त भारतीय पक्षसँग सम्पर्क नै छैन, पूरै संवादहीनताको अवस्था छ भन्ने बुझाइ त ?
पूरै संवादहीनता छ भन्ने काठमाडौंको बुझाइ सोह्रै आना गलत छ । माथिल्लो तहसँगै सम्पर्क जारी छ । यहाँका औपचारिक तहका व्यक्तिहरू र सरकारमा रहेका र नरहेका प्रभावशाली व्यक्तिहरूसँग पनि सम्पर्क भइरहेको छ । कूटनीतिमा सबै कुरा बाहिर आउँदैनन् । बाहिर नआउँदैमा सम्पर्क नै भएन, संवाद नै भएन भन्ने हुँदैन । अब मैले कुरा गर्ने भनेको त नेपाल–भारत सम्बन्धकै हो, सम्बन्धलाई कसरी अगाडि बढाउने भन्ने नै हो । मैले व्यक्तिगत कुरा त पक्कै गरिन होला । अहिलेको परिस्थिति अलिकति संवेदनशील भएकाले सबै कुरा बाहिर नआएको मात्र हो । त्यो भन्दैमा सम्पर्क नै भएको छैन, संवाद नै भएको छैन भन्ने गलत हो ।
कुन तहसम्म संवाद र सम्पर्क भइरहेको छ ?
सबै तह र तप्कामा कुराकानी भइरहेको छ । आजै पनि भारतका एक जना मन्त्रीसँग छलफल गरेको थिएँ । विदेश मन्त्रालयका उच्च अधिकारीहरूसँग पनि छलफल गरेको छु । अरू महत्त्वपूर्ण व्यक्तिसँग पनि कुरा भएको छ । मुख्य कुरा उच्च तहमा कसरी आफ्नो पक्ष राख्ने र कुरा पुर्याउने भन्ने हो । र, त्यसका लागि सम्पर्क र संवाद दुवै जारी छ । यो सामान्य कुराकानीमात्र होइन, निश्चित उद्देश्यका लागि भइरहेको छ ।
तपाईंको भनाइमा भारतसँग पहिलेकै जस्तो सम्पर्क जारी छ ?
मित्रहरूबीचमा जस्तोसुकै परिस्थितिमा पनि संवाद टुट्नु हुँदैन, कुराकानी हुनुपर्छ भन्ने भारतीय पक्षमा पनि छ । टाढिएका छन् भने पनि वार्ताद्वारा नै सँगै बस्ने वातावरण बनाउने हो । हो, विदेश सचिवस्तरीय वार्ताचाहिँ नभएको साँचो हो । हामीले कूटनीतिक नोटमार्फत पनि त्यो वार्ताका लागि जोड दिएका थियौं । त्यो वार्ताका लागि वातावरण बनाउन पनि आखिर संवाद र छलफल त गर्नै पर्यो नि । भारतसँग त सीमाबाहेक अन्य विषयमा पनि छलफल चलिनै रहन्छन् । भारतसँग सीमाबाहेक अन्य समस्याहरू जस्तै– मलको आपूर्ति, सीमामा रहेका नेपालीहरूका विषयमा पनि छलफल भइरहेको छ । त्यसैले नेपाल र भारतबीच बोलचाल नै बन्द भन्ने किसिमको धारणा बन्नु गलत हो ।
सम्पर्क र छलफलमा भारतीय पक्षको धारणा कस्तो पाउनुभएको छ ?
भारतको सद्भाव नै रहेको पाएको छु । अन्तिम निर्णय उच्च राजनीतिक नेतृत्वले लिने हुँदा अब ठ्याक्कै के छ भन्न त नसकिएला । तर मैले गरेका छलफल र कुराकानीमा भारतीय पक्षमा पनि वार्ता चाँडै गर्नुपर्छ, धेरै ढिलो गर्नु राम्रो हुँदैन भन्ने बुझाइ रहेको पाएँ । अब कुराकानीका क्रममा उनीहरूले आफ्नो देशको पोजिसन राख्नु त गलत भएन । हामीले हाम्रो पोजिसन राख्ने हो, उनीहरूले आफ्नो पोजिसन राख्छन् । यो नौलो कुरा भएन । सबैको भनाइ नेपाल र भारतबीच यस किसिमको असमझदारी हुनु हुँदैनथ्यो, अब यसलाई जतिसक्दो चाँडो समाधान गर्नुपर्छ र त्यसका लागि वार्ता नै उत्तम विकल्प हो भन्ने नै छ ।
पछिल्लो समय भारतको राजनीतिका प्रभावशाली व्यक्तिहरूबाटै नेपाललाई लिएर आलोचना, टिप्पणी भइरहेको छ नि त ? त्यसलाई कसरी हेर्नुभएको छ ?
त्यसमा मेरो भनाइ केही छैन । सार्वजनिक खपतका लागि आफ्नो धारणा राख्नु नौलो कुरा होइन । उनीहरूले गरेका सकारात्मक टिप्पणीलाई समातेर अगाडि बढ्नुपर्छ । हामीले सकेसम्म दुवै देशबीच सद्भाव बढाउनेतिर प्रयास गर्नुपर्छ । हामीलाई आपत्ति हुने कुरा कसैले गर्छ वा भन्छ भने उसलाई मित्रवत् ढंगले तिमीबाट गलत भयो भन्ने हो ।
कहिलेसम्म होला वार्ता ?
समयचाहिँ ठ्याक्कै भन्न सक्दिनँ । तर एउटा कुरा पक्का के हो भने अब पहिलेको जस्तो ढिलाइ हुँदैन । सचिवस्तरीय संयन्त्रको बैठक ६ वर्षदेखि बस्न सकेको छैन । ढुक्क भए हुन्छ, अब चाँडै नै यसमा क्रमभंग हुन्छ र बैठक बस्छ ।
प्रकाशित : जेष्ठ २७, २०७७ १०:१९