काठमाडौँ — सौर्यमण्डलको सबैभन्दा ठूलो ग्रह बृहस्पति ग्रहमा थप १२ वटा चन्द्रमाको पहिचान भएको छ । योसँगै बृहस्पतिमा अब ९२ वटा चन्द्रमा भएका छन् । यसअघि शनि ग्रहमा सबैभन्दा धेरै ८३ वटा चन्द्रमा भएको पुष्टि भएको थियो ।

इन्टरनेसनल एस्ट्रोनोमिकल युनियनको माइनर प्लानेट सेन्टर (एमपीसी) ले सञ्चालन गर्ने स्मिथसोनियन एस्ट्रोफिजिकल अब्जर्भेटरीले यी १२ वटा चन्द्रमा पत्ता लगाएको हो । थपिएका एक दर्जन चन्द्रमा बृहस्पतिमा यसअघि पहिचान भएकामध्ये १५ प्रतिशतले वृद्धि भएको अमेरिकन एस्ट्रोनिमकल सोसाइटीको मुखपत्र स्काई एन्ड टेलिस्कोप म्यागजिनले उल्लेख गरेको छ । सन् २०२१ र २०२२ मा गरिएको खोजका आधारमा बृहस्पतिमा ती उपग्रहको पहिचान भएका हुन् । परिक्रमा हेर्नुपर्ने भएकाले पहिचान हुन समय लागेको हो ।

पहिचान भएका नयाँ उपग्रहले बृहस्पतिलाई परिक्रमा गर्न ३४० दिन लगाउने गरेको स्काई एन्ड टेलिस्कोपले जनाएको छ । पहिचान भएका १२ मध्ये ९ वटा धेरै नै टाढा रहेका छन् । यिनले बृहस्पतिको परिक्रमा गर्न ५ सय ५० दिन लगाउने अनुसन्धानकर्ताहरूले बताएका छन् । यी चन्द्रमा बृहस्पतिका ७१ वटा जोभियन चन्द्रमाभित्र पर्ने स्काई एन्ड टेलिस्कोपले जनाएको छ ।

पहिचान भएकामध्ये ५ वटाको मात्रै औसत चौडाइ ८ किलोमिटर रहेको जनाइएको छ । ठूला आकाशीय पिण्ड एकआपसमा ठोकिँदा यी सानो आकारमा चन्द्रमा बनेको हुन सक्ने बताइएको छ । यस्तै तीनवटा चाहिँ बृहस्पति परिक्रमा गर्ने दिशातर्फबाट नै परिक्रमा गर्ने स्काई एन्ड टेलिस्कोपले उल्लेख गरेको छ । बृहस्पतिमा यस्ता अन्य १३ वटा चन्द्रमाहरू प्रोगेट दिशाबाट फन्को लगाउँछन् ।

यी चन्द्रमाहरू बृहस्पतिक अध्ययनका लागि पठाउन लागिएको मिसनको सम्भावित क्षेत्रहरू हुन सक्ने बताइएको छ । बृहस्पतिको ग्रहको प्रणाली अध्ययनका लागि युरोपियन स्पेस एजेन्सीको आईसी मुन एक्सप्लोरर (जेयूआईसीई), नासको युरोपा क्लपिर र अर्को चिनियाँ मिसन छन् । जेयूआईसीई मिसन अबको दुई महिनापछि जाँदै छ भने युरोपा क्लपिर अर्को वर्ष लन्च गर्ने नासाको तयारी छ । चिनियाँ मिसनचाहिँ सन् २०३० को दशकमा जाने अनुमान छ ।

बृहस्पतिमा भेटिएका धेरैवटा चन्द्रमाले एउटा स्टेलाइट जस्तो प्रणाली देखिने भएकाले यसलाई जोभियन सिस्टम भनिन्छ । आयो, युरोपा, ग्यानिमिड र कालिस्टो बृहस्पतिलाई परिक्रमा गर्ने ठूला चन्द्रमा हुन् जसलाई पहिलो पटक ग्यालिलियो ग्यालिलीले सन् १६१० मा पत्ता लगाएका थिए । तयसपछि सन् १८९२ पछि बृहस्पतिका अन्य चन्द्रमाहरू पत्ता लागेका थिए । जर्मनका खगोलशास्त्री साइमोन मारियसले यी चन्द्रमाहरू आफूले पहिल्यै नै भेटेको दाबी गरे पनि उनले यस सम्बन्धमा आधिकारिक रूपमा दस्तावेजमा उल्लेख नगरेपछि यसको सम्पूर्ण श्रेय ग्यालिलियोलाई दिने गरिएको नासाले जनाएको छ ।

ग्यालिलियन चन्द्रमाहरू धेरै ठूलो भएकाले यिनको आकार लगभग गोलाकार मानिन्छ । यी चन्द्रमा यति विशाल छन् कि बृहस्पतिलाई परिक्रमा नगरेर सूर्यलाई परिक्रमा गर्थे भने ग्रहको समेत मान्यता दिन सकिने खगोलशास्त्रीहरू तर्क गर्छन् ।

अमेरिकी अन्तरिक्ष संस्था नासाले पनि बृहस्पतिको चन्द्रमा ८० देखि ९२ वटा रहेको मान्दै आएको छ । यो ग्रहले अन्य हजारौं स–साना आकाशीय पिण्डहरूलाई आफूतिर तान्ने र तिनले परिक्रमा गर्ने जनाएको छ ।

शनि ग्रहको पहिचान भएका ८३ वटा चन्द्रमामध्ये ६३ वटाको नामकरण भएका छन् । यस्तै २० वटाको चाहिँ नामकरण हुन बाँकी रहेको नासाले जनाएको छ । शनि ग्रहको चन्द्रमा टाइटनको आकार बुध ग्रह जत्रो छ ।

सौर्यमण्डलको पाँचौं ग्रह रहेको बृहस्पतिले सूर्यको परिक्रमा गर्न १२ पृथ्वी वर्ष लगाउँछ । यो समयलाई जोभियन वर्ष भन्ने गरिन्छ । हाइड्रोजन र हिलियम ग्यासबाट बनेको यो ग्रहमा हालसम्म ९ वटा अन्तरिक्षयानहरू त्यसतर्फ गएको नासाले जनाएको छ । हाल नासाको जुनो अर्बाइटरले यसको परिक्रमा गरिरहेको छ । सन् २०११ मा प्रक्षेपण गरिएको यो अर्बाइटर सन् २०१६ मा बृहस्पति ग्रहको कक्षमा प्रवेश गरेको थियो ।

पृथ्वीभन्दा करिब ११ गुणा ठूलो व्यास रहेको बृहस्पति सूर्यदेखि ५.२ एस्ट्रोनोमिकल युनिट टाढा छ । पृथ्वी र सूर्यबीचको दूरीलाई एक एस्ट्रोनिमकल युनिटका रूपमा मापन गरिन्छ । यसमा सौर्यमण्डलमा भएका ग्रहमध्ये छोटो दिन हुन्छ । पृथ्वीको १० घण्टामा बृहस्पतिका लागि एक दिन मानिन्छ ।