कोरोनाकालको स्मृति–चित्र तिमीलाई

सञ्चारको माध्यम वामे सर्दै गरेको दुनियाँ थियो । ढिलो गरी चिठी पाउनु र त्यसको जवाफ लेख्दा ढिला भइहाल्नु, आम विशेषता थियो । त्यसैले प्रायः चिठीको व्यहोरा यसरी नै सुरु हुन्थ्यो । तर, यसको मिठास नै माफी माग्नुमा घोलिएको हुन्थ्यो । पर्खाइको पिराइ, जवाफ कुर्नुको छटपटी यही लाइनले सन्चो पारिदिन्थ्यो ।तर, विक्रमको २११७ मा चिठी लेखिँदैन । भिडियो कल गरिन्छ । भिडियो कलमा बोलिन्छ, पोखिइँदैन ।

मैले तिमीलाई आजसम्म चिठी लेखेकी छैन । यो पहिलो हुनेछ । तर मेरो प्रिय, यो चिठी मेरो जिन्दगीको अन्तिम चिठी पनि हुनेछ । अब धेरै दिन छैन मेरो । कारण तिमीलाई थाहै छ । त्यसै पनि अस्सी पुग्न लागेको मेरो जरजर शरीरले विश्राम खोजिरहेछ । हिजो एउटा कुराले म नबिथोलिएकी भए, सायदै यो चिठी लेख्ने थिएँ । तर, जब यो चिठी लेख्न बसेँ खै के भयो के भयो ∕ विषय सम्झेरै लामो सास तान्न पुगेछु । गह्रौं सास फुकाउन्जेल जाँगर मर्दै गयो । औंलामा च्यापेको कलम पनि खुकुलो भई भुइँमा खसेछ । मैले नलेख्ने निधो गरेँ । सोचेँ जेको बारेमा लेख्न जाँदै छु, त्यसबारे धेरैले धेरै कुरा लेखिसकेँ । मैले के नै नयाँ कुरा लेख्ने हो र ? तर, त्यतिबेलाका त्रासद भोगाइहरू सम्झेर मेरा आँखा चिसमिरा हुँदै आए । अनि त मैले आफूलाई रोक्न सकिनँ । लेख्न थालेँ ।

सम्झिनु यो चिठी मैले तिमीलाई गरेको स्मृति हस्तान्तरण हो । तिम्रो वर्तमान समयलाई बुझ्न सघाउने यो अनुभवजन्य इतिहास पनि हो ।

प्रिय संसारा ∕ मेरी नातिनी ∕ भोलि तिमीले आफ्नो एक वर्षको छोरो अयनलाई खोप लगाउन जाँदै छौ । सानु अयनलाई भोलि नोभल–कोरोना भ्याक्सिन लगाइनेछ । र, ऊ कोभिड–१९ रोगबाट सुरक्षित हुनेछ ।

हिजो तिमीले यो कुरा फोनमा भन्दा म बोल्दाबोल्दै एक छिन टोलाएकी थिएँ । अनि तिमीले ‘मामी... मामी... सुनीरा’ हो ?’ भन्दै मलाई झस्काएकी थियौ ।

सुन्न त म सुनिराखेकै थिएँ । तर, आवाजले दिएको जानकारीभन्दा आवाजले बोकेको मामुली भाव सुनिराखेकी थिएँ । तिम्रो स्वरमा सुनिएको हलुकापनले म टक्क रोकिएकी थिएँ । उद्बोधित भएजस्तो, उदेक लागेजस्तो, म टोलाएकी थिएँ । र, एकाएक विसं २०७७ सालमा पुगेकी थिएँ । आजको मितिले चालीस वर्ष भइसकेछ ।

यसबीच यो दुनियाँ द्रुत गतिले फनफनिएर विज्ञान र प्रविधिको स्वैरकल्पना भएको छ । एकातिर मान्छेका शरीरमा रोबोटीय एन्टीबडी प्रवेश गराएर रोग प्रतिरोधात्मक शक्ति बढ्न सक्ने बनाइएको छ । सँगसँगै थ्रिडी प्रिन्टिङद्वारा बन्दुक पेस्तोलहरू प्रिन्ट गरेर जो कोहीले पनि घरमै हतियार बनाउन सक्ने भएका छन् । एकातिर ‘स्पेस एक्स’, ‘ब्लु ओरिजिन’, ‘भर्जिन ग्यालेक्टिक’ जस्ता निजी अन्तरिक्ष उडान कम्पनीहरू पृथ्वीबाट चन्द्रमामा पानी–पँधेरो गरिराखेका छन् । र, हेर्दाहेर्दै चन्द्रमा ‘फन पार्क’ मा परिणत भएको छ । सँगसँगै मंगल ग्रहको उपनिवेशका लागि शीतयुद्ध पनि सुरु भइसकेको छ ।

कतै मानव सभ्यताको पाइला मानवताको संरक्षण र विध्वंसतिर सँगसँगै अघि बढिराखेको त छैन ? यो प्रश्न तिम्रो पुस्ताका लागि ।

मानव जाति आफ्नो अस्तित्वको उच्चतम बिन्दुसम्म पुग्ने हुन् या आफ्ना पाइलासहित मेटिने हुन्, थाहा छैन । एउटा सत्यचाहिँ के हो भने, विज्ञान र प्रविधिले त्यसतर्फ बढिरहेको पाइलामा रफ्तार थपिदिएको छ । त्यसैले तिमी बाँचिरहेको संसारको लय द्रुतबाट द्रुततम हुँदै गएको छ । तर, कल्पना गर यो द्रुततम संसार एकाएक रोकिएको । कामदेखि कामसम्मको यो हतार टक्क थामिएको । कुम–कुम ठोक्किने भीडभाड संसारमा मान्छेबीचको सम्पर्क चटक्क चुँडिएको । खालि सडक, खालि आकाश, पूराका पूरा खालि सहरमा केवल एउटै आवाज सुनिएको । टिक...टिक...टिक... ।

गर्न सक्छौ यस्तो कल्पना ?

फिल्मी ∕ भनिराखेकी होला मनमनै । विज्ञानमा पाएको उपलब्धिले मान्छेमा अहं पलाएको छ । प्रविधिले त्यो अहंलाई जायज बनाइदिएको छ । हामी पनि हाम्रो समयको यस्तै संसारमा बाँचिरहेका थियौं । विज्ञान र प्रविधिले ल्याएको सुविधामा हामी अभ्यस्त भएका थियौं । यदि कुनै अदृश्य डरसित डर थियो भने, त्यो केवल परमाणु हतियारसहितको तेस्रो विश्वयुद्ध होला कि भन्नेसित थियो । ब्याक्टेरिया वा भाइरसले महादेशहरूमा धावा बोल्लान्, स्वास्थ्यकर्मीहरू पीपीईरूपी कम्ब्याट लगाएर, हातमा थर्मल गन बोकेर युद्धको अग्रपंक्तिमा लडाइँ गर्लान् ∕ हामीले कसरी कल्पना गर्न सक्नु ? तर, त्यस समयका महामानव (सुपरह्युमन) को परीक्षण गर्न आइपुग्यो यस्तो काल । जतिबेला हामी हेरेका हेरै जड भयौं ।

त्यो थियो कोरोनाकाल । त्यही कोरोनाकाल जतिबेला पहिलोपटक कोभिड–१९ देखिएको थियो । जतिबेला नोभल–कोरोनाको भ्याक्सिन बन्नु त के सोचिएको पनि थिएन । जतिबेला एउटा सूक्ष्म विषाणुले संसारमा त्राहित्राहि मच्चाएको थियो ।

त्यो समय हाम्रो पुस्ताको स्मृतिमा सुसाइरहेको छ । त्यस्तो स्मृति बुढेसकालमा चर्को हुन थाल्दो रहेछ । हो हामी बूढाबूढी भुलिबस्छौं छिनकै कुराहरू, भर्खर भए–गरेका काम कुरा केही याद रहन्न । तर, ‘लङ टर्म मेमोरी’ चाहिँ झन्झन् टड्कारो भएर आउने रहेछ । त्यसैले होला मेरी हजुरआमा बुढेसकालमा उहीउही स्मृति उग्राइरहिन्थन् । टीबीले उनका सारा भाइबैना सखाप भएको कथा सुनाइरहन्थिन् । त्यसरी नै मेरी आमाले पनि बुढेसकालमा हैजाको प्रकोप फैलिएको बेलाको घटना बयान गर्थिन् ।

हामीले उनीहरूका कुरा सुनिदिएका थियौं । उनीहरू टुक्राटाक्री प्रसंग जोडेर त्यतिबेलाको समय छाम्न पुग्थे । मलाई याद छ मैले दुवैलाई सोधेकी थिएँ— कति सालको कुरा हो ? उनीहरू एक छिन गम्ने गर्थे, ठ्याक्कै भन्न सक्दैनथे ।

अहिले आएर मलाई लाग्छ मिति र सालको साथसाथै हजुरआमा र आमाले धेरै कुरा भन्न छुटाउने रहेछन् । वा आफूभित्र अनुभूत गर्न सके पनि अभिव्यक्त गर्न सकेनन् । आज म पनि उनीहरूकै अवस्थाबाट गुज्रिराखेकी छु । आज भइरहेका धेरै कुराले मलाई कोरोनाकालको झझल्को दिन्छ । अनि प्रसंग निस्किनासाथ म त्यसबेलाका कुराहरूसित जोड्न पुगिहाल्छु (ठ्याक्कै हजुरआमा र आमा कै उत्साहमा) । तर, अव्यक्त आत्मानुभूति मभित्रै रहिआएको छ । र, अघिल्ला पुस्ताका जस्तै मचाहिँ छुटाउन चाहन्नँ, भन्न । मेरो मानसिक भूगोलको खोचमा सुसाइरहेको गहिरो स्मृति ।

म तिमीलाई सुनाउन चाहन्छु कोरोनाकालको ‘शून्यता’ । वर्णनातीत सूक्ष्मता म स्पर्श गराउन चाहन्छु । म कोर्न चाहन्छु कोरोनाकालको ध्वनिचित्र । हो, कोभिड–१९ महाव्याधिमा सबैभन्दा पहिला यदि कुनै कुराले हामीलाई सन्न बनाएको थियो भने, त्यो थियो ‘शून्यता’ । निःशब्द ‘मौनता’ । अंग्रेजीमा ‘साइलेन्स’ । हामीले मात्र होइन विश्वका सबै देशका नागरिकले आ–आफ्ना भाषाका ‘मौनता’ बाँचेका थिए । र, यो ‘मौनता’ लकडाउनले ल्याएको थियो । त्यतिबेलाको सबैभन्दा प्रभावकारी उपाय, जसको सुरुआत चीनबाट भएको थियो ।

सन् २०१९ को डिसेम्बरमा पहिलोपटक नोभल कोरोनाको केस देखियो चीनको वुहानमा । हुबेई प्रान्तको अरू सहरमा नसरोस् भनेर चीन सरकारले वुहानमा ‘लकडाउन’ गर्‍यो । ‘लकडाउन’ अर्थात् सबै किसिमको सार्वजनिक यातायात बन्द । कलकारखाना, कार्यालय, विद्यालय, व्यापारिक स्थल सबै बन्द । अनि जब वुहानका बासिन्दाहरूलाई घर बाहिर ननिस्कन उर्दी जारी भयो पश्चिमा सञ्चारमाध्यमले ‘लकडाउन’ लाई अमानवीय भनेर प्रचार गर्न थाले । यो तरिकालाई कम्युनिस्टहरूको तानाशाही शैलीसित दाँजे ।

पश्चिमा सञ्चारमाध्यमले त्यहाँको रिपोर्टिङ जसरी गरिरहेका थिए, त्यो हाम्रो यथार्थभन्दा बाहिरको थियो । वुहानका एघार लाख बासिन्दा घरभित्रै थुनिएको दृश्य अकल्पनीय थियो । खतरनाक भाइरसबाट बच्न हाम्रो सरकार भइदिएको भए के गर्थ्यो भन्नेतिर नसोची हामी आफूलाई भाग्यमानी ठानिरहेका थियौं । धन्न ∕ हामी तानाशाही देशका नागरिक होइनौं भनेर ।

वुहान एकाएक ठप्प पारिएको थियो । जनवरीको कुहिरोमा ढाकिएको वुहान सुनसान बनेको थियो । परित्यक्त सहरझैं बिलकुल मृत । हवाइजहाजको रनवे जत्रो सडकमा एकला दुकला साइकलवालहरू कुहिरोमाझ देखिन्थे र कुहिरोमै बिलाउँथे । भत्किएको खालि घरमा परेवाको फडफडाहट सुनिएझैं एउटा चिसो अनुभूति दिएर जान्थे । भित्र गगनचुम्बी भवनका अपार्टमेन्टमा कैद वुहानवासी चुपचाप मृतकको संख्या गनिरहेका थिए । अनि जब दिन ढल्थ्यो, साँझको रिमरिम सुनसानलाई चिर्दै एकअर्काको हौसला बढाउन राष्ट्रिय गीत गाउन थाल्थे । गीत सक्किएपछि आ–आफ्नो अपार्टमेन्टबाट चिच्याउन थाल्थे– ‘वुहान च्या–यो ∕ वुहान च्या–यो ∕’ यसको शाब्दिक अर्थ ‘तेल थप’ भए पनि यसको भावार्थ ‘संघर्ष जारी राख ∕’ भन्ने थियो ।

वुहानको अँध्यारो आकाशमा यो आवाज गुन्जिँदा हामीले उनीहरूप्रति टीठ मानेका थियौं । विडम्बना ∕ मार्चसम्ममा सारा संसारले त्यही नियतिबाट गुज्रिनुपर्‍यो ।

चीनबाट विश्वव्यापी हुँदै कोभिड–१९ जब पहिलोपटक नेपालमा देखियो, हामीकहाँ पनि ‘लकडाउन’ सुरु भयो ।

विसं २०७६ साल चैत ११ । चालीस वर्षपछि पनि गते र साल ठ्याक्कै याद भइरहनुको कारण छ । किनभने १० गतेको साँझ हामी एक्कासि अत्तालिएका थियौं । ‘नेपालीको इम्युन तगडा छ,’ भन्दै खेलाँची गरिरहेको सरकारले अचानकसित घोषणा गर्न पुगेको थियो– भोलिदेखि ‘लकडाउन’ हुन्छ भनेर ।

विसं २०४५ सालमा भारतीय नाकाबन्दी, ‘४६ सालमा पहिलो जनआन्दोलन । फेरि ‘६२/६३ सालमा दोस्रो जनआन्दोलन र २०७२ मा अर्को भारतीय नाकाबन्दी । यी सब बेहोरेको हाम्री आमाले ‘लकडाउन’ अर्थात् बन्दाबन्दीलाई नाकाबन्दीकै हाराहारीमा बुझिन् । अनि त हामीलाई रातको ९ बजे नै दौडाइहालिन् नुन, आलु र चामल किनेर ल्याउन । उनको अनुभवमा नेपाली हुनु भनेको नुन, आलु र चामल घरमा जगेडा राखिराख्नु पनि हो । नेपालमा आन्दोलन र नाकाबन्दीको चक्र चलिरहन्छ रे ।

तर, ‘लकडाउन’ हाम्री आमाले सोचेको जस्तो न आन्दोलनको बेलाको कर्फ्युजस्तो थियो, न नाकाबन्दीमा हुने अभावमा स्वाभिमानको घुट्कोले चित्त बुझाउने बेलाको जस्तो थियो । पाँच वर्षअघि महाभूकम्प गएको बेलाजस्तो नि थिएन । जतिबेला खुट्टामुनिको जमिनभन्दा एकअर्काका हात र काँधमा भर पर्ने बेला थियो, ‘लकडाउन’ एउटा पर्खाइजस्तो थियो । कोरोना भाइरसरूपी टाइमबम कुनै पनि बेला पड्किन सक्ने समयको पर्खाइजस्तो । त्यसबाट बच्न मान्छेहरू आ–आफ्ना बङ्करमा लुकिरहेका त थिए । तर, त्यो टाइमबम आफूमध्ये जोकोही पनि हुन सक्ने आशंकाले आतंकित बनाइरहेको थियो । कहिले लाग्थ्यो– कुनै पनि बेला हामी यो ऐंठनबाट ब्युँझनेछौं, कहिले लाग्थ्यो यो निस्सास पर्खाइको अन्त्य छैन ।

संक्रमणको भयले हामी एकअर्काबाट थुनिएर बस्यौं । एकअर्काबाट थुनिँदाथुनिँदै हामी आफ्नै शून्यमा खस्दै गयौं ।

‘लकडाउन’ भन्दा अघि हामी ‘साउन्ड ओभरकिल’ को समयमा बाँच्दै आएका थियौं । अर्थात् ध्वनिको कोलाहलले हाम्रो श्रवणशक्ति लाटिएसरह थियो । एक ध्वनि अर्कोबाट छुट्टिन छाडी सबै ध्वनि एउटै जस्तो सुनिने गरेको थियो । ‘लकडाउन’ भएपछि जब जनजीवन एकाएक थामियो । चारैतिर झ्याप्प चकमन्नता छायो ।

हल्ला शान्त थियो । भए पनि वातावरणमा शान्तिको आभास थिएन । भयमिश्रित सन्नाटा अजिब किसिमको थियो । यो सन्नाटामा मौनताको स्वाँऽऽ मात्र सुनिन्थ्यो । बिस्तारै बिस्तारै सुनिन थाल्यो, सांसारिक हल्लाको चर्कोमा मन्द हुन पुगेका ध्वनिहरू । जस्तो – पातहरूका बीचबीचबाट सरसराइरहेको हावा ∕ सिमेन्टको भुइँमा खस्रिरहेको पोलिथिन झोला ∕ चरक्क घाममा अम्बाको चिचिला झर्दाको पट्टपटट्ट ∕ डोरीमा फडफडाइरहेको सुकाइएका सर्टका बाहुला ∕ बात्तिँदै गएको एम्बुलेन्सको साइरनको प्रतिध्वनि ∕ अनि दिग्दारीमा लामो सास फेर्दा मुखबाट फुत्किने ‘श्शऽऽ ।’

सुक्ष्म ध्वनिले हामी आफैंलाई आफूतिर फर्कायो । कोठाका आँखा नजाने उपेक्षित कुना, हात नपुग्ने अप्ठेरो चेप, सौन्दर्य हराएर अर्थ मात्र रहिरहेको खित्रिङमित्रिङले यतिन्जेलको बेवास्ता सम्झायो । छिट्छिटो सफा गरेर बाहिर हतारिनुपर्ने थिएन । त्यसैले फुर्सदमा बडो स्याहारका साथ तिनलाई स्पर्श गरियो । त्यहाँ राखिछाडिएको बिहाको कार्ड, बगरका ढुंगा, बिग्रेको फाउनटेन पेन पुछ्दापुछ्दै त्यसबाट उडेको धूलोले सम्झनाका घुर्मैलो बादल ल्यायो । स्मृतिहरूमा टोलाइरहँदा त्यसले उदास बनायो । जिन्दगी बोध गर्नका लागि जीवनचर्याको अभाव हुँदा, हामीसँग समय मात्र बाँकी थियो बोध गर्न ।

तर, जब जिन्स प्यान्टको खल्तीमा च्यापिएर बसेको पार्किङ टिकट भेटियो, थुप्रिएका भिजिटिङ कार्डको चाङमा जब फिल्म टिकटको अधकट्टी फेला पर्‍यो, हामीलाई कोरोनाकाल भन्दा अघिको ‘सामान्यपन’ याद आयो । मन एक्कासि त्यही समयमा फर्किन लालायित भयो । उही रोजाना जिन्दगीको घिसिरपिटिरको चाह भयो । किनभने यतिन्जेल घरभित्र थुनिएको एक महिना भइसकेको थियो । त्यसमाथि चैत–वैशाखको वसन्त एक्लै फक्रिरहेको देख्दा लाग्थ्यो, हामीलाई नै रुँगिबसेको छ । हावा स्वच्छ भएको थियो र आकाश नीलो न नीलो । चराचुरुंगीको चिरबिर कुनै आवाज तल नदब्बी चारैतिर गुन्जायमान थियो । लाग्थ्यो, ब्रह्माले सुरुदेखि सृष्टिको रचना गर्न थाले ।

तर ‘लकडाउन’ लम्बिँदै गइराखेको थियो । बाहिर निक्लिन नपाएको छटपटीले हामीमा बेचैनी बढ्न थाल्यो । बिहान–बेलुका एकछिन निक्लिन पाए पनि सहरमा भुताहा सन्नाटा छाएको हुन्थ्यो । ‘मौनता’ को अनुभूति सुरुमा आवाजको शून्यता मात्र थियो । बिस्तारै यो हाम्रो मानसमा उत्रिन थाल्यो । भौतिक शून्यता शनैःशनैः मनको शून्यतामा गहिरिँदै गयो । त्यो भासमा हामीले आफूलाई नितान्त एक्लो पाउन थाल्यौं । सायद आफैंसँग बोल्न थाल्यौं ।

अनि एक दिन सर्वत्र फैलिएको शून्यलाई चिर्दै यस्तो आवाज सुनिन थाल्यो, जसले हामी सबैलाई भेदेर भित्रैसम्म हाल्लाइदियो । त्यो आवाज थियो श्रमजीवीको घरफिर्ती ‘लङ मार्च’ को ।

एकाएकको लकडाउन कसैका लागि सहज थिएन । झन् ज्यालादारी श्रमिकहरूका लागि त यो भोकमरीको सजाय थियो । सबै वर्गका लागि एउटै निर्णय गर्दा सायद सिंहको दरबारबाट कण जत्रा देखिने श्रमिक वर्ग ख्याल गरिइँदैनन् । वा यस्तो एकछत्र निर्णयको ‘कोल्याटरल ड्यामेज’ श्रमिक वर्गले बेहोर्नुपर्छ । त्यसैले जीविकोपार्जनका लागि एक भूगोलबाट अर्को भूगोलसम्म पुगेका ज्यालादारी मजदुर विलखबन्दमा परे । भारत पुगेका नेपाली श्रमिक दाजुभाइहरू त झन् शरणार्थीझैं फर्किन बाध्य भए । त्यसपछि पूर्वपश्चिम उत्तर–दख्खिन नभनीकन उनीहरू घर फिर्न सयौं किलोमिटर हिँड्न थाले । भोकैप्यासै घाम खप्दै हिँडिरहे । बाटोभरि डर मान्दै, स्थानीयहरूको हेला सँहदै, सुरक्षाकर्मीहरूको डन्डा खाँदै । थुनिएर भोकभोकै मर्नुभन्दा संक्रमित भए पनि घरै पुग्नु जाती । श्रमिक जिन्दगीले तेर्साएको बाँच्नुको सर्त ∕

कसैलाई हारगुहार नगरी चुपचाप गम खाँदै हिँडेका थिए श्रमिकहरू । उनीहरूको मौन हिँडाइ नै निरीहताको चिच्याइ थियो । पत्रिकामा देखिएका यात्रारत पाइला, मर्माहत बनाउने उनीहरूको बयान, खबरहरूका बीचबाट टोलाइरहेका मलिन अनुहार, काफी थियो नेपाली मनलाई उकुसमुकुस बनाउन । अझ प्रवासिएका नेपाली श्रमिकका ‘आह’ को एक अंश कहन पनि पर्याप्त छैन चिठीको यो चौकुना । तर, प्रिय संसारा तिम्रो समयको समाजको चेतना खोतलेर हेर्नु । कुनै कुनामा त्यो समयका पिँधमा पिल्सिएकाहरूको आक्रोश अझ पनि हुनुपर्छ ।

अब म तिमीलाई बताउन जाँदै छु, मलाई डर लागेको क्षण ।

उसो त मृत्युसन्त्रासले हामी सबै नै अधमरा भएका थियौं । तर, म चाहिँ आफू मर्नबाट होइन, आफ्ना प्रियजनलाई जुन प्रकारले गुमाउनुपर्थ्यो त्यसले तर्सिएको थिएँ । किनभने २०७७ को जेठ १ गते संक्रमित भएर मरेको पहिलो केसपछि जे जे देखियो, त्यसले एउटा क्रूर यथार्थ उद्घाटित गर्‍यो ।

कोभिड–१९ सित जुधिरहेको बिरामीको जब मृत्यु हुन्थ्यो, ऊ संक्रमित शव हुन्थ्यो । चाँडोभन्दा चाँडो त्यो शवलाई सुरक्षित रूपमा दफनाउनु वा जलाउनु अनिवार्य हुन्थ्यो । त्यसैले त्यो शवलाई प्लास्टिकको पत्रैपत्रले बेर्नुपर्थ्यो । त्यसरी बेरिएको शवले आफ्नो निजत्व हराउँथ्यो । उसका आकार, प्रकार, अनुहार प्लास्टिकले झनै निर्जीव बनाउँथ्यो । स्ट्रेचर भए शव शवैजस्तो देखिन्थ्यो । स्ट्रेचर नभएको अवस्थामा सकीनसकी बोकिएको त्यो लास मिल्काउने सामानको पोकाझैं प्रतीत हुन्थ्यो ।

आइसोलेसन वार्डमा राख्नुअघि देखेको आफ्नो मान्छे एकैचोटि प्लास्टिकको पोका बनेर आउँदा कस्तो लागेको होला ? कस्तो लागेको होला पीपीई लगाएका अचिनारु मलामीहरूले आफ्नो प्रियलाई लगिरहँदा ?

लागेको होला– गह्रौं नमानी बोकिदिए हुन्थ्यो, अलि आरामसित जमिनमा सुताइदिए हुन्थ्यो वा दाहगृहको चितामा पूरै नजलाइन्जेल बसिदिए हुन्थ्यो ।

टाढैबाट बिदाइ गरिरहेका ती आफन्तलाई दौडिएर एकपटक च्याप्प अँगालोमा बेरेर रुने संवेग जाग्थ्यो कि जाग्दैनथ्यो होला ?

कोभिड–१९ को संक्रमणमा ज्यान गुमाउनेहरूले एकदमै एक्लो मरण मरेका थिए । र, आफ्ना प्रियलाई त्यसरी गुमाउनुपर्दा बाँचेकाहरूले बडो क्रूर यथार्थ भोगेका थिए ।

अझ भारतबाट फर्किएका गरिब श्रमिकहरूले त भयानक मृत्यु पाएका थिए । भेडाबाख्राझैं कोचिनुपर्ने क्वारेन्टाइनमा घिडघिडो लाग्दा पनि नजिक गएर पानी खुवाउने कोही हुँदैन्थ्यो । तिनै क्वारेन्टाइनमा घटेको एउटा त्रासदी भन्दै छु । बाँके जिल्ला नरैनापुरको क्वारेन्टाइनमा बम्बइबाट फर्केका युवा थिए । एक दिनअघिदेखि नै उनको हालत बिग्रिँदै गएको थियो । तर, अस्पताल टाढा थियो । एम्बुलेन्स भएर पनि चालक र स्वयंसेवकसित पीपीई नभएकाले उनीहरू नजिक जान डराए । उनलाई उठाएर अस्पताल पुर्‍याउनु त टाढाको कुरा ।

ती युवक रातभरि छटपटिए । बिहान ६ः४० बजे उनको मृत्यु भयो । आँखैअघि छटपटिँदा त कोही नजिक गएनन् । झन् संक्रमित लास छुन को अघि सरोस् ∕ क्वारेन्टाइनको चौरमा उनको लास लावारिसझैं बिहानदेखि साँझ आठ बजेसम्म त्यतिकै रहिरह्यो । छरपस्ट लडेका कुर्सी र टेबलमाझ । अर्धनग्न त्यो लासछेउ गएर लुगा ओढाइदिने पनि कोही भएन । उनका बुबा, पत्नी, छोराछोरी टाढै उभ्भिएर लासलाई नियालिरहे । दिनभरि उनको अर्धनग्न लास एक टकले हेर्दै रोइरहे ।

यी सबैको साक्षी बन्नुपरिरहेको आम नेपालीलाई भने सकस भइसकेको थियो । ‘लकडाउन’ बढेको बढ्यै गरे पनि सरकारले न क्वारेन्टाइन व्यवस्थित बनाइरहेको थियो, न पीसीआर परीक्षणको दायरा बढाइरहेको थियो । सोचेजस्तो संक्रमित संख्या घट्नुको सट्टा झन्झन् बढ्दै गइराखेको थियो । यस्तोमा आत्तिनुपर्ने नेताहरू आरामसित बसेर आफूआफूबीच ‘को पार्टी अध्यक्ष, को प्रधानमन्त्री’ को बाघचाल खेलिरहेका थिए । हद पार भएपछि जनताका धैर्य आक्रोश बन्यो । युवाहरू त्यसपछि सडकमा उत्रिए र ‘इनफ इज इनफ’ भन्दै आन्दोलन सुरु गरे ।

चार–चार महिना भइसकेको थियो भाइरससँग डराउँदै बसेको । यसबीच लक्षण नभएका संक्रमितहरू बढी देखिन थाले । यसले रोग प्रतिरोधात्मक शक्ति बलियो भएमा कोभिड–१९ सँग लड्न सकिने हिम्मत दियो । रोगसित लड्ने मनोबल उच्च भएमा निको हुन सक्ने आस दियो । विश्व स्थास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) ले पनि भ्याक्सिन नबनेसम्म सार्स–कोभ २ सँगै बाँच्नुको विकल्प छैन भन्यो ।

यसैगरी यो हाम्रो नयाँ यथार्थ बन्यो । यही नै नयाँ सुरुआत पनि ।

प्रिय संसारा हरेक सय सय वर्षमा महाव्याधिको चक्र आउँछ रे । त्यस हिसाबले अर्को चक्र कि तिम्रो बूढेसकालको अन्त्यतिर देखिनेछ । नभए तिम्रो छोरा अयनको पुस्ताले भेट्नेछ । त्यतिन्जेल विज्ञान कहाँदेखि कहाँ पुगिसकेको हुनेछ भनी तिमीले तर्क गरौंला । प्रविधि केबाट के भइसकेको हुनेछ भनी ढुक्क भइराखौंला । कोभिड–१९ देखिनुअघि हामी पनि ढुक्क थियौं । किनभने हामी ‘स्टेम सेल थेरापी’ को समयमा बाँचिरहेका थियौं । ड्रोन उडाउने समयका अवतार थियौं । तर, जब ‘सार्स–कोभ २’ ले महाव्याधि ल्यायो हामीसँग त्यसबाट बच्ने उपाय बडो प्राथमिक स्तरको थियो । हात धुने, मास्क लगाउने, भौतिक दूरी राख्ने र सकेसम्म घरबन्दीमा बस्ने ।

तिमीहरूको पालोसम्म रोग नलाग्ने एक से एक उपाय सोचिएला, रोग लागेमा संक्रमितलाई पातालसम्म पछ्याउने ट्रेसिङ एप होला, ज्यानै जान लागेमा बायोटेक्नोलोजीको चमत्कारले बचाउला । तैपनि रूप फेरिरहने विषाणु र कहिल्यै नदेखिएको जीवाणुबाट त्यसले तत्काल बचाउन सक्दैन । त्यससित लड्न औषधि वा भ्याक्सिन चाहिन्छ । र, त्यो बन्न केही समय लाग्नेछ । त्यतिन्जेल महाव्याधिलाई बेहोर्न खालि एउटै कुराले सकिनेछ । त्यो हो ‘मानवता’ ।

कोरोनाकालमा मान्छेहरू केवल कोभिड–१९ बाट मात्र मरेका थिएनन् । जो भोकै–प्यासै घर हिँडेका थिए, ती धपेडीले मरे । कोही क्वारेन्टाइनमा सामान्य उपचार नपाएर मरे । कोही एम्बुलेन्समा लगिदिने नभएर मरे । धेरै महिला सुत्केरी हुन नपाएर मरे । कोही अस्पतालले भर्ना लिन नमानेर मरे । कोही भने आस मरेर आत्महत्या गरे । संक्रमणबाट निको भइसक्दा पनि टोलछिमेक र गाउँलेहरूले गरेको घृणाको त हिसाबै छैन । के हामी प्रत्येकमा सहृदयी भाव भइदिएको भए उनीहरूको दुःख आधा कम हुँदैनथ्यो ? यस्तो त्रासदी बेहोर्न बल पुग्दैनथ्यो ? कम से कम यस्तो मृत्यु त मर्नु पर्दैनथ्यो !

हो यस्तो बेला डर जायज हुन्छ । मान्छे एकअर्काप्रतिको संवेदनाभन्दा माथि उठ्न सक्दैन । तर, महाव्याधिमा चाहिने संवेदना मात्र हैन, सहानुभूति पनि हो ।

‘हरि’ नभएका मन थिएनन् भन्न खोजेका होइन । तर, महाव्याधि त्रास, मृत्यु र विक्षिप्तता मडारिएको अन्धकार हो । करुणाले भरिएको मानवता त्यो अन्धकारमा बल्ने दियो हो । अन्धकारको सुरुङ पार गर्न केहीको मानवीय उज्यालोले मात्र सम्भव छैन । मानवताको दियो हामी प्रत्येकले बालेमा नै अन्धकारबाट सँगसँगै निस्किन सक्छौं । याद राख्नु एक–दुईमा त्यो दियो निभ्नु भनेको एक अंगुल अन्धकार बढ्नु हो ।

त्यसैले भविष्यका लागि मानवता सँगालेर राख्नु । मानवद्वेषी भावबाट बचाएर राख्नु । आत्मकेन्द्रित युगबाट अक्षोभ्य राख्नु । मानिसको मानवताको परीक्षा यही बेला हुनेगर्छ ।

मेरो प्रिय संसारा ∕ भोलि तिमी सानु अयनलाई नोभल कोरोना भ्याक्सिन लगाउन जाँदै छौ । अब बुझेकी होला जुन सहजताले तिमीले नोभल–कोरोना खोपको नाम लिएकी थियौ, त्यही सहजताले म किन लिन सक्दिनँ । हाम्रो पुस्ताले सन् १९१८ को ‘स्पेनिस फ्लु’ सर्लक्क बिर्सेझैं हामीपछिको हरेक पुस्ताले ‘कोभिड–१९’ को महाकाल नर्बिसियोस् । त्यसका लागि तिमीले यो चिठी भविष्यमा अयनलाई पढाउनु । ऊ पछि र पछिको पछिले पनि पढून् । किनभने हरेक वर्तमानले भविष्यकाल र भूतकालमा एकैपटक सास फेरिरहेको हुन्छ ।

सदैव प्रेम,

तिम्रो हजुरआमा