अधिकार माग्दै इरानी महिला सडकमा 

इरानी प्रहरीले हिजाबसम्बन्धी नियमको प्रशिक्षणका क्रममा अकस्मात् हृदयाघात भएर अमिनीको मृत्यु भएको परिवारलाई बताएको थियो । तर पक्राउ पर्नुअघि अमिनीमा कुनै पनि स्वास्थ्य समस्या नरहेको उनको परिवारले जनाएको छ । पक्राउपछि अमिनीलाई प्रहरी भ्यानमा राखिएको र टाउकोलगायतका अंगमा कुटपिट गरिएको प्रत्यक्षदर्शीले देखेका बीबीसीले जनाएको छ ।

अमिनीका बुबा अमजादले ‘मृत्युपछि आफ्नी छोरीको शरीर हेर्न नदिइएको’ बताएका छन् । ‘अमिनीको अनुहार र खुट्टा मात्र देखिने गरी शव दाहसंस्कारका लागि तयार गरेर राखिएको थियो,’ उनले भनेका छन्, ‘उनको खुट्टामा चोटहरू थिए ।’ प्रहरीले छोरीको मृत्युबारे आफूलाई ढाँटेको उनको भनाइ छ ।

अमिनीको मृत्युपछि ‘लामो समयदेखि महिलाले नरुचाएको कानुन’ को विरोधमा प्रदर्शन चर्केको अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमहरूले उल्लेख गरेका छन् । त्यसका साथै हिजाब कानुन पालना गराउने धार्मिक प्रहरी ‘गस्त–इ–इरसाद’ ले गरेको अपमान र दण्ड सम्झिएका इरानी महिला आक्रामक रूपमा सडकमा उत्रेका हुन् ।

बीबीसीका अनुसार पछिल्लो समय ३१ प्रान्तका कम्तीमा ८० सहरमा प्रदर्शनहरू भएका छन् । विरोध चर्कंदै गएपछि प्रहरीले व्यापक दमन गरेको जनाइएको छ । जसका कारण ४१ जनाको ज्यान गइसकेको र ७ सयभन्दा बढी पक्राउ परेका अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमहरूले जनाएका छन् ।

गुइलान प्रान्तका प्रहरी प्रमुख जनरल अजिजोल्लाह मालेकीले ६० महिलासहित ७३९ जना प्रदर्शनकारीलाई पक्राउ गरिएको पुष्टि गरेका छन् । उनका अनुसार मृत्यु हुनेमा पाँच जना सुरक्षा अधिकारी छन् । तर, ज्यान गुमाउने प्रदर्शनकारीको संख्या अझै बढिरहेको मानव अधिकारवादी समूहहरूको दाबी छ ।ओस्लोस्थित इरान मानवअधिकारले सुरक्षाकर्मीको दमनका कारण कम्तीमा ५० जनाको मृत्यु भएको जनाएको छ । अमिनीको मृत्युबारे समाचार प्रकाशन गर्ने सुधारवादी अखबार सार्गका निलोफर हामेदीसहित ११ जना पत्रकार र केही अधिकारकर्मीलाई सुरक्षा फौजले पक्राउ गरेको ‘द टाइम्स अफ इजरायल’ ले जनाएको छ ।

महिलाहरूको अगुवाइमा सुरु भएको प्रदर्शनलाई पछिल्लो समय पुरुषले पनि साथ दिएका छन् । उनीहरूले इरानको कठोर धार्मिक कानुन खारेजीको चर्को रूपमा माग गरेका छन् । महिलाहरूले सार्वजनिक स्थानमा अनुहार र हातबाहेक सबै अंग ढाक्नुपर्ने नियमको उनीहरूले विरोध गरिरहेका छन् । त्यस्तै, महिलाविरुद्ध हुने हिंसा र भेदभाव अन्त्यको समेत आवाज उठेको छ ।

विरोधका क्रममा महिलाहरूले सार्वजनिक स्थानमा नै कपाल काटेका र हिजाब जलाएका भिडियो सामाजिक सञ्जालमा सार्वजनिक गरेका छन् । उनीहरूले ‘तानाशाहीलाई फाँसी दे’ भन्दै नाराबाजी गरेका सीएनएनले जनाएको छ । राजधानी तेहरानका विभिन्न विश्वविद्यालयमा पनि विद्यार्थीहरूले आन्दोलन चर्काएका जनाइएको छ ।

अधिकारको माग गर्दै इरानी महिलाहरूले विरोध प्रदर्शन चर्काएको यो पहिलो पटक भने होइन । सन् १९७९ को इस्लामिक विद्रोहयता नै इरानी महिलाले हिजाब कानुनलाई चुनौती दिँदै आएका छन् । सन् २०१७ मा एक महिलाले इरानी राजधानी तेहरानको मध्यभागमा हिजाब निकालेर लाठीमा राखेर हल्लाएपछि यसले अभियानकै रूप लिएको हो ।

पछिल्लो विरोध प्रदर्शन सन् २०१९ यताकै ठूलो भएको बताइएको छ । लामो समयदेखि अमेरिकालगायतका पश्चिमा देशले लगाएका विभिन्न प्रतिबन्धका कारण इरानी अर्थतन्त्र निकै प्रभावित भएको छ । जसका कारण इरानी जनताको जनजीवन कष्टकर बन्दै गएको छ ।

पछिल्ला प्रदर्शनहरू देशको शासन प्रणालीको केन्द्रमा रहेका सर्वोच्च नेता अयातोल्लाह अली खामेनीप्रति लक्षित छन् । खामेनीको उत्तराधिकारीका रूपमा हेरिएका मोज्ताबाविरुद्ध पनि चर्का नाराबाजीहरू गरिएको छ ।

कतिपय सहरमा प्रदर्शनकारीले प्रहरी कार्यालय र सरकारी भवनमा आगो लगाइदिएका छन् । सिया बाहुल्य मसहद सहरबाट सार्वजनिक भिडियोमा एक महिलाले प्रहरीको गाडीमा उभिएर ‘इस्लामिक गणराज्य हामीलाई चाहिँदैन’ भन्दै आक्रोश व्यक्त गरेकी छन् । त्यस्तै, गिलान प्रान्तमा एक बूढी महिलाले आफ्नो हिजाब निकाल्दै ‘खामेनीलाई मृत्युदण्ड देऊ’ भन्दै नारा लगाएकी बीबीसीले जनाएको छ ।

अमिनीको घर रहेको क्षेत्र कुर्दिस्तानमा निकै भयानक प्रदर्शन र झडपहरू भएका छन् । कुर्दिस्तानमा मात्रै कम्तीमा १५ प्रदर्शनकारी मारिएका जनाइएको छ । कुर्दिस मानवअधिकार समूह हेंगले बुधबार एकै दिन सरकारी फौजबाट ८ जना मारिएका जनाएको छ ।

विगतका वर्षमा फाट्टफुट्ट विरोध प्रदर्शनहरू हुने गरेका भए पनि यस पटक आर्थिक संकटले प्रदर्शनकारी थप रुष्ट बनेका देखिएको छ । परमाणु कार्यक्रमको प्रतिक्रियामा अमेरिकाले कठोर प्रतिबन्ध लगाएपछि इरानले अर्थतन्त्रको मुख्य स्रोत तेल बिक्री गर्न पाएको छैन । त्यसमाथि भ्रष्टाचार र आर्थिक दुरवस्थाका कारण लामो समयदेखि इरानीहरूले महँगी, बेरोजगारी र खाद्यान्न अभावको समस्या झेल्न बाध्य छन् ।

केहि दिनयताका प्रदर्शनमा पुरुषहरूको पनि सहभागिता बढेसँगै देशको आर्थिक अवस्था र भ्रष्टाचारविरुद्ध पनि आवाज उठ्न थालेको छ । ‘यसले इरानी नेतृत्वमाथि नै गम्भीर असर पुग्ने देखिएको छ,’ स्थानीय पत्रकार राना रहिमपुरले भनिन् ।

तर सरकार भने प्रदर्शनकारीका माग सुन्ने भन्दा पनि दमन गर्ने बाटोमा देखिएको छ । धेरै स्थानमा प्रदर्शनकारीमाथि सुरक्षाकर्मीले पानीको फोहोरा, अश्रुग्यास र लाठी प्रहार गरेका देखिएको छ । सामाजिक सञ्जालमा सार्वजनिक दृश्यहरूमा ठूलो संख्यामा तैनाथ दंगा प्रहरी तथा सादा पोसाकमा खटिएका बसिल अर्धसैनिकहरूले प्रदर्शनकारीलाई बन्दुक र पानीको फोहोरा प्रयोग गरिरहेको देखिन्छ ।

मोबाइल तथा इन्टरनेट सेवा अवरुद्ध गरिएको छ । त्यस्तै, इरानी रिभोलुसनरी गार्ड्सले देशमा भइरहेको प्रदर्शनलाई ‘देशद्रोही कार्य’ को संज्ञा दिँदै मानिसलाई पाठ सिकाउन प्रदर्शन दबाउनुको विकल्प नभएको बताएको छ ।

प्रदर्शन अनियन्त्रित बन्दै गएपछि इरानी राष्ट्रपति इब्राहिम राइसीले ‘देशको शान्ति सुरक्षामा खलल पुर्‍याउनेहरूसँग ‘निर्णायक रूपमा व्यवहार गर्न’ आह्वान गरेका अल जजिराले जनाएको छ । ‘विरोध र सार्वजनिक सुरक्षामा खलल’ बीच भिन्नता देखिनुपर्ने बताउँदै उनले पछिल्लो कार्य ‘दंगा र दुष्टता’ भएको दाबी गरेका छन् ।

इरानमा पछिल्लो समय चर्किएको प्रदर्शन तीन वर्षयताकै ठूलो हो । इन्धनको मूल्य वृद्धिको विरोधमा सन् २०१९ को नोभेम्बरमा सुरु भएको आन्दोलनलाई सरकारले दमन गर्ने क्रममा १ हजार ५ सय जना मारिएका समाचार संस्था रोयटर्सले जनाएको छ । उक्त आन्दोलनलाई इरानको इतिहासकै सबैभन्दा रक्तपातपूर्ण बताइएको छ ।

मुस्लिम महिलाहरूले परम्परागत रूपमा टाउको ढाक्न प्रयोग गर्ने वस्त्र हो हिजाब । यो लगाउँदा मानिसको टाउकोदेखि घाँटी हुँदै छातीसम्म छोपिन्छ । तर अनुहार भने खुला रहन्छ । अरबी शब्द ‘हिजाब’ को अर्थ अवरोध हो । इरानले सन् १९७९ को इस्लामिक क्रान्तिपछि हिजाब कानुन लागू गरेको हो । त्यसयता इरानी महिलाहरू घरबाहिर निस्कँदा अनिवार्य रूपमा हिजाब लगाउँदै आएका छन् । इरान घुम्न जाने अन्य देशका नागरिकले पनि त्यहाँका महिलाले जसरी हिजाब लगाउनुपर्ने नियम छ ।

इस्लामिक कानुनअनुसार महिलाले घरबाहिर निस्कँदा आफ्नो अनुहार र हात (नाडीसम्म) बाहेक सम्पूर्ण अंग छोप्नुपर्छ । तर यथार्थमा भने यो नियम पूर्ण रूपमा कार्यान्वयनमा भने आएको देखिँदैन । यद्यपि, केही महिलाले भने यो कानुनको पालना गर्ने गरेका छन् । इरानमा यो कानुन लागू गरिएसँगै महिलाहरूले असन्तुष्टि व्यक्त गर्दै आएका थिए । त्यसयता उनीहरूले पटकपटक उक्त कानुनको सार्वजनिक रूपमा विरोधसमेत गर्दै आएका छन् ।

बासिज अर्धसैनिकले सहयोग गर्ने धार्मिक प्रहरी ‘गस्त–इ–इरसाद’ ले हिजाबसम्बन्धी कानुन कार्यान्वयन गर्दै आएको छ । यसले तोकिएको नियमअनुसार हिजाबको प्रयोग भए/नभएको हेर्ने, महिलाले आफ्नो केश तथा शरीर ढाके/नढाकेको हेर्ने र शृंगारका सामग्रीको प्रयोगलाई दुरुत्साहन गर्ने काम गर्छ । हिजाबको प्रयोग सही तरिकाले नभएको खण्डमा चेतावनी दिने, जरिवाना लिने र पक्राउसमेत गर्नका लागि गस्त–इ–इरसादलाई गठन गरिएको थियो । तर हालै गरिएको सुधारअन्तर्गत केही समयपछि उक्त फौजले ती काम गर्न नपाउने बताइएको छ । त्यसको साटो ७ हजार सादा पोसाकका धार्मिक प्रहरीले हिजाबसम्बन्धी नियम उल्लंघन गर्ने महिलाका विषयमा प्रहरीलाई जानकारी दिने जनाइएको छ ।

पछिल्लो समय खासगरी सहरी धनी वर्गका महिलाले हिजाबसम्बन्धी नियम पूर्ण रूपमा पालना नगरेको पाइन्छ । त्यस्ता महिलाले उक्त नियमलाई आंशिक रूपमा उल्लंघन गर्ने गरेका छन् । उनीहरूले सम्भव भएसम्म टाउकोको पछाडिपट्टि मात्र हिजाब लगाउने तथा गर्मीयाममा खुला राख्ने गर्छन् । इरानमा जस्तै, साउदी अरब, मलेसिया, सुडानलगायतका देशमा पनि धार्मिक प्रहरीको व्यवस्था छ ।

(एजेन्सीहरूको सहयोगमा)