१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५७

श्रम अमूल्य निधि

दुर्गा कँडेल छत्कुली

जुनसुकै पनि संगठनको उद्देश्य हासिल गर्न विभिन्न भौतिक–अभौतिक साधनहरूको प्रयोग गरिन्छ । तिनैमध्ये एउटा हो— मानव संसाधन, जुन संगठनको शक्ति हुन्छ । संगठनमा कर्मचारीले रक्तसञ्चारको काम गर्छन् । श्रमका रूपमा बुझिने कर्मचारीबिनाको संगठनको कल्पनासम्म गर्न सकिन्न ।

श्रम अमूल्य निधि

संगठनमा यस्तो महत्त्वपूर्ण शक्तिसँग सुमधुर सम्बन्ध कायम गर्नुपर्छ । अहिलेको समयमा कर्मचारीलाई यथोचित स्थान दिन नसकिए संगठनको अस्तित्वै धरापमा पर्न सक्छ । संगठन–कर्मचारी सम्बन्ध सबल हुनका लागि व्यवस्थापन र मालिकहरूबीचको सम्बन्ध पनि सुमधुर हुनुपर्छ ।

श्रम कुनै पनि संगठनको अमूल्य निधि हो । श्रम सम्बन्ध राम्रो भएमा संगठनको उद्देश्य हासिल गर्न सहज हुन्छ । आधुनिक समयमा श्रम सम्बन्धलाई औद्योगिक सम्बन्धसँग जोड्ने गरिन्छ । श्रम सम्बन्ध राम्रो भएमा संगठनमा द्वन्द्व तथा विवाद कम हुन्छ, समस्या समाधान छिटोछरितो हुन्छ, कार्यसम्पादन गतिशील र प्रभावकारी हुन्छ, सामूहिक कार्य सफल हुन्छ । फलस्वरूप संगठनात्मक सुधार आउँछ ।

कर्मचारी : संगठनात्मक उद्देश्यलाई आफ्नो उद्देश्यमा समाहित गरी क्षमता र दक्षता प्रदर्शित गर्ने पक्ष कर्मचारी हुन्, जसको अभावमा संगठन संगठन रहँदैन । संगठनमा अनेकौं भौतिक साधन हुन्छन्, जसको उत्पादन क्षमता एउटा निश्चित सीमासम्म हुन्छ । तर, मानव संसाधनको क्षमताको सीमा तोक्न कठिन हुन्छ । एउटै कर्मचारीले वातावरण हेरी फरकफरक उत्पादकत्व दिन सक्छ । कुनै पनि संगठनमा आबद्ध भइसकेपछि कर्मचारीले आफ्नो कर्तव्य र जिम्मेवारीप्रति सजग भई संगठनात्मक लक्ष्यप्राप्तितर्फ उन्मुख हुनुपर्छ । आफूले पाउने सेवा–सुविधा, काम गर्ने वातावरण, संगठनात्मक संस्कार, वृत्ति विकासका अवसरले कर्मचारीलाई उत्प्रेरणा दिने गर्छन् ।

रोजगारदाता : रोजगारदाता–कामदार सम्बन्ध सुमधुर हुनु अत्यावश्यक हुन्छ । यस्तो हुन नसके संगठनको उद्देश्यप्राप्तिमा कठिनाइ हुन्छ । रोजगारदाताले कर्मचारीको समयअनुसार सेवा–सुविधा, सरुवा–बढुवा, उचित दण्ड–पुरस्कारको व्यवस्था, संगठनात्मक संस्कारको विकासजस्ता पक्षमा ध्यान दिनुपर्छ । संगठनमा योग्य कर्मचारी भित्र्याउनु ठूलो कुरा होइन, ठूलो कुरा त भएका क्षमतावान् कर्मचारीहरूको पूर्ण प्रयोग गरी अधिकतम उत्पादकत्व हासिल गर्न सक्नु हो । संगठनको उद्देश्य हासिल गर्नका लागि कुन समयमा कस्तो प्रकारको जनशक्ति अवाश्यक पर्छ, पूर्वानुमान गरी त्यसको प्राप्ति, विकास, उत्प्रेरणा र सम्भार कसरी गर्ने भन्नेबारे रोगजारदाता सचेत रहनुपर्छ ।

समाज : संगठनहरू समाजमा जन्मन्छन् र त्यही समाजमा घुलमिल भएर आफ्नो उद्देश्य पूरा गर्छन् । व्यावसायिक संगठनहरूले समाजबाटै प्रशस्त मुनाफा आर्जन गरिरहेका हुन्छन् । त्यसैले समाजप्रति उत्तरदायित्व वहन गर्दै केही रकम समाजकै लागि खर्च गर्नुपर्ने मान्यता छ, जसलाई संस्थागत सामाजिक उत्तरदायित्व भन्ने गरिन्छ । यस्तो गर्ने व्यावसायिक संगठन कालान्तरसम्म जीवन्त रहिरहन सक्छ । समाजबिना संगठन रहँदैन । श्रम देशको समग्र विकासको मेरुदण्ड हो । विडम्बना, हामीकहाँ श्रम व्यवस्थापनजस्तो गहन विषयप्रति सरोकारवालाको ध्यान जान नसक्दा देशको श्रमशक्ति बिदेसिने क्रम बढ्दै गएको छ । विकसित देशहरूले हाम्रो श्रमको फाइदा उठाइरहेका छन् । हामी त्यही श्रम बेचेर आएको सीमित विप्रेषणले देशलाई टेको लगाएर अड्याउने प्रयासमा व्यस्त छौं । देश एकातिर कोरोना महामारीको चपेटामा छ भने, अर्कातिर निकट बाढीपहिरोका कारण ठूलो जनधनको क्षति बेहोर्नुपरेको छ । मानिसहरू घरभित्र बसिरहँदा अर्थतन्त्र चलायमान हुन सकिरहेको छैन । व्यापार–व्यवसाय ठप्प छन् । बलियो भनेको सरकारले सन्मार्ग समाउन सकेको छनक आम नागरिकले पाउन सकिरहेका छैनन् ।राजनीतिकर्मीहरूले ‘राजनीतिक क्रान्ति समाप्त भयो, अब आर्थिक क्रान्ति गर्ने समय हो’ भन्दै आए पनि त्यो आर्थिक क्रान्ति कहिले हुने हो, अत्तोपत्तो छैन । राज्य संयन्त्र विदेशी श्रम संगठनसँग सम्झौता गरेका खबरहरू हर्षोल्लासका साथ प्रचार गर्न व्यस्त छ । सत्ता र शक्तिका लागि भागबन्डाको खेल भइरहँदा राम्राले भन्दा हाम्राले स्थान पाउने अनि ‘पहुँचवालालाई अवसर र क्षमतावान् पर सर्’ को वातावरण रहिरहँदा मानिसहरूमा निराशा पैदा भएको छ । लगानी गर्ने वातावरण छैन, बेरोजगारी व्याप्त छ, व्यापारघाटा दिनहुँ चुलिँदो छ, कृषियोग्य जमिन बाँझै छन् र खण्डीकरणको मारमा छन्, मानिसमा श्रम गर्ने बानी हराउँदै गएको छ भने महँगा विलासिताका साधनहरूको उपभोग गर्ने बानीको विकास बढ्दो छ । कृषिप्रधान भनिएको देशमा तरकारी, अन्नपातसहित फलफूलसमेत आयात गरिन्छ । जलस्रोतको धनि मानिएको देशमा मिनिरल वाटर आयात गरिन्छ ।

निजामती प्रशासन अठारौं शताब्दीको मानसिकताभन्दा माथि उठ्न नसकेको आभास हुन्छ । बिचौलिया र कालाबजारीको हालीमुहाली छ, किसानले उत्पादनको सुपथ मूल्य पाउन सकिरहेका छैनन्, विदेशी विनियम सञ्चिति साँघुरिँदै गएको छ । तर सरकार कता छ, आम नागरिकलाई थाहा छैन । सरकारले तर्जुमा गरेका नीति तथा कार्यक्रमहरू आँखाले हेर्न र कानले सुन्न मात्र राम्रा भएर हुँदैन, पूर्ण रूपमा कार्यान्वयनमा आउनुपर्छ । श्रमको सम्मान हुने वातावरण बनाउनुपर्छ ।

प्रकाशित : कार्तिक ६, २०७७ ०८:२०
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?