कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२४.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १३४

'जनयुद्ध' रंगमञ्चमा

सुशीला तामा‌ङ

काठमाडौँ — आम नेपालीहरूले देखेको र भोगेको १० वर्षे जनयुद्धको समय धेरै टाढा पुगेकै छैन । जनयुद्धले मानिस र तिनको परिवार, बस्ती, समुदाय र सपनालाई कसरी तितरवितर बनायो भनी सुनाउने युद्धका योद्धाहरू हाम्रै वरपर अझै छन् । युद्धले बनाएका घाउहरू, ढलेका बस्ती र आफ्नैबाट छुटिएकाहरू घरसम्म नपुग्दै फेरि त्यस्तै जनयुद्ध सुरु भएको अनुभूति हुन्छ ।

'जनयुद्ध' रंगमञ्चमा

थापागाउँस्थित मण्डला थिएटरमा अपरिचित मानिसहरूले एक्कासी आँखामा पट्टी बाधिदिन्छन् र थोरै तरल पदार्थ पिउन दिन्छन् । ती मानिसहरूकै इशारामा एउटा अँध्यारो संसारको यात्रा हुन्छ । क्षणभरमै उज्यालो संसार हराउँछ, साथीभाई छुट्छन् र सुन्दै गरेको बासुरीको धुनलाई बन्दुक तथा बम बारुदको चर्को ध्वनीले विस्थापित गरिदिन्छ । चारैतिर अन्धकार, दर्दनाक आवाज, एकोहोर कुकुर भुकाई कानसम्म ठोक्किरहेपछि एक्लो र सहाराविहीन भएको महसुस हुन्छ ।

उज्यालोसम्म पुग्न बाटो पहिल्याउँदै जाँदा बम बारुदको गन्ध नाकसम्म आइपुग्छ र मुटुको धट्कन बढ्छ । कतै हिलो, कतै पहाड, कतै ओरालो भएर पाइला चाल्दै गर्दा बस्ती ध्वस्त भएर बाँकी रहेका अवशेषहरू खुट्टाले कुल्चन पुग्छन् । ती अवशेषहरू चामल, गेडागुडी, लत्ताकपडाहरू जस्ता घरभित्रका रहेका सामग्रीहरू जस्तो भान हुन्छ । कोलाहलमा नै आफू जस्तै अर्को समूहको आवाज सुनिन्छ । जो बाटो पहिल्याएर अँध्यारोबाट मुक्त हुन खोजिरहेका छन् ।

‘को हो ?’, कता हो ?’, ‘कहाँ जाने?’, ‘यहाँ के छ ?’, ‘अब के गर्ने ?’ लगायत प्रश्नहरू लिएर परिचित तथा अपरिचित मानिसहरू उत्तर खोजिरहेका छन् । जब आफू जस्तै मानिसहरू अँध्यारोमै भेट हुन्छ, तब कोही आफ्नै मान्छे भेटिएको अनुभव हुन्छ । जंगलै जंगलभित्र उस्तै मानिसहरूको यात्रा सुरु हुन्छ । कतै घर भत्किएर बाँकी रहेका घरका भित्ताहरू र खाँबोहरू भेटिन्छन् ।

कतै भुइँमा लडेका मानिसको शरीर र अनगिन्ती जुत्ता, चप्पलहरूमाथि पाइला पर्न जान्छ । फेरि गड्याङगुडुङ आवाजले आकाशमा बिजुली चम्किन्छ र पानी परेको महसुस हुन्छ । मानिसहरूको रोदन र कोलाहलले मन ढक्क फुलाउँछ । फेरि उज्यालोकै खोजीमा सबैको पाइला गन्तव्यका लागि अगाडि बढ्छ ।

मण्डलामा बिहीबार ‘इनसाइड–आउटसाइड/भित्र–बाहिर’ आत्मबोध कलाको फर्मलाई थिएटरमा प्रस्तुत गर्दा प्रत्येक सहभागीहरूले यस्तै–यस्तै अनुभूतिहरू महसुस गरे । प्रस्तुतिमा १५ जना सहभागीहरूले ठ्याक्कै जनयुद्धलाई नै ‘म’ भएर प्रत्यक्ष अनुभव गरे । जहाँ सहभागीहरूले आँखाले होइन, मनले देखे, जे बोले मनैदेखि बोले र कानले वास्तविक युद्धको दर्दनाक पीडालाई सुने, ढलेका घरलाई स्पर्श गरे । युद्धका लडाकु तथा अपहरित हरूलाई भेटे ।

युद्धले छोडेर थिलथिलो बनेको भौतिक संरचनालाई मनको आँखाले हेरे । ‘सेन्सरी थिएटर’ फर्ममा आम नेपालीहरूले भोगेको जनयुद्धलाई विषय बनाएर प्रस्तुत गरिएको थियो । जहाँ सहभागीहरूले सुनेका, महसुस गरेका, लिएका गन्ध, स्पर्श गरेका, स्वाद लिएका सम्पूर्ण चिजबिजमा जनयुद्धका समग्र पक्षहरू समावेश गरिएका थिए । प्रस्तुतिमा प्रयोग गरिएका ध्वनी, प्रकाश र प्रतिस्थापन कलाले साँच्चै जनयुद्धको समयमा पुर्‍याउँछ । पानी परिरहेको आवाज, बम, बारुद तथा बन्दुकको आवाज र प्रकाश हुबहु लाग्छ । कुकुर, चराचुरुङ्गी, जंगली जनावरको आवाजले अँधेरी रातको यात्राको अनुभूति दिलाउँछ । ठडिएका साम्रगीहरू, भुइँमा छरिएका कपडा, अन्नहरू, जुत्ताचप्पलहरूले जनयुद्धले पारेको विध्वंशलाई सम्झाउँछ । ती सबै चिजहरू अदृश्य रुपमै अमूर्त कलाकै फर्ममा मनभित्र पस्छन् र अर्थ खोतल्छन् ।

सेन्सरी थिएटरमा नै नर्वेमा अध्ययन गरेका रंगकर्मी रामहरि ढकालको परिकल्पना तथा निर्देशनमा नाटक प्रस्तुत गरिएको थियो । विश्वमा यो सेन्सरी थिएटर फर्मको रुपमा अभ्यासमा रहेको ढकालले सुनाए । यद्यपि यसलाई कलाका सबैभन्दा पुरानै रुपमा हेर्ने गरिन्छ । आधुनिक तथा उत्तरआधुनिक कालमा मूर्त तथा अमूर्त वस्तुहरूलाई कलाको फर्ममा ढाल्दै जाँदा कलामा यो सेन्सरी थिएटरको फर्म अघि बढे पनि मानव सभ्यताको विकाससँगै मानव अभिव्यक्ति र अनुभवहरू विभिन्न रुपमा प्रस्तुत हुँदै आएका छन् । ती मानव अनुभूतिहरू विभिन्न चित्र, ध्वनी, शरीरको चाल तथा वरपर देखिएका वस्तुहरूमाथि कलाका रुपमा देखिन थालको कला विकासको इतिहासले बताउँछ । जहाँ मूर्त तथा अमूर्त वस्तुहरूलाई बिम्ब बनाएर कलामा प्रतिस्थापना गरिन्छ ।

यस्ता कलामा हाम्रा इन्द्रियहरू मार्फत अनुभूति दिलाइने ढकालले सुनाए । ‘यो एक संवेदी प्रदर्शन स्थापना कला हो’,उनले भने,‘रंगमञ्चका लागि यो अध्यात्मलाई जोड दिने एक प्रयोगात्मक काम पनि हो । जहाँ आत्मबोध हुन्छ । सहभागीले मनको माध्यममा आफैंलाई सुन्न, देख्न र महसुस गर्न सक्नुहुनेछ । यो एउटा खोजको थालनी पनि हो ।’ उनका अनुसार पाँच इन्द्रियहरू गन्ध, स्वाद, स्पर्श, आवाज र दृष्टि लगायत सन्तुलन, पीडा, भोक, तिर्खा जस्ता संवेदी पक्षका प्रक्रिया मार्फत १० वर्षे जनयुद्धको प्रभाव र तत्कालीन समयलाई थिएटरभित्र महसुस गराउने जमर्को गरिएको हो ।

मुख्य त नाटकमा हाम्रा सबै इन्द्रियहरू मार्फत अनुभूति दिलाउने कोसिस गर्न खोजे पनि विश्वका अन्य मुलुकहरूमा भने कुनै एक इन्द्रिय मार्फत कुनै विषय तथा घटनाको परिवेशलाई महसुस गराउने अभ्यास रहेको ढकालले बताए । कुनै विषय वा घटनालाई प्रत्येक व्यक्तिलाई पार्ने प्रभाव र त्यसलाई बुझ्ने मानसिक अवस्था फरक–फरक हुने भएकोले यस प्रकारका थिएटर प्रस्तुतिमा सहभागीहरूलाई एकै स्थानमा ल्याउन चुनौती रहेको ढकालको अनुभव छ । थिएटरमा नौलो र प्रयोगात्मक रुपमा नै अगाडि ल्याइएको उनको सुनाए । रंगकर्मी केदार श्रेष्ठको मञ्च परिकल्पना, प्रशन्न हुमागाईको बाँसुरी, अक्सल होगेनहाउको ध्वनी, प्रकाश तथा सेन्सर रहेको प्रस्तुति मण्डलामा साउन १ गतेसम्म जारी रहनेछ ।

प्रकाशित : असार २६, २०७९ १४:४९
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?