मण्डलामा कचहरी नाटक शृङ्खला

काठमाडौंको अनामनगरस्थित मण्डला थिएटरले आइतबार ‘रुम नम्बर १३’ सँगै ‘निसासिएको आवाज’ र ‘अन्तर’ गरी तीन कचहरी नाटकहरुको शृंखला ‘हाम्रो नेपालमा’ प्रस्तुत गरेको थियो । मण्डला ड्रामा स्कुलको पहिलो ब्याचका प्रशिक्षार्थीहरुद्वारा प्रस्तुत गरिएका नाटकहरुमा समाज र आम मानिसले भोगेका तथा देखेका मुद्दाहरुलाई प्रस्तुत गरिएको थियो । तीनै वटा नाटकहरुलाई कचहरी नाटक विधाको नियमअनुसार नै समस्याको केन्द्रमा पुगेपछि समाधानको पाटोतर्फ लगिएको थियो । तिनै नाटकहरुमा सुत्रधारको भूमिकामा थिए रंगकर्मी सोमनाथ खनाल ।

‘रुम नं. १३’ मा जुनूमाया समस्यामा परे जस्तै ‘निसासिएको आवाज’ मा प्रमुख पात्र ज्याङ्वोङ् र अर्को नाटक ‘अन्तर’मा दलित समुदायका सुनिता परियार, चित्रबहादुर परियार, रश्मी विकहरु पनि जातिय विभेदको समस्यामा छन् । सरकारी जागिरे र विदेशी लाहुरेहरुको बाहुल्यता रहेको टोलमा हुर्केकालाई ज्याङ्वोङ्लाई हिपहप संगीत सिर्जनामा लगाव छ । उनलाई काठमाडौं गएर संगीतलाई फराकिलो रुपमा बुझ्ने मन छ तर उनकी आमालाई छोराले पढेर सरकारी जागिर नै खाओस् भन्ने इच्छा छ । ज्याङ्वोङ्को टोलमा पनि उनको हिपहप संगीतलाई मन पराइँदैन । समाज र आमाले उनको समस्या नबुझिदिँदा उनी तनावमा हुन्छन् ।

नाटक ‘रुम नम्बर १३’ मा महिला सशक्तिकरणको तालिममा सहभागी हुन एक्लै हिँडेकी जुनमायाले ड्राइभर माइलादेखि होटेलसम्म दुर्व्यवहारको सामना गरेर कसरी अगाडि बढ्न सक्लिन् ? उनको उनको यात्रामा आएका बाधाहरुबाट उनको लक्ष्यमा कस्तो प्रभाव पर्ला ? सरकारी जागिर खाएको देख्न चाहेको आमालाई चित्त बुझाएर कसरी ज्याङ्वोङ्ले आफ्नो सपना पूरा गर्ला ? गाउँघरमा श्रमजीवी जनताको मतबाट जितेका नेता तिलक मल्लको जातिय विभेद र दलितहरुप्रति गरेको चरम भेदभावविरुद्ध आफैं चुनावमा उम्मेदवारका रुपमा उठेकी सुनिताले तिलक, पीआर मल्ल, वसन्त मल्लको षड्यन्त्रलाई कसरी चिर्न सक्ला ?

यिनै समस्याहरुलाई लिएर सहभागी दर्शकहरुबाट नै समस्याहरुको समाधान खोजिएको थियो । समस्या समाधानको क्रममा सहभागी दर्शकले कलाकारहरुसँग अभिनय समेत गरेका थिए भने सुत्रधार खनालले नाटकको दृश्य परिवर्तन गर्न तथा सहभागी दर्शकको उत्साह बढाउन अहिंसात्मक वातावरण बनाउने प्रयास गरेका थिए । दर्शकका रुपमा सहभागी रंगकर्मी विजय बराल, हिरा बिजुली नेपाली, मनिषा विश्वकर्मा लगायतकाले तीनै वटा नाटकको समस्या समाधानको निम्ति आ–आफ्नो तर्क र विचार अनुसार अभिनयमा दृश्यलाई परिवतन गर्ने जमर्काे गरे ।

कचहरी नाटक रंगकर्मीमाझ ‘फोरम थिएटर’ भनेर बुझिने प्रचलित शैली हो । सहभागितामूलक यो शैलीमा दर्शकले पनि नाटकमा देखिएको समस्याको समाधान खोज्छन् । विशेषगरी यस विधाको नाटकलाई सडक तथा खुल्ला ठाउँमा दर्शक सहभागी गराएर प्रस्तुत गरिन्छ । दर्शक तथा कलाकारहरुबीच समस्या समाधानका क्रममा द्वन्द्वको अवस्था सिर्जना हुन नदिन यसमा सूत्रधारको विशेष भूमिका हुन्छ । कलाकारसँगै दर्शकको समेत सहभागिताले यस्ता खाले नाटक मञ्चनमा बेग्लै रौनकको अनुभूति सहभागीले गर्न पाउँछन् ।

नेपालमा यस प्रकारको नाटक अभ्यास लामो समयअघि नै भए पनि मूलधारको नाटकका रुपमा आउन नसकेको रंगकर्मी नेपालीले बताए । ‘समाजका महत्वपूर्ण मुद्दाहरुलाई उठान गरी त्यसको समाधान खोज्न फोरम थिएटर एकदमै राम्रो माध्यम हो’ उनले भने, ‘यसले समाजमा थिचोमिचोमा परेका जनताको लागि न्याय र समानताको कुरा उठान गर्न सक्छन् ।’ यस माध्यमबाट समस्या पहिचान गरी बृहत छलफल हुने क्रममा अन्य मागहरु समेत उठान हुने त्रासले उच्च ओहोदा तथा सम्बन्धित निकायले नै बेवास्ता गरेको उनको ठहर छ ।

नाटकमा विष्णुमाया परियार, पासाङ ल्हामु शेर्पा, शिव परियार, हाङ् ओ हाङ् राई, अनिल कुर्मी, निरज बाबु, आदित्य मिश्र, सरीता कठायत, प्रदीप ढुंगाना, दिक्षा चौधरी लगायतका कलाकारहरुको अभिनय रहेको थियो । कचहरी नाटक शृंखला बुधबारसम्म मञ्चन हुने मण्डला नाटकघरले जनाएको छ ।