काठमाडौँ — नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा मुछिएका पूर्वगृहमन्त्री बालकृष्ण खाणलाई निलम्बन गर्न  चर्को दबाब परे पनि सभापति शेरबहादुर देउवाले बेवास्ता गरेका छन् । सरकारमा मन्त्री बनाउँदा पनि उनले महामन्त्रीद्वय गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्मालाई बेवास्ता गरे । पार्टीमा देखिएका समस्या समाधानका लागि केन्द्रीय कार्यसमिति बैठक बोलाउन पनि अस्वीकार गरे । 

त्यसैले लोकतान्त्रिक पार्टीका सभापतिबाट भएका अलोकतान्त्रिक कदमविरुद्ध कार्यकर्ताको मत बुझ्न भन्दै देशव्यापी अभियान चलाउने तयारीमा छन्– महामन्त्री थापा । उनले यो अभियानलाई पार्टी रूपान्तरण संघर्षका रूपमा लिएका छन् । अभियानको पृष्ठभूमि र योजनालगायतका विषयमा कान्तिपुरका उमेश चौहान, गंगा बीसी र कुलचन्द्र न्यौपानेले गगन थापासँग गरेको संवाद :

पार्टी सभापतिप्रति तपाईंको असन्तुष्टि जगजाहेर छ । वैशाख २४ मा तपाईंले ‘अब त अति भो’ भन्दै विद्रोहको शंखघोष गर्ने सन्देश दिनुभयो । त्यसो भनेको दुई साताभन्दा बढी भएको छ । कांग्रेस महामन्त्री गगन थापाले बोल्छु भनेको कुरा के हो भनेर नागरिकले पर्खिरहेका छन् । तपाईं कहिले बोल्नुहुन्छ ?

केही दिनदेखि म केही कुरा सोचिरहेको छु । केही कुरा सोधिरहेको छु । थुप्रै सुनिरहेको छु । अब कांग्रेसकै लागि, कांग्रेसलाई देशको हित हुने काम गर्ने ठाउँमा उभ्याउनका लागि मैले जस्तोसुकै जोखिम उठाउनुपर्छ । पार्टी सञ्चालनको सन्दर्भमा र यससँग जोडिएका निर्णयको सन्दर्भमा सभापतिले महामन्त्रीलाई स्विकार्नुभएको छैन ।

तस्बिरहरू : प्रकाशचन्द्र तिमिल्सेना/कान्तिपुर

तर, यी विषयमा लड्दै र ठाउँ बनाउँदै जान सक्ने अवस्था छ । कांग्रेसमा अहिलेजस्तो संकटको अवस्था यसअघि कहिल्यै देखिएको थिएन । संघ, प्रदेशको सरकारमा कांग्रेस छ । तीन सयभन्दा बढी स्थानीय तह कांग्रेसले जितेको छ । हजारौं वडामा कांग्रेसको नेतृत्व छ । यो त एक प्रकारले ‘सेलिब्रेसन’ गर्ने बेला हो तर पार्टीका सदस्यहरूमा छटपटी, निराशा, व्याकुलता र आक्रोश छ ।

यस्तो परिस्थिति के कारणले भयो ? यसलाई सम्बोधन गरेमा मात्रै अघि बढ्न सकिन्छ भन्ने निष्कर्षमा म पुगेको हुँ । तर, यसलाई पार्टी सभापतिले बुझ्न चाहेको देखिँदैन । नेतृत्व आफैं पनि समस्या बनेको छ । अहिले जे भइरहेको छ, जे चलिरहेको छ, यो तालले कांग्रेस संकटबाट बाहिर निस्कन सक्दैन भन्ने मेरो निष्कर्ष छ । अर्कोतर्फ, सरकारको ‘परफर्मेन्स’ चित्तबुझ्दो छैन । सरकारमा किन गएको भन्ने जवाफ पनि हामीले दिनुपर्छ ।

तपाईंको ठोस योजना के हो त ?

कांग्रेस सरकारसँग ‘कनेक्टेड’ छ तर नागरिकसँग ‘डिसकनेक्टेड’ छ । २०६० सालमा हामी सत्तामा थिएनौं तर नागरिकसँग ‘कनेक्टेड’ थियौं । अहिले सत्तामा छौं, तर नागरिकसँग ‘कनेक्ट’ हुने तन्तु टुटेको छ । यसलाई कसरी जोड्ने ? त्यसैले म अहिल्यै निर्णयमा पुगिहाल्न चाहन्नँ ।

संसदीय फाँटका काम चाँडै टुंग्याएर लामो समय काठमाडौंबाट बाहिर निस्केर एकपटक देशभर घुम्ने तयारीमा छु । तल्लो तहसम्म पुग्छु । पार्टीका साथीहरू भेट्छु । नागरिकसँग भेट्छु । काठमाडौंमा बसेर नियमित कामकारबाहीबाट अहिलेको समस्याको समाधान निकाल्न त सकिएला तर संकटबाट कांग्रेसलाई पार लगाउन सकिन्न । पार्टीलाई संकटबाट बाहिर निकाल्ने तयारीमा छु ।

तपाईंले देश दौडाहा गर्दा जुन माहोल बन्छ, त्यसले देशको राजनीतिमा कांग्रेसले खेल्ने, कांग्रेसभित्र तपाईंले खेल्ने वा देउवाले सभापतिका रूपमा खेल्ने कुन भूमिकालाई सम्बोधन गर्छ ?

कांग्रेसभित्र पदीय जिम्मेवारीमा रहेका मान्छेले खेल्ने भूमिका मेरो ठाउँबाट हेर्दा दोस्रो विषय हुन्छ । पार्टीको जुन पदीय जिम्मेवारी मलाई प्राप्त छ, मैले प्राप्त गरिरहेका जुन कुराहरू छन् । केही समय यी सबैबाट अलग बस्नुपर्छ । नयाँ ढंगबाट पार्टीका साथीहरूले पार्टीभित्रै सबै खालको जोखिम उठाउनुपर्छ भन्नुभयो भने त्यसका लागि म तयार रहनुपर्छ । सभापतिले के गर्ने, महामन्त्रीले के गर्ने भन्ने दोस्रो कुरा हो । आजको दिनमा कांग्रेस २०६२ को आन्दोलनअघि (एक प्रकारको प्रतिबन्धित अवस्था थियो) त्यतिबेला कांग्रेस विश्वासको केन्द्र थियो, आजको समस्याको समाधान यसैले गर्छ, भविष्य पनि यसैले डोर्‍याउँछ भन्ने थियो ।

०६४ को चुनावमा हामी हार्‍यौं तर कांग्रेसको सान्दर्भिकता थियो । विचार थियो, कार्यकर्तामा उत्साह थियो । ०४६ र २००७ सालअघि पनि कांग्रेस त्यस्तै थियो । प्रत्येक नागरिक आजको समस्या र भोलिको भविष्यका बारेमा सोच्थ्यो, त्यसको उत्तर कांग्रेसबाटै पाउँथ्यो । आजको सन्दर्भमा हेर्ने हो भने आमनागरिकले समस्याको समाधान कांग्रेसबाट देखिरहेका छैनन् । भविष्यप्रति पनि भरोसा राखेका छैनन् । कांग्रेसले कहाँनेर बाटो बिरायो र कहाँनेर उभिँदा हामी आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक हुन्छौं ? यी प्रश्नको जवाफ दिन सक्दा मात्रै कांग्रेस सान्दर्भिक हुन सक्छ ।

तपाईंले तल्लो पंक्तिबाट जनमत बनाएर कांग्रेसको नेतृत्व नै परिवर्तन गर्ने प्रयास गर्नुभएको हो ?

पार्टी भनेकै विचार, नेतृत्व र संगठनले चल्ने हो । अहिलेको परिभाषामा म्यासेज, मेसन्जर र मिसनको कुरा आउँछ । एउटा पार्टी सान्दर्भिक भइराख्नका लागि सबैभन्दा ठूलो कुरा नेतृत्व वा मेसिनको रहेछ । विगतमा नेतृत्वले जगाएको आशा र भरोसालाई हामीले यहाँनेर जोडेर हेर्नुपर्छ । पार्टीको आमनागरिकका लागि विचार, संगठन कार्यक्रम जे भने पनि धुरीमा बस्ने अनुहारलाई आमरूपमा हेरिने रहेछ । धुरीमा बस्ने ठीक भयो भने ऊप्रतिको भरोसाले पार्टीमा आशा जगाउन सकिन्छ । ठीक छैन भने सबै कुरा ठीक हुँदैन । सभापति नै पार्टीको सबैभन्दा ठूलो प्रवक्ता हो । सभापतिले राख्ने भनेकै पार्टीको विचार हो । आजको दिनमा पार्टीको विचार सही छैन ।

नेतृत्वले भरोसा दिन सकिरहेको छैन । आशा जगाउन पनि सकिरहेको छैन । त्यसैले नेतृत्वमा समस्या छ । जहाँ समस्या छ, त्यहीँ हल खोज्नुपर्छ । अब यो नेतृत्वबाट आमनागरिकलाई उत्साही बनाउन सकिन्न । जसले चुनाव जितेको छ, उसैले पार्टी हाँक्छ भनेर मैले त मान्नुपर्‍यो । तर आमनागरिकलाई त्यसको केही सरोकार छैन । यो नेतृत्व रहेसम्म म किन जोडिइरहने भन्ने ठानेको छु ।

आमनागरिकलाई लागिरहेकै कुरा मलाई पनि लागिरहेको छ । तर, पार्टीका तल्लो पंक्तिका क्रियाशील साथीहरूलाई लागिरहेको छ ? तलका साथीलाई लागेको छ भने शक्ति आर्जन हुन्छ । यो नेतृत्वबाट चल्दैन भन्ने त मलाई धेरै समयअघिदेखि लागेको हो । अधिवेशनबाट नेतृत्व फेर्नुपर्छ भनेर पनि लागें । मलाई लागेजस्तै अधिवेशनका बेला धेरै प्रतिनिधिलाई लागेन । धेरै सांसदलाई लागेन । आमसाथीहरूलाई पनि मजस्तै लागेको छ भने केही गर्नुपर्छ भन्ने निष्कर्षमा छु ।

देश दौडाहाबाट केही गर्नुपर्छ भन्नुको अर्थ पार्टीको आगामी १५ औं महाधिवेशनलाई वा ०८४ सालको संसदीय चुनावलाई लक्षित गर्ने हो कि त्यसअघि नै तपाईंको कुनै पहल हुने हो ?

कांग्रेस यतिबेला विचित्र मोडमा छ । यसले चुनावअघि तालमेल रोजेको छ । तालमेलले सफलता प्राप्त पनि गरेको छ । संघ र प्रदेश जताततै सरकारमा कांग्रेस छ । अब चुनाव आउन चार–साढे चार वर्ष पर्खनुपर्छ । नेतृत्वसँग समय पनि छ । सत्ता पनि छ । सबै कुरा छ । कांग्रेसले निर्वाचन नराम्रो गरी हारेको, पुस १० पछि कांग्रेस सरकारमा पुग्न नपाएको वा ०५९/६० सालमा राजाले सत्ता खोसेका बेला होस् । कांग्रेसले फरक–फरक अनुभव र प्रतिकूलता भोगेर आएको छ । तर, यतिबेला विगतमा कहिल्यै नभएको अवस्था कांग्रेसभित्र छ ।

चुनाव जितेको छ तर आनन्दको अनुभूति छैन । यस्तो बेलामा अर्को अधिवेशनमा के हुने ? नेतृत्व बदलेर को आउने भन्ने कुरातिर मेरै ध्यान छैन । पार्टीलाई संकटबाट पार गर्न पार्टीको विधानअनुसार एकपछि, दुई, दुईपछि चार गरेर हुँदैन । सामान्य प्रक्रिया र अवस्थाले अब कांग्रेस सुध्रिने अवस्था छैन । यहाँ त अब एकपछि दस आउने अवस्था बन्न सक्छ । ठ्याक्कै के गर्ने भनेर मलाई पनि थाहा छैन । अहिलेको अवस्था असामान्य हो । त्यसैले १५ औं अधिवेशन, अधिवेशन कहिले हुने यसरी पो समस्याको समाधान निस्कन्छ कि भनेर पर्खने अवस्था छैन ।

२०७४ को निर्वाचनमा वाम गठबन्धनले झन्डै दुई तिहाइ स्थान जितेको थियो । त्यो बेला पनि तपाईंहरूले शेरबहादुर देउवाको नेतृत्व असफल भयो, नेतृत्व परिवर्तनका लागि हस्तक्षेप गर्नुपर्छ भनेर पहलकदमी लिनुभयो । त्यतिबेला र अहिले लिन खोजिरहनुभएको पहलमा तपाईंहरूको सोच तथा देश र कांग्रेसको परिस्थितिमा के फरक देख्नुहुन्छ ?

०७४ सालको परिस्थिति निर्वाचनको परिणामसँग जोडिएको थियो । पार्टी नेतृत्वले लिएको रणनीतिसँग जोडेर मूल्यांकन भएको थियो । एक प्रकारले त्यतिबेला पार्टीको दीर्घकालीन भविष्यभन्दा पनि तत्कालीन विषयको कुरा थियो । हाम्रो प्रतिक्रिया पनि त्यसैको सेरोफेरोमा रह्यो । पार्टीभित्र हामी आफ्नो ढंगले शक्ति सञ्चय गर्न चाहन्थ्यौं । नेतृत्व बदल्न चाहन्थ्यौं । त्यो प्रकरण हाम्रा लागि आधार बन्न सक्ने स्थिति थियो । त्यतिबेला पार्टीको विधि, प्रक्रिया र सीमाभन्दा बाहिरको स्थिति थिएन । अहिलेको अवस्था बिलकुल फरक हो । हामीले त्यो बेला निर्वाचन हारेका थियौं ।

सरकार नबनेको, वाम गठबन्धन बनेको, अरू केही वर्ष सरकारमा जाने अवस्था नभएको परिस्थिति थियो, तर अहिले जताततै निर्वाचन जितेका छौं । तुरुन्त निर्वाचन पनि आउँदै छैन । अरू साढे चार वर्ष छ । केही समयपछि हाम्रो नेता प्रधानमन्त्री बन्दै हुनुहुन्छ । प्रदेशमा पनि जताततै पार्टी सरकारमा छ । साथीहरू मुख्यमन्त्री हुनुहुन्छ । जता ठोकिए पनि कांग्रेसको मुख्यमन्त्री र मन्त्रीसँग ठोकिने अवस्था छ । तर, नागरिकको त परै जाओस्, कांग्रेसका क्रियाशील सदस्यहरू नै यसबाट उत्साही छैनन् । यस्तो अवस्था हामीले कहिल्यै भोगेका थिएनौं । यो असामान्य स्थितिलाई अब प्रक्रिया र विधानको सीमा हेरेर बस्ने बेला छैन ।

कांग्रेसको एउटा जिम्मेवार नेता, जो तत्कालीन सरकारको दोस्रो वरीयतासहित शक्तिशाली गृहमन्त्री हुनुहुन्थ्यो, उहाँ नै नेपाली नागरिकलाई भुटानी शरणार्थी बनाउने योजनाका मिसिएको आरोपमा हिरासतमा हुनुहुन्छ । तर, कांग्रेसले उहाँलाई निलम्बनसम्म गर्न सकेन । यति ठूलो प्रकरणमा पार्टीले सामान्य धारणा राख्नका लागि बैठकसम्म बोलाउन नसक्ने परिस्थिति कसरी बन्यो ?

यो सामान्य ठगी र किर्तेको प्रकरण होइन । यो मानव बेचबिखन, राज्यविरुद्धको संगठित अपराध हो । यो प्रकरणमा जो–जो संलग्न छन्, कुनै पनि बहानामा, कुनै पनि नाममा कुनै प्रकारको छुट पाउन हुन्न भन्ने स्थापित कुरा हो । कुन मान्छे राजनीतिक दलमा छ, पूर्वप्रधानमन्त्री हो कि वा बहालवाला कुनै शक्तिशाली मानिस हो कि, त्यसले कुनै माने राख्दैन । विधिको शासनमा राख्न पनि हुन्न । यो प्रकरणको सवालमा कांग्रेस नेतृत्वको धारणा यही हो । तर, मैले चिनेको मान्छे पर्नुभएको छ, त्यस कारणले मेरो यसमा अलग्गै धारणा हुन्छ भनेर भन्न पाइँदैन । एउटा लोकतान्त्रिक पार्टीभित्र हामीले गर्नुपर्ने अभ्यास के हो भने भोलि मलाई होला, पार्टी सभापतिलाई होला ।

सभापति पूर्वप्रधानमन्त्री हुनुहुन्छ । म पूर्वमन्त्री हुँ । कुनै पनि प्रकरणमा हामी अनुसन्धानको दायराभित्र आयौं भने तुरुन्त पार्टीबाट अलग बन्नुपर्छ । विधिको शासनमा विश्वास गर्नेले अनुसन्धान प्रभावित नहोस् भन्न र पार्टीको प्रतिष्ठाका लागि पनि पार्टीको जिम्मेवारीबाट अलग हुनुपर्छ । निजामती सेवामा भएको कुनै पनि मानिस अनुसन्धानका क्रममा आएपछि स्वतः निलम्बनमा पर्छन् ।

सबैको हकमा यही हुनुपर्छ भन्दै आएको हुँ । हामीले कमीकमजोरीलाई सच्याउँदै, सुधार्दै जानुपर्छ । हिजोका दिनमा सडकमा आन्दोलन गर्न सबैभन्दा सजिलो हतियार थियो– ‘नेपाल बन्द’ । तर, त्यसको नागरिक स्तरमा ठूलो विरोध भयो । अहिले जस्तोसुकै अवस्था आए पनि ‘नेपाल बन्द’ गर्दैनौं भनेर परम्परा तोडेका छौं । अहिले पार्टीको हकमा पनि त्यही हो । नागरिकको चेतना र चाहना हेरेर निर्णय लिनुपर्छ ।

सुरुमा टोपबहादुर रायमाझीलाई पक्राउ पुर्जी जारी हुँदा एमाले पनि कारबाही गर्न हिच्किचाएको थियो । तर पछि निलम्बन गर्न बाध्य भयो । यो प्रकरणमा एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले पार्टीको धारणा संसद्बाटै राख्नुभयो तर संसद्को ठूलो र मुख्य सत्ताघटक दल कांग्रेस मौन देखिन्छ । यत्रो प्रकरणमा पनि सभापतिलाई बोल्न के कुराले अप्ठ्यारो पारेको होला ?

यस्ता प्रश्न सभापतिलाई आइरहेका छन् । उहाँलाई आइरहने प्रश्न प्रकारान्तरमा पार्टीलाई आइरहेको हुन्छ । मैले त आफ्नो धारणा सार्वजनिक गरें, बोलें तर मैले बोलेको कुरा गगन थापाले बोलेको हुन्छ । सभापतिले बोलेको कुरा पार्टीको हुन्छ । तत्काल बैठक राखिएन भन्ने हो भने सभापतिले यसअघि लिने नीति, रणनीति र बोल्ने कुरामा सबै बैठक राखेर हुने गरेको छैन । पुस १० गते एमालेसँग भए पनि गठबन्धन बनाएर सरकार बनाउँछु भनेका बखत पार्टीको बैठक डाकिएको थिएन । यो तोड्छु अरू गर्छु भनेको बेला पनि बैठक बसेको छैन । त्यसैले यो प्रकरणमा सभापतिले बोल्नुपर्छ ।

बालकृष्ण खाणप्रति सभापतिजीको करुणा होला तर पार्टी पद्धति र नेतृत्वको प्रवृत्तिका विषयमा तपाईंहरूले कुरा उठाइरहे पनि नेतृत्वबाट सुनुवाइ भएको छैन । यो अवस्था कहिलेसम्म रहला ?

०७८ मा अदालतबाट संसद् पुनःस्थापना भएपछि पार्टी सभापति प्रधानमन्त्री बन्नुभयो । विश्वप्रकाश दाइ र मैले उहाँलाई भेटेका थियौं । त्यतिबेला हामीले एक दिन एक परिणाम दिनुपर्छ भन्यौं । त्यतिबेला स्थानीय निर्वाचन आउने क्रम थियो । नागरिकको मुड चेन्ज भइरहेको हामीले देखिरहेका थियौं । नागरिकले हामी कहाँबाट आएको र को हो भन्ने कुरा हेर्दैन । सुशासन र डेलिभरीको कुरा हेर्छ । कामको प्रभावकारिता हेर्छ । त्यसैले सुशासनको कुरामा नचुकौं र डेलिभरी दिने गरी काम गरौं भन्ने प्रस्ताव गर्‍यौं । यस पटक पनि सुशासन र डेलिभरीकै कुरामा जोड दिएका हौं ।

नागरिकसँग जोडिएर काम गर्ने कुरा मुख्य हो । सरकार बनाउने कुरा नम्बरको विषय मात्रै होइन । हामी सरकारलाई सफल बनाउने कुरामा काम गर्न चाहन्थ्यौं । हामी (विश्वप्रकाश शर्मा र म) आफैं सरकारमा जान्नौं भनेकै थियौं । मैले तीन, चार वर्षदेखि भनेको ‘प्रोजेक्ट गभर्मेन्ट’ को कुरा व्यक्तिगत थिएन, पार्टीका लागि प्रयोगमा आवास र देशकै लागि प्रयोगमा आओस् भन्ने थियो । काम गर्ने छटपटाहट थियो/ छ । यो कुरा नेतृत्वले बुझ्नै चाहेन । बरु, हेप्ने, पेल्ने अर्थमा लियो । हामीले गरेका कुरा निजी थिएन । नागरिकलाई जोड्ने विषयका कुरा थिए । हामी जे गर्दा नागरिक खुसी हुन्छन् त्यही गर्न खोजिरहेका थियौं, तर नेतृत्वले आमनागरिकको धारणा नै बुझ्न सकेन । अंकको हिसाबकिताब मात्रै गरेर वास्ता नै गरेन ।

चितवन र तनहुँको उपनिर्वाचनले एउटा सन्देश दिएको छ । खासगरी सभापतिले तनहुँको निर्वाचनलाई व्यक्तिगत इगोका रूपमा पनि लिनुभएको थियो । तर, परिणाम जस्तो आयो, त्यसबाट अब सच्चिनुपर्छ भन्ने महसुस कांग्रेस नेतृत्वमा भएको तपाईंले पाउनुभएको छ कि छैन ?

पार्टीको नेतृत्वलाई विभिन्न घटनाले ढोकामा ढकढक गरिरहेको थियो, चाहे त्यो विवेकशील पार्टी, मधेशमा नयाँ पार्टी आए । स्थानीय निर्वाचनमा काठमाडौं, धरानका निर्वाचन परिणामलाई बिर्सन भएन । यो सबैले हामीलाई धेरै कुराको संकेत गरिरहेको थियो । त्यसपछि मंसिरको निर्वाचनमा नयाँ पार्टीहरूको उदय भयो । यी सबै कुराले संकेत गरिरहेका कुरालाई उपनिर्वाचनले अझ ठूलो आवाज दिएको छ । यो अहिले मात्रै होइन, पहिल्यैदेखि भई नै रहेको थियो । त्यसलाई नेतृत्वले बुझ्न चाहेन । अझै बुझ्न चाहिरहेको छैन । गहिराइमा जान चाहिरहेको छैन ।

चुनावअघि जसरी पनि तालमेल गर्ने, तालमेल गर्दा देशमा अस्थिरता भयो, दस/पन्ध्र वर्षसँगै रहन्छौं भनेर कुरा गर्ने तर भोट हालेको स्वस्तिक छापको मसी सुक्न नपाउँदै कसलाई प्रधानमन्त्री बनाउने भन्ने कुरालाई लिएर तत्कालै गुलेटी मार्ने अवस्था रह्यो । गठबन्धनले कांग्रेसलाई सबैभन्दा ठूलो नोक्सान पुर्‍याएको छ । कांग्रेस नेतृत्वलाई आजको दिनसम्म पनि सत्ताभन्दा अरू केही कुरासँग मतलब छैन । सत्तालाई सबैथोक ठानेकैले पार्टी संरचना बिग्रिएको हो । हामी वर्षभरि कहिलेकहिले बैठक बस्छ भन्ने क्यालेन्डर बनाउँछौं । असार पहिलो साता कांग्रेसका भ्रातृ संगठन, शुभेच्छुक संस्था सबै बन्छन् । विभाग पनि बन्छन्, केन्द्रीय सदस्यले जिम्मेवारी पनि पाउनुहुन्छ । यी कांग्रेसभित्रका टेक्निकल कुरा मात्र हुन् ।

हामीले सारा राजनीतिक अधिकारहरू पुनःस्थापना गर्‍यौं तर मान्छे आत्तिएका छन् । यस्तो अप्ठ्यारो बेलामा कांग्रेसले बाहिर निकाल्न सकेको छैन न हाम्रो नेतृत्वलाई हेरेर भरोसा जागेको छ । म यस्तो कांग्रेस बनाउन चाहन्छु, जसको विचारले मान्छेलाई आश्वस्त बनाओस् । कांग्रेस भएकाले ढुक्क छु भन्ने बनाओस् । भोलिका लागि आशावादी, उत्साहित बनाओस् । हामीले जसरी विगतमा उत्साह जगाएका थियौं, २०६० सालमा कांग्रेसको चारतारे झन्डा बोकेर सडकमा आउँदा मुलुकलाई हिंसाको अवस्थाबाट बाहिर निकाल्छ, भोलि अधिकार स्थापित गरेर शान्तिको राजनीति ल्याउँछ भन्ने थियो । त्यो ठाउँमा हामी कांग्रेसलाई पुर्‍याउन चाहन्छौं ।

समाजमा जस्तो असन्तुष्टि छ, त्यो कुनै न कुनै बेला विस्फोट हुन सक्छ भनेर नेतृत्वले बुझ्नुपर्छ भन्नुभयो तर तपाईं उपनिर्वाचन क्रममा तनहुँमा भाषण गर्दा आक्रामक शैलीमा प्रस्तुत हुनुभयो, त्यो शैलीको आलोचना भयो । तपाईंको अभिव्यक्तिले अहिलेको आकांक्षालाई जोड्न सक्यो जस्तो लाग्छ ?

यो सन्दर्भमा मेरो जिम्मेवारी । निर्वाचनका आफ्ना सीमा र बाध्यता हुन्छन् । पार्टीको उम्मेदवारको पक्षमा उभिनु मेरो कर्तव्य हो । मैले त्यतिबेला निर्वाह गरें, भोलि पनि गर्छु । मेरो त्यो प्रस्तुतिमा केही मानवीय कमजोरी पनि होलान् । कांग्रेसको उम्मेदवारबारे पक्षमा उभिने कुरा शतप्रतिशत सही थियो । म त्यसबेला फरक ढंगले प्रस्तुत हुनुपर्थ्यो । सायद मेरा आफ्ना निजी अनुभवको कारणले गर्दा आएका भावना पनि थिए होलान् । सबै कुरा थाहा भएको, विषयवस्तु बुझेको, उम्मेदवारलाई पनि राम्ररी चिनेको, परिवेश थाहा भएको हुनाले त्यो आक्रामक भावना आयो होला । यद्यपि मैले भिन्न ढंगले प्रस्तुत हुनुपर्थ्यो, यो सिकाइको विषय भयो ।

अहिले संसद्मा मिश्रित जनप्रतिनिधित्व छ, नयाँ दलका सांसदका प्रस्तुति, उनीहरूले उठाउने विषयवस्तुले तपाईंहरूलाई सहयोग गरेको छ या चुनौती दिएको छ ?

यसमा मेरो व्यक्तिगत अनुभव छ । पहिलो संविधानसभामा नयाँ माओवादी साथीहरू हुनुहुन्थ्यो । मधेशबाट पनि नयाँ सांसदहरू आउनुभएको थियो । त्यसबेला पनि मैले नयाँ सांसदहरू देखेको हो । मैले २०७० को संसद् पनि देखें । वाम एकता भइसकेपछि २०७४ को करिब–करिब दुई तिहाइ एकातिर भएको र त्यसपछि खुम्चिएको अवस्था पनि देखें । अहिले पनि नयाँ अनुभव हुँदै छ । संसद्मा प्रक्रिया भर्खर सुरु हुँदै छ, नयाँ पार्टी, नयाँ साथीहरू, पुरानै पार्टीका नयाँ साथीहरू पनि हुनुहुन्छ । सबैले संसद्मा आआफ्नो ढंगले मिहिनेत गरिरहनुभएको छ ।

हाम्रै पार्टीका नयाँ साथीहरूले पनि मिहिनेत गरेको पाएको छु ।मलाई के लागिरहेको छ भने संसद् र यसका विषयगत समितिलाई प्रभावकारी बनाउने कुराको सन्दर्भमा अहिले देखिएको ऊर्जालाई प्रयोग गर्न सक्छौं कि सक्दैनौं भन्नेचाहिँ अलिअलि संशय छ । अहिले देखिएको ऊर्जालाई नकारात्मकतर्फ होइन, संसद् पुनःसंरचना गर्नेतर्फ लगाउनुपर्छ । बजेट, नीति तथा कार्यक्रम, अरू छलफलहरूमा म १५ वर्षदेखि प्रतिपक्ष हो । यो छलफल गर्ने तरिका बदल्नुपर्छ ।

पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवासँग तपाईंका केही असहमति छन् भनेर स्थापित भइसकेको छ, त्यसमा आमजनतालाई धेरै सरोकार पनि छैन । अब सरोकार के छ भने शेखर कोइराला र गगन थापाको सम्बन्ध कस्तो हुन्छ र सहकार्य कसरी अघि बढ्छ ? अहिले तपाईं र कोइरालाबीच सम्बन्ध कस्तो छ ?

मैले १४ औं महाधिवेशनमा शेखर कोइरालालाई सभापति जिताउन मत हालेको, मत मागेको र समर्पित भएर लागेको व्यक्ति हुँ । शेखर कोइराला सभापति भए कांग्रेस ठीक ढंगले चल्छ भनेर मैले समर्थन गरेको हुँ । म ठीक ठाउँमा थिएँ भन्ने लाग्छ । अहिले पनि हामीबीच त्यो सम्बन्ध छ । कांग्रेसलाई कतातिर लिएर जानुपर्छ भन्ने विषयमा हामीबीच केही समस्या भएको पाउँदिनँ ।

मलाई यतिखेर १५ औं महाधिवेशनमा को सभापति हुन्छ भन्ने कुरासँग सरोकार छैन । म त्यसरी कुरेर नियमित अवस्थाबाट हिँडेर पार्टीलाई संकटबाट बाहिर निकाल्न सकिन्न भन्ने अवस्थामा पुगेको छु । शेखर कोइरालाले पनि यसरी नै सोचिरहनुभएको होला भन्ने अपेक्षा गरेको छु । हामीबीच यसबारे छलफल पनि भएको छ । यो यात्रामा जोखिम उठाएर पार्टीलाई संकटबाट बाहिर निकाल्ने यात्रामा जसरी १४ औं महाधिवेशनमा सँगै उभियौं, त्यसरी उभिनेछौं ।

अहिलेको सत्ता गठबन्धन कहिलेसम्म जाला भनेर संशय छ । अर्को निर्वाचनसम्म टिक्न सक्ला ?

एकपछि दुई, तीन अनि चार आउँछ सामान्यतया । मैले यसरी सोचेको भए तोकिएकै समयमा महाधिवेशन हुन्छ, को आउँछ ? अहिले गठबन्धन छ, त्यसपछि समझदारीका आधामा एकपछि अर्को सरकार बन्दै जान्छ भन्ने हुन्थ्यो । मचाहिँ यसलाई हल्लाएर एकपछि सिधै पाँच, छ ल्याउनुपर्छ भन्नेमा पुगेको छु । अहिले स्थितिलाई हल्लाउने काममा लागेको छु । एक पटक हल्लाएपछि के भत्किन्छ, भत्किन्छ ? पहिले यथास्थितिलाई हल्लाउने काम त गरौं, के भत्किन्छ र के रहन्छ भन्ने किन चिन्ता गर्ने ?

सबभन्दा पहिले मैले आफ्नैबारे चिन्ता गर्न छोड्नुपर्छ । म अब सभापति बनुँला कि नबनुँला ? मेरो के होला ? म कहाँ जाऔंला ? समयले के माग राख्यो भने अलि जोखिम उठाउनुपर्छ । अलि फरक ढंगले सोच्नुपर्छ । पार्टी संकटमा परेको छ, देश पनि संकटमा छ । यतिबेला कांग्रेसले संकटबाट निकाल्न सक्दैन भन्ने निष्कर्षमा म पुगिसकें भने बाँकी कुरामा मैले किन चिन्ता गर्ने ? त्यसपछि के-के भंग हुन्छ हुन्छ । हिँड्दै जाऔं, गर्दै जाऔं ।