चितवन — सिंहराम चेपाङ मंगलबार औधी खुसी देखिन्थे । हातमा पहिलोपटक १२ हजार रुपैयाँ समाउन पाउँदा उनी गद्गद् छन् । दुःखको कुरा यति हो कि, १२ हजार नगद लिन उनले १३ वर्षसम्म पर्खनुपर्यो ।दुःखभन्दा पनि यसबीचमा अनेक झन्झटले उनलाई पिरल्यो ।
वृद्धभत्ता अर्थात् सामाजिक सुरक्षा भत्ता बापत पाउने रकम उनले पहिलोपटक बुधबार पाएका हुन् ।नागरिकतामा भएको सामान्य त्रुटीका कारण उमेर पुगे पनि उनी भत्ताबाट १३ वर्षसम्म वञ्चित भए ।
चितवनको विकट पहाडी गाउँ लोथर कान्दाको खोँचमा उनको छाप्रो छ । सिंहराम र उनलाई चिन्नेहरू उनी वि. सं १९९५ सालमा जन्मेका हुन् भन्छन् । यस हिसाबले उनी ८३ वर्ष पुगिसकेका छन् ।
सिंहरामलाई नागरिकता बनाउनुपर्छ भन्ने आधारभूत ज्ञान नै थिएन पहिले। न त यसको उपयोगिताबारे नै जानकार थिए । वि सं २०४६ सालको जेठमा नागरिकता बनाउन गाउँमै टोली जाँदा भने उनको उमेर ५१ वर्ष पुगिसकेको रहेछ ।
उनका भाइ लालसिंहले पनि त्यही बेला नागरिकता बनाएका थिए । लालसिंह उनीभन्दा ११ वर्ष कान्छा थिए । त्यही बेला नागरिकता बनाएकी सिंहरामकी श्रीमती सुकमायाले पनि वृद्धाभत्ता बुझ्न थालेको वर्षौँ भइसक्यो । आफूभन्दा कम उमेरकी श्रीमतीले भत्ता बुझेको देखेपछि सिंहरामलाई पनि दाबी गर्न छिमेकीले सुझाव दिए । तैपनि उमेर नपुगेको भन्दै सिंहराम वर्षौँसम्म वञ्चित नै बनिरहे ।
सोधखोज गर्दा नागरिकतामा सिंहरामको उमेर भाइ लालसिंहको भन्दा ९ वर्ष कान्छो देखियो । नागरिकता लिँदा जन्ममिति लेख्ने खण्डमा त्यसबेला कति वर्ष भएको हो त्यो लेखिन्थ्यो । लालसिंह ४० वर्षका भएको भन्दै त्यही उमेर लेखियो । यथार्थमा सिंहराम नागरिकता बनाउँदा नै ५१ का भइसकेका थिए । तर लेख्दा ५१ लेखेको हो वा ३१ छुट्याउन नै गाह्रो भयो ।
नागरिकता लिएपछि उनले पट्याएर चारपत्र बनाएर झोलामा राखे । अगेनामाथि राखेको झोला धुँवाले मैलियो । धुवाँको मैलो नागरिकतामा पनि मिसियो । त्यसले ‘५१ हो कि ३१’ यकिन गर्न गाह्रो भयो । भत्ता दिने नाम टिपाउने तत्कालीन गाविसका कर्मचारीले त्यो ३१ हुनसक्ने अड्कल काटे । ठ्याक्कै कति हो लेखेर ल्याउने जिम्मा उनीहरूले सिङरामलाई नै दिएका थिए ।
तर कान्दाबाट सदरमुकाम भरतपुर आउजाउ गर्न निकै कठिन छ । झण्डै दुई दिनको कष्टकर पैदल यात्रा गरेर भरतपुरसम्म जाने जाँगर पनि चलेन उनलाई ।गाउँमा नयाँ मान्छे जो पुग्थ्यो, उसैसँग उनले यो समस्या राख्थे । कर्मचारी, नेता, सांसद् जो गए पनि नागरिकता मिलाइदिन अनुरोध चाहिँ गर्न बिर्सिँदैनथे । समस्या सामान्य थियो । तर बुझिदिने र सच्याउने जाँगर अरुले पनि चलाएनन् । ०६५ सालमै भत्ता पाउने उमेर पुगेका सिंहराम भत्ताबाट वञ्चित हुनुमा खासमा उनको उमेर नभएर नागरिकताको सामान्य धर्सो मात्र कारक देखिन्थ्यो ।
गत चैत्रमा केही मिडियामा आएको यो खबरमा चितवनका तत्कालीन प्रमुख जिल्ला अधिकारी प्रेमलाल लामिछानेको पनि नजर पुगेछ । त्यसपछि उनले नागरिकता फाँटको पुरानो ढड्डा पल्टाउन लगाए । ०४६ सालमा टोलीले लोथर गएर नागरिकता बाँडेको मोटो ढड्डा भेटियो । जसमा सिंहराम प्रजा अर्थात् चेपाङको विवरण भेट्टाउन बेर लागेन । ढड्डामा भने विवरण ठीक नै देखियो ।
०४६ सालमा नागरिकता दिँदा उनको उमेर ५१ वर्ष नै उल्लेख रहेछ भन्ने उक्त ढड्डा हेरेपछि थाहा भयो । तत्कालीन प्रजिअ लामिछानले उमेर प्रष्ट उल्लेख भएको नागरिकता लिन सिंहरामलाई सहयोग गरे । ‘अन्तत: ०७७ सालको चैत्र २४ गते मंगलबारको दिन सिंहरामका लागि मंगल भएर आयो । नागरिकता निस्केको ३१ वर्षपछि त्यस दिन प्रतिलिपि निस्कियो । जसमा सिंहरामको उमेर जति हो त्यही नै उल्लेख थियो । अंकको अन्योल हटेसँगै सिंहरामले भत्ता पाउने पक्का भयो । तर भत्ता पाउने विवरणमा नाम चढाउन पनि निकै सास्ती भयो उनलाई ।
हालै सिंहरामले महिनाको चार हजारका दरले तीन महिनाको पहिलोपटक एकमुष्ट १२ हजार रुपैयाँ बुझेका छन् । जसको हकदार उनी १३ वर्ष पहिले नै थिए । ‘बेलामै भत्ता पाएको भए भैँसी नसके पनि बाख्रा किनेर त पाल्थेँ होलान नि । अहिले भत्ता पाइयो । बख्रा त के कुखुरा पनि पाल्न सक्ने उमेर छैन’ सिंहरामले सुनाए । छाप्रामा बस्दैआएका सिंहरामलाई कच्ची नै भए पनि एउटा सानो चिटिक्कको घर बनाउने रहर छ । उमेर गएपछि पाएको ‘सरकारी’ पैसामा थपथाप गरेर घर बनाउनु पर्ला,' सिंहरामले भने ।
प्रकाशित : कार्तिक १७, २०७८ २०:४८
